ایران از سال ۲۰۲۲ به‌دنبال خرید جنگنده‌های سوخو-۳۵ از روسیه است اما مسکو اکنون فروش سوخو-۳۵ و همکاری گسترده در تولید جنگنده‌های نسل پنجم سوخو-۵۷ را به دهلی‌نو پیشنهاد داده است؛ اقدامی که می‌تواند نشانه‌ای روشن از تغییر اولویت‌های راهبردی روسیه و بی‌پاسخ‌ماندن انتظارات ایران باشد.
طبق گزارش رسانه تخصصی «دیفنس بلاگ» در جریان نمایشگاه هوایی Aero India 2025، نمایندگان نظامی هند از نزدیک جنگنده سوخو-۵۷ را بررسی کرده‌اند و حالا روسیه از ارائه یک بسته جامع شامل فروش ۴۰ فروند سوخو-۳۵M، انتقال فناوری، و همکاری در تولید مشترک سوخو-۵۷ خبر داده است. همزمان شرکت دولتی روسی «روستک» نیز اعلام کرده تولید سوخو-۳۵ را برای پاسخ به تقاضای هند دو برابر خواهد کرد.
ایران از سال ۱۴۰۱ به‌طور رسمی اعلام کرد که تصمیم به خرید سوخو-۳۵ گرفته است. حتی برخی منابع از نهایی‌شدن سفارش ۲۴ فروند جنگنده که پیشتر برای مصر ساخته شده بود خبر دادند. در آذر ۱۴۰۲، سردار سیدمهدی فرحی، جانشین وزیر دفاع، از قطعی‌شدن ورود این جنگنده‌ها به نیروی هوایی ایران سخن گفت. اما تا امروز، هیچ نشانه‌ای از تحویل عملیاتی این جنگنده‌ها دیده نمی‌شود.
در بحبوحه تنش‌های اخیر در منطقه و حملات اسرائیل به مراکز راهبردی در ایران، نیاز به تقویت پدافند هوایی کشور، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. در شرایطی که اسرائیل با جنگنده‌های نسل پنجمی F-35 به اهدافی در خاک ایران حمله کرد، جای خالی سوخو-۳۵ها در آسمان تهران به‌وضوح احساس شد.
چرا روسیه به ایران نداد و به هند پیشنهاد کرد؟
سیاست‌گذاری نظامی روسیه طی ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که مسکو در حال بازنگری در اولویت‌های صادرات تسلیحات خود است. منابع روسی از جمله وب‌سایت Overclockers.ru گزارش داده‌اند که این کشور پیشنهاد فروش ۱۱۷ فروند سوخو-۳۵M به هند را در قالب یک بسته مناقصه ارائه کرده است. این در حالی است که ایران، هم‌پیمان منطقه‌ای روسیه، از دریافت حتی یک فروند از این جنگنده‌ها نیز محروم مانده است.
برخی تحلیلگران معتقدند که روسیه به دلیل فشارهای بین‌المللی و نگرانی از واکنش آمریکا و متحدانش، تمایلی به تحویل این جنگنده‌ها به ایران نداشته است؛ خصوصاً آنکه ایالات متحده پیشتر با تهدید به اجرای تحریم‌های CAATSA، مانع فروش همین جنگنده‌ها به مصر شده بود.
نگرانی‌های فنی درباره سوخو-۳۵
از سوی دیگر، هند نیز به‌رغم دریافت پیشنهاد جذاب از روسیه، با دیده تردید به این جنگنده‌ها می‌نگرد. رسانه‌های هندی در روزهای گذشته نگرانی‌هایی درباره وابستگی بیش‌ازحد به سخت‌افزار روسی، مشکلات لجستیکی و تهدید تحریم‌های غرب مطرح کرده‌اند. در عین حال، به تجربه مصر نیز اشاره شده است؛ کشوری که قرارداد خرید ۲۴ فروند سوخو-۳۵ را به دلیل مشکلات فنی لغو کرد.
بر اساس اظهارات یک مقام ارشد نظامی مصر، رادار Irbis-E سوخو-۳۵ در برابر سامانه‌های پیشرفته جنگ الکترونیک عملکرد ضعیفی دارد و موتور و سیستم‌های اویونیک آن نیز نیازمند ارتقاء جدی هستند. این سخنان، بار دیگر این پرسش را مطرح می‌کند که آیا چنین جنگنده‌ای واقعاً می‌تواند پاسخگوی نیازهای دفاعی ایران باشد؟
موسویان: زمان بازنگری در سیاست دفاعی فرا رسیده
در واکنش به این تحولات، سید حسین موسویان، دیپلمات پیشین ایران، در یادداشتی در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «روس‌ها نه تنها سوخو-۳۵ و اس-۴۰۰ را به ایران ندادند، بلکه در شرایطی که ایران هدف حملات آشکار قرار گرفته بود، از هرگونه حمایتی خودداری کردند. در مقابل، پیشنهاد فروش گسترده سوخو-۳۵ و تولید مشترک سوخو-۵۷ را به هند داده‌اند.»
موسویان در ادامه تأکید کرد که این اقدام روسیه نباید تعجب‌برانگیز باشد، چرا که مسکو منافع ملی خود را دنبال می‌کند: «اگر ترکیه یا عربستان نیز چنین درخواست‌هایی مطرح کنند، احتمالاً با پاسخ مثبت روسیه مواجه خواهند شد. شاید وقت آن باشد که سیاست‌گذاران در تهران نگاهی واقع‌بینانه‌تر به اتحادهای استراتژیک خود داشته باشند.»
قدرت دفاعی، نیازمند استقلال راهبردی
تحولات اخیر، بار دیگر این حقیقت را به ایران یادآوری می‌کند که در دنیای روابط بین‌الملل، منافع ملی کشورها تعیین‌کننده تصمیم‌های نهایی هستند. تکیه بیش از حد به بازیگران شرقی همچون روسیه، بدون ضمانت‌های اجرایی، می‌تواند در بزنگاه‌های حیاتی موجب تضعیف جایگاه ایران در معادلات امنیتی منطقه‌ای شود.
شاید زمان آن فرا رسیده که ایران، با رویکردی عمل‌گرایانه، دکترین دفاعی خود را بازطراحی کرده و مسیرهای متنوع‌تری را برای تأمین امنیت ملی خود در نظر بگیرد.
