مک‌دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲، جزو یکی از نمادین‌ترین و تاثیرگذارترین هواپیماهای نظامی محسوب می‌شود. در طی چندین سال، اف-۴ فانتوم ۲ به عنوان هواپیما نظامی بسیاری از کشورها در سراسر جهان فعالیت کرد و در حملات هوایی، زمینی و ماموریت‌های مربوط به جمع‌آوری اطلاعات و شناسایی، شهرت قابل‌توجهی به دست آورد.
به گزارش روزیاتو، با وجود اینکه بیش از ۶۰ سال از عمر اف-۴ فانتوم ۲ می‌گذرد، اما هنوز تعداد کمی از این هواپیما در آسمان به فعالیت خود ادامه داده است. در این مقاله، علاوه بر بررسی محل‌هایی که این هواپیما در آن‌ها یافت می‌شوند، به روند توسعه و تاریخچه عملیاتی این جنگنده نمادین نیز می‌پردازیم.
ایده ساخت اف-۴ فانتوم ۲ در دهه ۱۹۵۰ و در اوج دوران جنگ سرد توسط شرکت مک‌دانل داگلاس شکل گرفت، زمانی که نیروی دریایی آمریکا نیاز به مراتب بیشتری برای حضور یک جنگنده هجومی جدید احساس می‌کرد. اولین نمونه آزمایشی این هواپیما در ماه مه ۱۹۵۸ به پرواز درآمد، اما در دسامبر ۱۹۶۰ بود که نخستین فروند آن به صورت رسمی به خدمت گرفته شد.
طراحی اف-۴ فانتوم ۲ بر قدرت موتور و قابلیت حمل موشک‌ها تمرکز داشت؛ این هواپیما مجهز به دو موتور توربوجت جنرال الکتریک J79-GE-8 بود. این جنگنده توانایی رسیدن به سرعت ۲.۲ ماخ (معادل ۲,۳۶۷ کیلومتر در ساعت) را داشت که در دوران خود، جزو یکی از سریع‌ترین هواپیماهای نظامی به شمار می‌رفت.
ویژگی منحصربه‌فرد اف-۴ فانتوم ۲ این است که می‌توان کابین آن را بسته به نیاز، با نسخه‌های مختلفی تعویض کرد که امکان حضور یک یا دو خلبان را فراهم می‌کند. همچنین نوک دماغه هواپیما قابلیت تعویض دارد و می‌توان در آن رادار، دوربین یا موشک نصب کرد. تا زمان پایان تولید در سال ۱۹۸۱، مجموعاً ۵,۱۹۵ فروند از این هواپیما توسط شرکت آمریکایی مک‌دانل داگلاس ساخته شد که آن را به یکی از محبوب‌ترین جنگنده‌های نظامی تاریخ تبدیل نمود.
این هواپیما برای چندین دهه، جزو تجهیزات اصلی نیروهای نظامی بسیاری از کشورها محسوب می‌شد، از جمله آمریکا که آخرین اف-۴ فانتوم ۲ را در میانه دهه ۲۰۱۰ از خدمت خارج کرد.
