عصرایران ؛ رضا غبیشاوی - اعضای مسلح حزب کارگران کردستان (پ ک ک) فعال در ترکیه، خلع سلاح را شروع کردند. جمعی از اعضای این حزب در کردستان عراق، به صورت نمادین و در مقابل دوربین رسانه ها اسلحه خود را آتش زدند در حالی که تصویر بزرگ و جدیدی از عبدالله اوجالان رهبر در زندان، دیده می شد.

به تازگی و در نتیجه رایزنی های سیاسی میان دولت اردوغان رئیس جمهوری ترکیه و عبدالله اوجالان رهبر پ ک ک که در زندان به سر می برد او در دو پیام جداگانه خواستار خلع سلاح و انحلال پ ک ک و ورود به فعالیت و رقابت سیاسی به جای فعالیت های مسلحانه از سوی اعضای آن شد. براساس این برنامه، قرار است اعضای پ ک ک بعد از خلع سلاح و انحلال به وارد فعالیت ها و رقابت های سیاسی – فرهنگی و اجتماعی شوند.

 

عبدالله اوجالان رهبر در زندان حزب کارگران کردستان (پ ک ک) در پیام جدید خود از زندان (جزیره امرالی ترکیه) گفت مبارزه مسلحانه این حزب علیه حکومت ترکیه به پایان رسید.  اوجالان در پیام تصویری خواستار تحول کامل حزب به سمت سیاست های دموکراتیک شد. اوجالان این تحول را "پیروزی تاریخی" توصیف کرد.

 

 

پایان درگیری و آغاز صلح، اتفاق خوبی است. خلع سلاح و انحلال پ ک ک به معنی پایان نزدیک به نیم قرن جنگ داخلی ترکیه است. درگیری های خون بار میان دولت و نیروهای پ ک ک که قربانیان زیادی از طرف گرفت. با توافق دوطرفه، نزاع میان مهمترین حزب سیاسی - مسلح کردی ترکیه با حکومت این کشور به پایان می رسد و دوره ای صلح و آرامش شروع خواهد شد. تلاش برای توقف جنگ و رسیدن به صلح به عنوان یک ارزش، ارزشمند است.

 

 

توفق پایان جنگ داخلی و برقراری صلح از طریق خلع سلاح و انحلال پ ک ک دو چهره اصلی دارد. نخست عبدالله اوجالان رهبر در زندان حزب و دوم رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه. توافق خلع سلاح از طریق رایزنی و توافقاتی میان این دو رهبر انجام شد. 

اگر کسی غیراز عبدالله اوجالان ، درخواست خلع سلاح و انحلال پ ک ک را مطرح می کرد قطعا مورد توجه قرار نمی گرفت و رنگ واقعیت به خود نمی دید. اینکه اعضای پ ک ک چنین اقدامی را قبول کرده اند نتیجه تاثیر و نفوذ کلام اوجالان است با اینکه او برای سال های طولانی در زندان به سر می برد اما تاثیرگذاری خود را حفظ کرده است. این توافق نشان داد اوجالان با وجود کشته شدن بسیاری از رفقایش به دست نیروهای دولتی ترکیه، با وجود محکومیت به حبس ابد، با وجود حضور طولانی مدت در زندان اما توانست با تفکیک احساسات از عقل، تصمیم منطقی و شجاعانه بگیرد. اوجالان بعد از دستگیری توسط سرویس اطلاعاتی ترکیه در کشور کنیا در سال 1999 میلادی / 1377 شمسی دستگیر و به این کشور منتقل شد. او در دادگاه به اعدام محکوم شد اما به زندان ابد افتاد. وی از آن سال تاکنون در جزیره امرالی در حبس به سر می برد.

 

علاوه بر این، وقتی اوجالان درخواست خلع سلاح و انحلال پ ک ک و صلح را مطرح کرد از سوی بدنه و اعضای پ ک ک به خیانت و عقب نشینی متهم نشد. همانگونه که قبلا در جنگ و حمله با او همراهی شد هم اکنون در صلح و خلع سلاح نیز این حمایت وهمراهی اعضای پ ک ک با رهبر آن وجود دارد.

