به گزارش بهداشت نیوز، تحقیقات نشان داده اند که انگل «پلاسمودیوم» رفتار پشه را تغییر می دهد؛ انگل در بدن پشه باعث تغییر در بیان پروتئین های بزاق او می شود؛ این تغییرات، سیستم ایمنی میزبان انسانی را سرکوب می کنند تا انگل راحت تر وارد گلبول های قرمز شود.
اما نکته جالب این تغییرات بزاق، باعث خارش کمتر محل گزش در انسان می شود! در نتیجه، انسان متوجه نیش پشه نمی شود یا دیرتر متوجه می شود و پشه فرصت بیشتری برای مکیدن خون کامل پیدا می کند؛ انگل در واقع شانس خود را برای انتقال افزایش می دهد؛ همچنین شواهدی وجود دارد که پشه های آلوده جذب بیشتری به بوی انسان پیدا می کنند.
این پدیده که پشه های ناقل مالاریا (آنوفل آلوده به انگل پلاسمودیوم) تمایل بیشتری به نیش زدن انسان ها دارند و گزش خود را تکرار می کنند، یکی از شگفت انگیزترین نمونه های "تغییر میزبان توسط پاتوژن" در طبیعت است.
در اینجا مکانیسم های علمی این رفتار مرموز را با جزئیات جذاب تر بررسی می کنیم:
پاتوژن: پلاسمودیوم (انگل مالاریا)
ناقل: پشه آنوفل
۱. تاثیر مستقیم انگل روی سیستم عصبی پشه:
مطالعات نشان می دهند انگل پلاسمودیوم پس از ورود به بدن پشه، پروتئین هایی به نام «پلاسمودومین» (PPM) ترشح می کند که مستقیماً بر نورون های کنترل رفتار تغذیه ای پشه تأثیر می گذارند.
افزایش حس گرسنگی کاذب: این پروتئین ها باعث می شوند پشه های آلوده حساسیت بیشتری به گرسنگی نشان دهند و حتی پس از یک وعده خون، همچنان احساس سیری نکنند؛ در نتیجه، برای نیش زدن های مکرر تحریک می شوند.
۲. تغییرات شیمیایی در بزاق پشه:
انگل، بیان پروتئین های بزاقی پشه را تغییر می دهد؛ یکی از این پروتئین ها به نام LTRIN، مولکولی به نام LIGHT در سیستم ایمنی انسان را مهار می کند.
چرا محل نیش نمی خارد؟ مهار این مولکول، پاسخ التهابی پوست انسان را سرکوب می کند، در نتیجه محل گزش کمتر متورم می شود و حس خارش کاهش می یابد.
انسان متوجه نیش پشه آلوده نمی شود و پشه فرصت دارد خون بیشتری بمکد و نیش های بعدی را بزند!
۳. جذب شدن پشه ها به بوی انسان:
افزایش جذابیت بوی انسان: اخیرا تحقیقات دانشگاه جانز هاپکینز ثابت کرد پشه های آلوده به پلاسمودیوم، حساسیت بیشتری به ترکیبات شیمیایی موجود در عرق و بازدم انسان دارند (Giraldo et al., 2023).
نقش کلیدی CO₂: این پشه ها تا ۳ برابر بیشتر از پشه های سالم به دی اکسید کربن بازدم انسان واکنش نشان می دهند؛ انگار پاتوژن "ردیاب CO₂" پشه را تقویت می کند؛ ترکیباتی مانند اسید لاکتیک (در عرق) و آمونیاک (در ادرار) برای پشه های آلوده جذابیت مرگباری پیدا می کنند.
۴. اختلال در مکانیسم تغذیه پشه:
انسداد مکانیکی در گوارش: مشابه طاعون، انگل های مالاریا در معده پشه تکثیر می شوند و ممکن است تا حدی جریان خون را مختل کنند.
تکرار گزش به دلیل "احساس سیری نکردن": پشه‌های آلوده اغلب خون کامل را دریافت نمی کنند و به دلیل سیگنال های عصبی معیوب، تصور می کنند هنوز گرسنه اند؛ این باعث نیش های متوالی می شود.
۵. تفاوت گونه های پشه:
گونه های خطرناک تر: برخی گونه های آنوفل مانند Anopheles gambiae ذاتاً به بوی انسان جذب می شوند؛ جالب اینجاست که انگل مالاریا این ویژگی را تقویت می کند؛ در مناطقی که مالاریا شایع است، پشه ها و انگل ها با هم تکامل یافته اند تا انتقال بیماری را به حداکثر برسانند؛ این همکاری مرگبار، نتیجه میلیون ها سال "مسابقه تسلیحاتی" است.
۶. پیامدهای جهانی:
مطالعه منتشر شده در Nature نشان می دهد که افزایش در نرخ انتقال منجر به افزایش نرخ گزش پشه های آلوده تا ۵۰ درصد بیشتر از پشه های سالم در انسان ها می شوند (Kariuki et al., 2020).
هرچه پشه خون آلوده تری بمکد، تعداد انگل ها در غدد بزاقی اش افزایش می یابد و شانس ابتلای انسان بعدی بیشتر می شود.
تأثیر تغییرات اقلیمی: گرمایش زمین زیستگاه پشه های ناقل را گسترش می دهد و این "تغییر رفتاری" در مناطق جدید هم رخ خواهد داد.
جمع بندی:
دنیای بیماری های ناقل زاد پُر از مثال های حیرت انگیزی است که در آن پاتوژن های کوچک (ویروس ها، باکتری ها، انگل ها) برای اطمینان از بقا و گسترش خود، رفتارها و فیزیولوژی ناقل ها (پشه، کک، کنه) و حتی میزبان های مهره دار (انسان، حیوانات) را به شیوه های ظریف و گاهی ترسناک تغییر می دهند؛ مطالعه این مکانیسم ها نه تنها کنجکاوی علمی ما را ارضا می کند، بلکه کلید توسعه راه حل های نوین برای مبارزه با این تهدیدات جهانی سلامت است.
نکته امیدوار کننده اینکه دانشمندان با درک این مکانیسم ها در حال طراحی راهکار هایی هستند؛ مثلاً تولید پشه های تراریخته ای که به تغییر انگل مقاومند یا جلوگیری از تولید پروتئین LTRIN. شاید روزی این "جنگ نامرئی" به نفع انسان پایان یابد!
دکتر «محسن کلانتری» عضو هیات علمی گروه بیولوژی و کنترل ناقلین بیماری ها دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز
