همشهری‌آنلاین – مجیدجباری: برنامه جامع مقابله با پدیده گردوغبار که قرار است به‌زودی با حضور مدیران ۱۵ دستگاه اجرایی کشور به تصویب برسد، بر پایه ۴ سیاست کلی و ۱۰ راهبرد اصلی باهدف کاهش فشار بر منابع زیستی تا تحکیم دیپلماسی محیط زیست برای کنترل کانون‌های فرامرزی تدوین شده است. این سند راهبردی، پس از ۱۰۰ ساعت جلسه کارشناسی با نهادهای مسئول به عنوان گامی عملیاتی برای کنترل منشاءهای داخلی و خارجی غبار، نهایی شده است.
بهزاد رایگانی، دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار، در گفت‌وگوی اختصاصی با همشهری‌آنلاین با اشاره به تکلیف قانونی سازمان حفاظت محیط‌زیست بر اساس بند «ج» ماده ۲۲ قانون برنامه هفتم توسعه می‌گوید: «طبق این بند، سازمان مکلف شده برنامه جامع مقابله با پدیده گردوغبار را تدوین و اقدامات مربوط به دستگاه‌ها را مشخص کند. این برنامه تا پیش از این اجرایی نشده بود، در طول ۲ ماه گذشته با ۱۵ دستگاه اصلی رایزنی کردیم و بیش از ۱۰۰ ساعت جلسه کارشناسی برگزار شد. این دستگاه‌ها شامل نهادهایی نظیر معاونت علمی ریاست جمهوری، سازمان انرژی اتمی، سازمان برنامه و بودجه، وزارتخانه‌های امور خارجه، بهداشت، دفاع، نیرو، نفت، راه و شهرسازی، جهاد کشاورزی، صمت، کشور، ارتباطات و صداوسیما هستند. ضمن اینکه جلسات در سطوح مدیران کل به صورت فردی و گروهی برگزار شد و برنامه‌ها جمع‌آوری، غربال و در نهایت تدوین شدند. روز سه‌شنبه همین هفته، این برنامه با حضور مدیران کل این دستگاه‌ها به تصویب خواهد رسید.»
۴ سیاست و ۱۰ راهبرد برای مهار گردوغبار
رایگانی می‌گوید: «در این سند، ۴ سیاست کلی به تصویب رسیده است که شامل کاهش فشار بهره‌برداری از منابع زیستی، ارتقاء توان آمادگی، مقابله و سازگاری با پدیده گردوغبار، ارتقاء اعتماد و سرمایه اجتماعی در مناطق غبارخیز، ارتقاء همکاری‌های بین‌المللی برای کنترل منشاءهای خارجی گردوغبار است و هر یک از این سیاست‌ها پایه‌گذار راهبردهایی است که به برنامه‌ها و اقدامات عملیاتی ختم می‌شود.
ستاد ملی مقابله با گردوغبار، بر اساس سیاست‌های فوق، ۱۰ راهبرد اصلی را طراحی کرده است که هرکدام مسئول مشخصی دارد. رایگانی این ۱۰ راهبرد را به شرح زیر اعلام می‌کند:
- تحکیم نظام حکمرانی یکپارچه و کارآمد
- نهادینه‌سازی نظام یکپارچه داده، مستندسازی، پایش و ارزیابی
- الزام به تأمین مؤثر و پایدار آب موردنیاز تالاب‌ها و دشت‌های غبارخیز
- پیشگیری از شکل‌گیری و گسترش کانون‌های جدید گردوغبار
- کنترل و احیای کانون‌های داخلی
- تحکیم دیپلماسی محیط‌زیست و همکاری‌های منطقه‌ای
- ارتقاء تاب‌آوری اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جوامع محلی
- افزایش آمادگی و تاب‌آوری نظام سلامت
- ارتقاء سواد زیست‌محیطی و مشارکت اجتماعی
- توسعه پژوهش‌های نوآورانه و فناوری‌های پایش، هشدار و کنترل
دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار با تاکید بر اینکه برنامه‌ها به‌صورت دقیق و قابل ارزیابی تدوین شده‌اند، می‌افزاید: «هر راهبرد شامل مجموعه‌ای از برنامه و اقدام است، با مسئولیت مشخص برای یک دستگاه و تعیین دستگاه‌های همکار. اقدامات نیز به‌صورت سالانه، حجمی و هزینه‌ای برنامه‌ریزی شده‌اند و مشخص است که کدام نهاد باید چه کاری را با چه بودجه‌ای انجام دهد.»