در دیگر سو، اردوغان است که با انتخاب گفتگو و مذاکره و سازش و توافق به جای جنگ و درگیری ، فرصتی برای صلح به طرف مقابل داد. پ ک ک از نگاه حکومت ترکیه، یک گروه تروریستی است. این گروه سابقه حملات خونین، پرشمار و گسترده ای علیه نیروهای دولتی و اعضای ارتش وپلیس را دارد. با این حال، اردوغان تصمیم گرفت با وجود همه این سوابق، وارد مذاکره و توافق شود و از ابزار گفتگو و توافق سیاسی برای پایان دادن به فعالیت های مسلحانه پ ک ک و این حزب استفاده کند.

 

در صورت موفقیت روند خلع سلاح و انحلال پ ک ک و جذب اعضای آن به روند سیاسی در ترکیه، قطعا دوگانه اردوغان – اوجالان به مهمترین گزینه کسب جایزه صلح نوبل تبدیل خواهند شد چرا که آنها توانسته اند به نیم قرن جنگ داخلی و خون ریزی پایان دهند و صلح را برای کشور و مردم خود به ارمغان بیاورند.

قبل از این هم دوگانه های مشابه جایزه صلح نوبل را کسب کرده اند که مهمترین آنها ، جایزه صلح نوبل در سال 1993 میلادی است که همزمان به نسلون ماندلا (رهبر معترضان سیاه پوست) و اف دبلیو کلرک (رئیس جمهوری سفید پوست دولت تبعیض نژادی آفریقای جنوبی) به دلیل تلاش های آنها برای نابودی صلح آمیز تبعیض نژادی اعطا شد. در سال های بعدی نشان داد این جایزه به درستی اهدا شده زیرا صلح در این کشور آفریقایی محقق شد و تداوم یافت. برخلاف جایزه صلح نوبل که به رهبران وقت فلسطین و اسرائیل، (یاسرعرفات، مناخیم بیگن و شیمون پرز) برای توافق صلح اوسلو اعطا اما مشخص شد این توافق در برقراری صلح ناموفق بوده و جنگ و درگیری همچنین در این منطقه از جهان ادامه دارد. کشته شدن نزدیک به 60 هزار انسان در غزه در حملات ارتش اسرائیل، از تبعات تداوم این جنگ است.

 

جایزه صلح نوبل بارها برای تقدیر از تلاش برای پایان دادن به جنگ و برقراری صلح در موارد مشخص اعطا شد:

سال 1998 : "جان هیوم" و "دیوید تریمبل" : به دلیل تلاش برای صلح و پایان درگیری ها در ایرلند شمالی.

سال 2016 : "خوان مانوئل سانتوس" رئیس جمهوری کلمبیا:   به‌دلیل تلاش برای پایان‌دادن به ۵ دهه جنگ با شورشیان فارک، جنگی چریکی که دست‌کم ۲۲۰ هزار قربانی گرفت و باعث جابجایی اجباری حدود ۶ میلیون نفر از مردم کلمبیا شد.

سال 2019 : آبی احمد رئیس جمهوری اتیوپی : به‌خاطر ابتکار تعیین‌کننده‌اش در حل مناقشهٔ مرزی اتیوپی با کشور همسایه اریتره.

 

 

این توافق نه تنها برفضای داخلی ترکیه به ویژه مناطق کردنشین تاثیر مستقیم دارد بلکه فضای منطقه ای را دستخوش تغییر خواهد کرد. دلیل اصلی حملات ارتش ترکیه به شمال عراق و سوریه کنار می رود و این حملات باید متوقف شوند. مرز ترکیه با عراق و سوریه امن خواهد شد و ساکنان مناطق مرزی از این به بعد می توانند در امنیت زندگی کنند. تا قبل از این ارتش ارتش ترکیه به صورت مستمر به خاک کردستان عراق حملات نظامی داشت. ارتش ترکیه می گفت که برای سرکوب و مقابله با اعضای پ ک ک دست به این حملات می زند. شمار زیادی از اعضای پ ک ک نیز در کردستان عراق و مناطق مرزی با ترکیه مستقر بودند و از این مناطق به عنوان مراکز پشتیبانی در حملات علیه ترکیه استفاده می کردند. در نتیجه این توافق، روابط دولت مرکزی عراق و کردستان عراق با ترکیه، بهبود خواهد یافت و دو اختلاف اصلی، از روی میز کنار می رود: حملات ترکیه به شمال عراق و فعالیت های مسلحانه پ ک ک در این منطقه.