تا جولای ۲۰۲۵، تعداد ۹۸ فروند مک‌دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ همچنان به صورت فعال باقی مانده بودند. این هواپیماها توسط نیروهای هوایی سه کشور مختلف یعنی ایران، ترکیه و یونان به‌کار گرفته می‌شوند. در جدول زیر، تعداد هواپیماهای اف-۴ فانتوم ۲ فعال در نیروی هوایی هر یک از کشورها آورده شده است:
| کشور | سازمان | تعداد اف-۴ فانتوم ۲ فعال |
| ایران | نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران | ۶۲ |
| ترکیه | نیروی هوایی ترکیه | ۱۹ |
| یونان | نیروی هوایی یونان | ۱۷ |
تنها ۹۸ فروند از کل مک‌دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲، به صورت فعال باقی مانده است و اکثریت این هواپیماها از رده خارج شدهاند؛ بسیاری از آن‌ها را یا برای اسقاط یا برای موزه‌های هوانوردی سراسر جهان ارسال کرده‌اند. برای چندین سال، نیروی هوایی برخی کشورها از جمله ایالات متحده، بریتانیا و استرالیا از این هواپیما بهره می‌بردند. پیشتر کشورهای زیر از مک‌دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ استفاده می‌کردند:
| کشور | سازمان‌ها |
| استرالیا | نیروی هوایی سلطنتی استرالیا |
| مصر | نیروی هوایی مصر |
| آلمان | نیروی هوایی آلمان |
| اسرائیل | نیروی هوایی اسرائیل |
| ژاپن | نیروی هوایی ژاپن |
| کره جنوبی | نیروی هوایی جمهوری کره |
| اسپانیا | نیروی هوایی اسپانیا |
| بریتانیا | مؤسسه آزمایش هواپیما و تسلیحات، نیروی هوایی ناوگان، نیروی هوایی سلطنتی |
| آمریکا | ناسا، نیروی هوایی ایالات متحده، سپاه تفنگداران دریایی ایالات متحده، نیروی دریایی ایالات متحده |
همان‌طور که قبلاً اشاره شد، مک‌دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲، نقش فوق‌العاده کلیدی در دوران جنگ سرد ایفا کرد و به طور گسترده‌ای توسط آمریکا و همچنین چند کشور دیگر از جمله بریتانیا، آلمان، یونان، ترکیه و ژاپن مورد استفاده قرار گرفت. این هواپیما در طول دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به هواپیمای استاندارد ناتو تبدیل و در نقاط مختلف اروپا، آسیا و خاورمیانه مستقر شده بود.
با این حال، مک‌دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ بیش از همه در طی جنگ ویتنام به شهرت رسید. آمریکا از این هواپیما برای انجام مأموریت‌های گسترده شناسایی و بمباران در سراسر منطقه استفاده کرد. اما نبود توپ در طراحی این هواپیما باعث شد تا ایالات متحده در برخی مواقع در برابر دشمن ضعیف به نظر برسد و طراحی آن به مرور زمان به منظور جبران این نقص تغییر پیدا کرد. در طول سال‌ها، اف-۴ فانتوم ۲ همچنین در چندین درگیری در خاورمیانه، از جمله جنگ ایران و عراق نیز به کار گرفته شد.
آیا دوست دارید مک‌دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ را از نزدیک ببینید؟ شاید خوش‌شانس باشید، چون در نقاط مختلف جهان تعدادی از این هواپیما برای بازدید عموم به نمایش گذاشته شدهاند تا ظاهر منحصربه‌فرد آن را به علاقه‌مندان نشان دهند. این هواپیماها در مکان‌های زیر قابل مشاهده هستند:
هواپیمای مک‌دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲، طی بیش از ۶۰ سال خدمت عملیاتی خود، ایمنی نسبتاً خوبی داشته، اما در طول این سال‌ها در چندین حادثه نیز درگیر شده است. از جمله حوادث برجسته این هواپیما مربوط به موارد زیر می‌شود:
با بیش از ۶۰ سال سابقه عملیاتی، مک‌دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ میراثی بسیار تاثیرگذار در صنعت هوانوردی نظامی برجای گذاشته است. این هواپیما در زمان خود جزو یکی از سریع‌ترین و قدرتمندترین جنگنده‌ها بود و فناوری پیشرفته‌ای که برای آن توسعه یافت، هنوز هم در بسیاری از هواپیماهای نظامی دیگر در سراسر جهان به کار گرفته می‌شود.
در طول چندین سال فعالیت گسترده، اف-۴ فانتوم ۲ چندین رکورد از جمله بیشینه سرعت و نرخ صعود را شکست داد. با بیش از ۵,۰۰۰ فروند هواپیمای ساخته شده از این نوع، هواپیما اف-۴ فانتوم ۲ به عنوان یکی از محبوب‌ترین هواپیماهای نظامی تاریخ شناخته شده و نمادی از نوآوری، تطبیق‌پذیری و قدرت باقی مانده است.
علاوه بر دستاوردهای عملیاتی، مک‌دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ به یک نماد فرهنگی نیز تبدیل شده و در فیلم‌ها، مستندها و کتاب‌های متعددی حضور یافته است. ظاهر خاص و صدای بیش از حد موتورهای آن، باعث شهرت این هواپیما میان علاقه‌مندان هوانوردی در سراسر جهان شده است.
