همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: با افزایش سن، بسیاری از عملکردهای بدن دچار تغییراتی می‌شوند که گاه بی‌صدا و پنهان اما تأثیرگذارند. یکی از این تغییرات مهم، کاهش حس تشنگی در سالمندان است. خیلی از سالمندان در طول روز اصلا احساس تشنگی نمی‌کنند و غیر از مواردی که بخواهند دارویی مصرف کنند، سمت لیوان یا بطری آب نمی‌روند. این موضوع می‌تواند بدن آنها را در معرض خطر شدید کم‌آبی قرار دهد و زمینه‌ساز مشکلات جدی برای سلامت آنها شود. بدون آن که حتی متوجه این خطر باشند.
چرا سالمندان احساس تشنگی نمی‌کنند؟
اما چرا سالمندان کمتر احساس تشنگی می‌کنند؟ آیا این اتفاق، یک تغییر فیزیولوژیک و ناشی از افزایش سن است؟ آیا سالمندان جوان‌تر هم درگیر این مساله می‌شوند؟ ماجرا از این قرار است که بدن انسان برای حفظ تعادل مایعات، سیگنال‌هایی از طریق مغز و گیرنده‌های حسی ارسال می‌کند. در سنین بالا، حساسیت این گیرنده‌ها کاهش می‌یابد. به عبارت دیگر، مکانیزم طبیعی تشخیص کم‌آبی در بدن سالمندان کند و ضعیف می‌شود. به همین دلیل حتی وقتی بدن به شدت به آب نیاز دارد، احساس تشنگی در ذهن شکل نمی‌گیرد.
از طرف دیگر، با بالا رفتن سن، کلیه‌ها هم کارآیی سابق خود را از دست می‌دهند و توانایی بدن در حفظ آب کاهش پیدا می‌کند. همچنین برخی داروهایی که سالمندان برای کنترل فشار خون، بیماری‌های قلبی، دیابت یا مشکلات کلیوی مصرف می‌کنند، خاصیت ادرارآور دارند یا باعث از بین رفتن آب بدن می‌شوند. در چنین شرایطی اگر سالمند به سیگنال‌های بدن خود بی‌توجه باشد یا اصلاً احساس تشنگی نکند، تعادل آب و الکترولیت‌ها در بدنش به هم می‌ریزد.
دکتر احمد دلبری، متخصص طب سالمندان در این رابطه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: کاهش حس تشنگی در سالمندان، یک تغییر فیزیولوژیک طبیعی و ناشی از افزایش سن است. با افزایش سن، گیرنده‌های تشنگی در هیپوتالاموس حساسیت خود را نسبت به تغییرات حجم و اسمولالیته مایعات بدن از دست می‌دهند. در نتیجه، احساس تشنگی کاهش می‌یابد. حتی زمانی که بدن دچار کم‌آبی (دهیدراته) شده است. این وضعیت به‌ویژه در سالمندانی که دچار اختلال شناختی یا محدودیت حرکتی هستند، شایع‌تر و خطرناک‌تر است.
دکتر دلبری می‌گوید: کاهش حس تشنگی معمولاً از حدود ۶۰ سالگی به بعد آغاز می‌شود، اما در همه به یک اندازه ظاهر نمی‌شود. این تغییر در ابتدا خفیف و تدریجی است و ممکن است در سالمندانِ "نسبتاً جوان" (۶۰ تا ۷۵ سال) کمتر محسوس باشد، اما در سالمندان ۸۰ سال به بالا یا آن‌هایی که دچار بیماری‌های مزمن، نارسایی کلیه، زوال عقل یا مصرف داروهای ادرارآور هستند، شدت بیشتری پیدا می‌کند و خطر کم آبی به‌مراتب بالاتر می‌رود.