انحلال پ ک ک و توقف حملات و درگیری های مسلحانه، ابزار مهمی برای دخالت در امور داخلی ترکیه را از بازیگران منطقه ای می گیرد. کمک به پ ک ک یکی از گزینه های مخالفان و رقبای ترکیه در منطقه و در راس آنها، یونان است. زمانی هم دولت حافظ و بشار اسد روسای جمهوری وقت سوریه برای فشار بر دولت ترکیه، از پ ک ک حمایت می کردند کاری که دیگر رقبای ترکیه در منطقه نیز بارها در سطوح مختلف انجام داده اند.

ضمن اینکه به یک نقطه ضعف بزرگ ترکیه را پایان می دهد. این اتفاق، قدرت سیستم سیاسی ترکیه را در حل یک معضل و بحران داخلی نشان می دهد. 

در صورت موفقیت خلع سلاح و انحلال پ ک ک و تبدیل آن به یک گروه صرفا سیاسی و ورود به رقابت ها و فعالیت های سیاسی اجتماعی، این اتفاق بر سراسر خاورمیانه تاثیر مثبتی خواهد داشت. بسیاری از گروه های مسلح را در ادامه فعالیت دچار تردید خواهد کرد. بسیاری از دولت ها را به فکر مذاکره با مخالفان و گروه های سیاسی مسلح خواهد انداخت. جایگاه و ارزش گزینه فعالیت مسلحانه را در ذهن بسیاری از فعالان سیاسی در کشورهای مختلف کم رنگ خواهد کرد و همه اینها، نتایج مثبتی هستند. 

 

 

به طور رسمی، چیزی اعلام نشده است اما می توان حدس زد: 

- اردوغان به مدت 20 سال متوالی رهبری ترکیه را در سمت نخست وزیری و ریاست جمهوری برعهده داشته است. او گفته است برای دوره بعدی ریاست جمهوری، کاندیدا نخواهد شد. اردوغان تلاش می کند میراث ماندگار و تاریخی از خود به جای بگذارد و آن پایان دادن به جنگ داخلی حدود 50 ساله و برقراری صلح با فعالان مسلح کردی است. اتفاقی که اگر رخ دهد ، نام اردوغان را در تاریخ این کشور و جهان، به نیکی ثبت خواهد کرد.

- نزاع داخلی با پ ک ک یک نقطه ضعف بزرگ را برای ترکیه ایجاد کرده بود. این موضوع نه تنها مانعی در برابر امنیت و ثبات داخلی بود بلکه روابط با کشورهای همسایه عراق و سوریه را نیز دستخوش درگیری و ناامنی کرده بود. همچنین، این نزاع، به عنوان ابزاری در دست دیگر بازیگران برای فشار بر آنکارا و دخالت در امور داخلی ترکیه فراهم می کرد.

 

-  نزاع با پ ک ک مانع از همبستگی اجتماعی در ترکیه و عادی سازی روابط میان حکومت و دولت ترکیه با جامعه کردهای این کشور است. 20 درصد جمعیت 85 میلیون نفری ترکیه را مردم کُرد (حدود 17 میلیون) تشکیل می دهد. 

 

 

- حدود 40 سال درگیری میان دولت ترکیه و پ ک ک به مرحله بن بست رسید. نه دولت ترکیه توانست پ ک ک را کاملا سرکوب و نابود و حذف کند نه پ ک ک توانست به اهداف خود برسد. سرنوشت ترکیه نه مثل عراق شد نه مثل سوریه. سیستم سیاسی ترکیه توان به روزسازی وکسب قدرت از راه رقابت سیاسی و انتخابات را به صورت نسبی دارد. 

