همشهری آنلاین – مریم سرخوش: ایران، به مانند بسیاری از کشورهای جهان، به‌سوی سالمندی پیش می‌رود، اما تهدیدی خاموش و کمتر شناخته‌شده در کمین این جمعیت رو به رشد است؛ سارکوپنی (سارکوپنیا) یا کم‌ماهیچگی. بیماری‌ای که با کاهش توده عضلانی و افت عملکرد ماهیچه‌ها همراه است و پیامدهایی چون کاهش استقلال فردی، افزایش خطر زمین‌خوردن، شکستگی، وابستگی بیشتر، افت کیفیت زندگی و حتی مرگ زودرس دارد. در حالی که افزایش سن، کم‌تحرکی و رژیم غذایی نامناسب از عوامل اصلی ابتلا به این بیماری‌اند، آمارها نشان می‌دهد ۷۹ درصد جمعیت ایران دچار کم‌تحرکی و ۶۰ درصد نیز با اضافه‌وزن دست‌به‌گریبانند؛ وضعیتی نگران‌کننده که توجه نهادهای سلامت را بیش از گذشته به خود جلب کرده است. تازه‌ترین نشست تخصصی درباره سارکوپنی با حضور کارشناسان این حوزه در دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار شد؛ در ادامه، مهم‌ترین نکات مطرح‌شده در این نشست را مرور می‌کنیم.
۷۰ درصد درگیری با سارکوپنی
دکتر باقر لاریجانی، رییس پژوهشگاه غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران در این سمینار بیان کرد: این بیماری در سنین بالا ایجاد می‌شود و همانند پوکی استخوان زمینه‌ساز شکستگی‌های استخوانی و ناتوانی‌های حرکتی در افراد است.
لاریجانی با تاکید بر این که سارکوپنی نیازمند سنجش توده و قدرت عضلانی و عملکرد فیزیکی فرد است، ادامه داد: ۱۰ تا ۱۴ درصد احتمال ابتلا به سارکوپنی در افراد بالای ۶۰ سال وجود دارد و در حال حاضر هم ۳۰ درصد افراد بالای ۷۰ سال در ایران درجاتی از سارکوپنیا را دارند که باعث پوکی استخوان، از بین رفتن عضلات و افزایش احتمال سقوط است. این بیماری همچنین می‌تواند منجر به ابتلا به سایر بیماری‌ها و افزایش مرگ و میر شود.
این متخصص با بیان این که افزایش وزن و چاقی می‌تواند سارکوپنیا را بیشتر کند، گفت: اصلاح سبک زندگی عامل کاهش‌دهنده ریسک ابتلا به این بیماری است. یعنی ورزش بهتر، تغذیه سالم و حاوی پروتئین، ویتامین دی و کلسیم و... می‌تواند در کاهش آمار ابتلا نقش ایفا کند.
۱۵۰ بیماری عضلانی – اسکلتی
فاطمه حاجی ولی‌زاده، رئیس اداره بیماری‌های عضلانی – اسکلتی مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت هم در ادامه این سمینار بیان کرد: بیماری‌های غیرواگیر از جمله دیابت، سرطان، سکته مغزی، بیماری‌های قلبی و مزمن تنفسی باعث ۷۵درصد مرگ‌ها در کشور است و مساله مهم این که بیماری‌های عضلانی – اسکلتی باعث افزایش ریسک ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر می‌شوند.
او با بیان این که در جهان ۱۷ میلیون نفر سالانه دچار مرگ زودرس می‌شوند که ۸۶ درصد آنها در کشورهای با درآمد متوسط و کم رخ می‌دهد، افزود: مداخله در بیماری‌های غیرواگیر برای مدیریت ریسک‌فاکتورهایی از جمله کاهش مصرف سیگار، الکل، تغذیه سالم، فعالیت بدنی و کاهش آلودگی هوا نقش بسیار مهمی دارد. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد، این است که ریسک‌فاکتورهای بیماری‌های غیرواگیر با بیماری‌های عضلاتی و اسکلتی یکسان هستند و در حقیقت این مدیریت در هر دو موثر خواهد بود.
به گفته این مسئول بیماری‌های عضلانی – اسکلتی شامل ۱۵۰ بیماری هستند و در توضیح بیشتر عنوان کرد: این بیماری‌ها استخوان، عضلات و مفاصل را درگیر می‌کنند و سارکوپنی هم جزو آنهاست. ویژگی مشترک‌شان هم این است که در دوره سالمندی خودشان را نشان می‌دهند و در کاهش کیفیت زندگی و ناتوان شدن افراد تاثیر زیادی دارند. این بیماری‌ها همچنین می‌توانند استقلال فرد را کاهش دهند و باعث کاهش عملکرد روزانه و وابستگی اجتماعی شوند. به همین دلیل بار بسیاری زیادی از نظر اجتماعی و اقتصادی به جوامع وارد می‌کنند.
۵ بیماری در اولویت وزارت بهداشت
حاجی ولی‌زاده با اشاره به این که بیماری‌های عضلانی – اسکلتی شایع‌ترین دلیل خدمات توانبخشی هستند که فرآیندی زمانبر و پرهزینه دارد، بر پیشگیری از بروز این بیماری‌ها و کاهش تحمیل این بار اقتصادی تاکید کرد و گفت: در حال حاضر به دلیل بالا رفتن سن و سالمند شدن مردم بار بیماری در مردان ایرانی از رتبه ۱۱ به ۷ و در بین زنان ایرانی از رتبه ۷ به ۲ ارتقا پیدا کرده است. . ۹ درصد مردان و ۱۰.۳ درصد زنان بالای ۶۰ سال ایران هم به سارکوپنی (کاهش توده عضلانی) مبتلا هستند. این شرایط باعث شده که وزارت بهداشت بر آغاز برنامه‌های مبتنی بر جمعیت توجه بیشتری داشته باشد تا بتواند بار بیماری‌ها کم کند. بعد از مطالعات زیاد و جلسه با سیاستگذاران، برای ۵ عنوان از بیماری‌های عضلانی – اسکلتی شامل استئوپروز، کمردرد و گردن درد، سارکوپنیا، استئوآرتریت تعاریف مداخلات مبتنی بر جامعه صورت گرفته و تمام آنها قرار است منجر به کاهش بار و بروز بیماری شود. اگر هم بیماری رخ داد، ناتوانی حاصل از از بیماری و مرگ زودرس را کاهش دهد.