کم‌آبی چه خطراتی برای سالمندان دارد؟
برخلاف تصور عمومی، کم‌آبی فقط به معنی خشک‌شدن گلو یا احساس تشنگی شدید نیست. در سالمندان، کم‌آبی ممکن است خود را به شکل گیجی، کاهش تمرکز، بی‌حالی، افت فشار خون، ضعف عضلانی، یبوست یا حتی زمین‌خوردن‌های مکرر نشان دهد. گاهی این علائم با علائم زوال عقل یا سکته مغزی اشتباه گرفته می‌شوند.
کم‌آبی مزمن همچنین می‌تواند بر عملکرد قلب و کلیه‌ها اثر منفی بگذارد. اگر سالمند داروهای خاصی مانند داروهای ضد فشار خون، دیورتیک‌ها (ادرارآورها)، یا داروهای ضدالتهاب مصرف می‌کند، کم‌آبی می‌تواند عوارض این داروها را تشدید کند یا حتی باعث شود که داروها اثربخشی کمتری داشته باشند.
بعضی سالمندان به دلیل ترس از تکرر ادرار یا بی‌اختیاری، عمداً کمتر آب می‌نوشند. این رفتار در بلندمدت خطرناک است. وقتی فرد سالمند به دلیل ترس از تکرر ادرار یا بی‌اختیاری، عمداً مصرف مایعات را کاهش می‌دهد، بدنش دچار کم‌آبی مزمن می‌شود. این کم‌آبی می‌تواند باعث یبوست، اختلال در کارکرد کلیه‌ها، گیجی، افت فشار خون، ضعف عضلات و حتی افزایش خطر زمین‌خوردن شود. همچنین غلیظ شدن ادرار در این شرایط، احتمال بروز عفونت‌های ادراری را بالا می‌برد که در سالمندان می‌تواند بسیار جدی باشد.
چند توصیه مهم برای پیشگیری
کم‌آبی در سالمندان یک تهدید خاموش است. بنابراین هم خود آنها باید نسبت به این موضوع هوشیار باشند و هم اطرافیان مراقبت بیشتری از والدین خود داشته باشند. متخصصان طب سالمندی برای پیشگیری از دهیدراته شدن بدن فرد سالمند چند توصیه ساده و کاربردی ارائه می‌دهند که حتما خیلی از سالمندان آنها را می‌دانند و رعایت می‌کنند اما کسانی که اطلاعی ندارند، می‌توانند با ارتقای آگاهی خود، بیشتر مراقب سلامت خود باشند تا دچار عوارض ناشی از کم‌آبی بدن نشوند.
برنامه‌ریزی برای نوشیدن آب:سالمندان باید روزانه ۶ تا ۸ لیوان آب یا مایعات سالم بنوشند. حتی اگر احساس تشنگی نکنند. پس منتظر احساس تشنگی نباشید.
استفاده از یادآور یا جدول نوشیدن آب: همراه داشتن بطری آب، نصب یادآور روی تلفن همراه یا علامت‌گذاری روی لیوان‌های مخصوص می‌تواند کمک کند. البته این مورد برای سالمندان کهنسال کارکرد دارد. وگرنه سالمندان جوان‌تر همین که حساب تعداد لیوان‌های آبی که می‌نوشند دست‌شان باشد، کافی است.
توجه به رنگ ادرار: رنگ زرد تیره یا بوی شدید ادرار ممکن است نشانه کم‌آبی باشد.
مصرف میوه‌ها و غذاهای آب‌دار: هندوانه، خیار، کاهو، مرکبات، سوپ‌ها و آش‌ها می‌توانند بخشی از نیاز روزانه به مایعات را تأمین کنند.
کاهش مصرف نوشیدنی‌های مدر یا کافئین‌دار: نوشیدنی‌های ادرارآور یا کافئین‌دار مثل چای زیاد، می‌تواند به از دست دادن بیشتر آب شود. پس افراد سالمند باید مراقب باشند و در نوشیدن چای زیاده‌روی نکنند.