کانون‌های بحرانی؛ از عراق تا سوریه
به گفته رایگانی، یکی از راهبردهای مهم برنامه، تمرکز بر کنترل کانون‌های خارجی گردوغبار است که نقش عمده‌ای در رویدادهای گرد و غباری اخیر دارند. او می‌گوید: «در ارزیابی‌های ما، مشخص شد که بسیاری از طوفان‌های گردوغبار منشا خارجی(فرامرزی) دارند، از جمله در عراق، سوریه، افغانستان و ترکمنستان. بنابراین تحکیم دیپلماسی محیط‌زیست و همکاری منطقه‌ای در دستور کار قرار گرفته است. در جلساتی که با وزارت امور خارجه داشتیم، توافق شد اقداماتی برای مدیریت این کانون‌ها در دستور کار قرار گیرد. برای مثال در عراق، مسئولان این کشور عنوان می‌کنند که وسعت کانون‌های بحرانی زیر ۴۰۰ هزار هکتار است و بر این اساس ما برآورد می‌کنیم اگر بتوانیم تنها ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار هکتار از آن را مدیریت کنیم، بخش زیادی از مشکل کنترل خواهد شد.»
نگرانی از هجوم گرد و غبار به ۴ استان | بی توجهی ترکمنستان به مدیریت ریزگردهای قره قوم | همکاری ایران و عراق برای کنترل گرد و غبار
مهاجرت ۸۰۰ هزار ایرانی با بحران خشکسالی ؛ مبدا و مقصد مهاجرت ها کجاست؟
رایگانی با بیان اینکه یکی از چالش‌های مهم، کانون‌های قدرتمند گردوغبار در سوریه است که هم عراق و هم ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «ویژگی‌های جغرافیایی و سیاسی این کشور رسیدن به نتیجه را دشوار کرده، اما در حال مذاکره برای یافتن راه‌حل‌هایی با کمک وزارت خارجه هستیم. درباره افغانستان و ترکمنستان نیز این کشورها اولویت بالایی برای مدیریت کانون‌های غبار قائل نیستند، ولی برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا با کمک وزارت امور خارجه، راهکارهایی برای همکاری منطقه‌ای پیدا کنیم.»
رویکرد تازه برای تامین حقابه تالاب‌ها
دبیر ستاد ملی گردوغبار درباره کانون‌های داخلی توضیح می‌دهد: «مطالعات بسیاری انجام شده و کانون‌های داخلی تولید گردو غبار اولویت‌بندی شده‌اند. برای کنترل این مناطق، اقداماتی مثل بذرکاری، قرق در مناطق مرتعی، مدیریت چرای دام، کاشت نهال، احداث بادشکن زنده و غیرزنده طراحی شده است. این اقدامات به‌صورت سالانه در مناطقی انجام خواهد شد که فعال هستند و بیشترین تاثیر را بر جمعیت انسانی دارند. همچنین یکی از بخش‌های نوآورانه در برنامه جامع، تمرکز بر تامین حقابه تالاب‌ها نه فقط برای احیای زیست‌محیطی، بلکه برای کاهش غبارخیزی است. در سند جدید، با کمک وزارت نیرو راهبردی طراحی کردیم با عنوان الزام به تأمین پایدار آب برای دشت‌ها و تالاب‌های غبارخیز. تفاوت ما با رویکردهای قبلی این است که روی کاهش غبار تمرکز کرده‌ایم.»
رایگانی در پایان می گوید: «ممکن است برای احیای یک تالاب ۲۰ میلیون مترمکعب آب نیاز باشد، اما برای جلوگیری از غبارخیزی همان تالاب، تنها ۲ میلیون مترمکعب در زمان مناسب مثل اردیبهشت تا خرداد کافی باشد تا بخش زیادی از چشمه‌های گردوغبار مهار شود.»