 

- فشارهای کردستان عراق: حملات ارتش ترکیه بر کردستان عراق برای هدف قراردادن نیروهای پ ک ک، امنیت و آرامش و پیشرفت اقتصادی این منطقه عراق را با اختلال جدی روبه رو ساخته است. این در حالی است که دولت کردستان به ویژه بارزانی ها روابط خوبی با آنکارا دارند. حملات ترکیه به پ ک ک، مقامات کردستان عراق را در تنگنای شدیدی قرار داده بود چون آنها نه می توانستند با ترکیه علیه پ ک ک همکاری کنند نه می توانستند اعضای پ ک ک را خلع سلاح یا اخراج کنند نه می توانستند از فعالیت پ ک ک حمایت کنند نه می توانستند مانع از حملات ترکیه به پ ک ک شوند. مقامات کردستان عراق به تماشاگر و قربانی در برابر حملات ترکیه به خاک خود و تاثیرات منفی آن براقتصاد و زندگی این منطقه تبدیل شده بودند.

 

- شاید مهمترین دلیل: ترکیه و عراق در حال اجرای طرح اقتصادی بزرگ و سرنوشت سازی به نام "مسیر توسعه" هستند. براساس این طرح، غرب ترکیه از طریق جاده های زمینی و راه آهن به جنوب عراق و خلیج فارس متصل می شود تا حمل و نقل کالا از راه این دو کشور در قالب خط ترانزیت "راه توسعه" در سریع ترین زمان ممکن میان شرق و غرب جهان انجام شود. این مسیر به مراتب از مسیرهای فعلی و مهمترین آن یعنی راه دریایی مدیترانه، کانال سوئز، دریای سرخ و اقیانوس هند، کوتاه تر و نزدیک تر است. این مسیر جدید، در زمان کوتاه تری، اروپا را به شرق آسیا و دریای مدیترانه را به خلیج فارس و اقیانوس هند متصل می کند.

 

مسیر ترانزیتی "راه توسعه" از جنوب ترکیه و شمال عراق (کردستان عراق) می گذرد. جنوب ترکیه و شمال عراق، مناطق کردنشین و محل اصلی درگیری های ارتش ترکیه و اعضای پ ک ک است. قطعا این درگیری و ناامنی مانع بزرگ برسر فعالیت این مسیر ترانزیتی خواهد بود.

اردوغان وارد مصالحه و توافق سیاسی با اوجالان برای پایان دادن به فعالیت مسلحانه پ ک ک و انحلال آن شد چون به امنیت در جنوب ترکیه و شمال عراق برای ساخت و فعالیت مسیر ترانزیت جدید (راه توسعه) نیاز داشت.

ضمن اینکه با وجود ناامنی و درگیری،  امکان ساخت این مسیر ترانزیتی نیز محل شک و تردید بود چه رسد به فعالیت آن.

 

فعالیت های اجرایی این مسیر ترانزیت جدید با حضور شرکت هایی از ترکیه، قطر، عراق و امارات در خاک ترکیه و عراق شروع شده است. یادداشت توافق اجرای این مسیر ترانزیتی جدید نیز در سفر اردوغان به بغداد در اردیبهشت سال گذشته 1403 امضا شد.

 "راه توسعه" شامل دو مسیر زمینی خودرویی و راه آهن است که جنوب ترکیه را از نقطه مرزی فیشخاپور کردستان عراق به جنوب این کشور (بصره - بندر فاو) به خلیج فارس متصل می کند. این نزدیک ترین و سریع ترین مسیر اتصال اروپا به خلیج فارس است که از خاک ترکیه و عراق می گذرد. فیشخاپور مرز کردستان عراق و جنوب ترکیه و در نزدیکی مرز سوریه است.

وزیر حمل و نقل و زیرساخت های ترکیه ( عبدالقادر اورالوغلو) گفته بود: مدت زمان حرکت کشتی‌های باری از کانال سوئز 35 روز و از جنوب افریقا بیش از 45 روز طول می‌کشد اما اگر راه توسعه تکمیل شود، این زمان به 25 روز کاهش می‌یابد.

 طول جاده زمینی و راه آهن در داخل عراق 1200 کیلومتر و هزینه پروژه حدود 17 میلیارد دلار است. 10.5 میلیارد دلار برای ساخت راه آهن برقی و 6.5 میلیارد دلار برای جاده زمینی است.

این پروژه در 3 مرحله تکمیل می شود که مرحله اول در سال 2028، مرحله دوم در سال 2033 و مرحله سوم در سال 2050 به پایان می رسد. اجرای این پروژه و فعال سازی آن نیازمند صلح و پایان درگیری میان دولت ترکیه و پ ک ک است.