رئیس اداره بیماری‌های عضلانی – اسکلتی البته تاکید کرد که برای رسیدن به این اهداف برنامه‌های نظام سلامت و روش‌های پیشگیری از بیماری چند استراتژی مشخص وجود دارد؛ از جمله پیشگیری از بیماری. در این باره باید روی عوامل خطر تمرکز کرد و شناخت از بیماری را بین مردم توسعه داد. ترویج سبک زندگی سالم شامل رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی هم اهمیت زیادی دارد. ضرورت دارد که گروه‌های در معرض بیماری هم زودتر شناسایی و توصیه‌های لازم را دریافت کنند. اگر هم افرادی دچار بیماری شدند باید از عوارض خطیر پس از ابتلا پیشگیری کرد و خدمات توانبخشی به سرعت به آنها ارائه شود. این در حالی است که پیشگیری اولیه آموزش مردم و جامعه در اولویت است اما سیاستگذاری برای ترویج سبک زندگی هم اهمیت زیادی دارد.
به گفته حاجی ولی‌زاده نتایج یک مطالعه در کشور نشان داد که در ایران، مردان و زنان به ترتیب از نظر کمبود ویتامین D، مصرف سیگار و دریافت کلسیم از طریق غذا جزو گروه‌های برخطر یوکی استخوان هستند. همچنین ۷۵.۵ درصد زنان و ۵۹.۱ درصد مردان بالای ۵۰ سال در ایران کلسیم روزانه از غذا را دریافت نمی‌کنند که ریسک ابتلا به سارکوپنی را افزایش می‌دهد.
هر سال عضله از دست می‌دهیم
دکتر رامین حشمت، اپیدمیولوژیست و دبیر علمی سمینار سارکوپنی هم در توضیح بیشتر درباره این بیماری بیان کرد: سارکوپنی، سندرم تحلیل عضلانی است که با افزایش سن منجر به کاهش قدرت و توده عضله، کند شدن تحرک، وابستگی و آمار بالای سقوط در فرد می‌شود. این افراد احتمال بیشتری دارد که دچار پوکی استخوان شوند.
به گفته حشمت، افراد بالای ۳۰ سال، سالانه یک درصد از توده استخوان و یک درصد از توده عضله را از دست می‌دهند و این عدد بعد از ۶۰ سالگی سرعت بیشتری دارد. بیماری‌های زمینه‌ای، مشکلات تغذیه‌ای مثل سندرم سوءجذب و بیماری‌های گوارشی و روده‌ای فرد را مستعد سارکوپنی می‌کند.
او با تاکید بر این که سارکوپنی قابل پیشگیری و درمان است و تغذیه و فعالیت فیزیکی در این بیماری اهمیت زیادی دارد. ، ادامه داد: مطالعات اپیدمیولوژی نشان می‌دهد که شیوع سارکوپنی در جهان بین مردان و زنان سالمند حدود ۱۰درصد است. سال ۲۰۱۱ هم یک مطالعه در منطقه ۶ تهران نشان داد که ۲۶درصد مردان و ۲۱درصد زنان دچار سارکوپنی هستند. همچنین بیش از ۵۲ درصد مردان و بیش از ۲۵درصد زنان هم در معرض ابتلا بودند و کاهش توده عضلانی داشتند. این یعنی ۷۵درصد مردان و حدود ۴۶درصد زنان مشکلاتی از سارکوپنی را تجربه می‌کردند.
راهکارهای تشخیص اولیه
دکتر گیتا شفیعی، اپیدمیولوژیست هم با بیان این که سارکوپنی سه جزء شامل کاهش توده، قدرت و عملکرد دارد، تاکید کرد: از جمله علائمی که نشان می‌دهد فرد مشکوک به سارکوپنی است می‌توان به کاهش وزن غیرارادی، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن از جمله کلیوی، انسداد ریه و دیابت، همچنین افتادن‌های مکرر اشاره کرد.
شفیعی درباره راهکارهای تشخیص اولیه بیان کرد: فرد باید قادر به بلند کردن بار ۴.۵ کیلوگرمی باشند. این که فرد از ۱۰ پله به راحتی بالا برود. این که بتواند در اتاق ۳ در ۴ راحت قدم بزند. این که به راحتی از صندلی یا تخت برخیزد و بنشیند. تعداد سقوط در یکسال گذشته هم اگر بیش از ۳بار باشد، کاهش توده عضلانی در ساق هم از نشانه‌هاست. فرد بتواند طی ۱۵ ثانیه ۵ بار بدون استفاده از دست روی صندلی بنشیند و بلند شود. اگر در ۴ مورد از این موارد فرد امتیاز بالاتر بگیرد، مشکوک به سارکوپنی است.
به گفته شفیعی، فعالیت بدنی، ورزش‌های قدرتی، رژیم‌های پرپروتئین و مصرف ویتامین D در پیشگیری از بیماری توصیه می‌شود.
