در سال گذشته، تصمیم سازمان بورس مبنی بر کاهش دامنه نوسان از ۷ درصد به ۳ درصد، در حالی که شاید با نیت جلوگیری از نوسانات شدید و حمایت از سهامداران خرد اتخاذ شد، اما اکنون و به‌‌‌ویژه در شرایط خاص کنونی، بیشتر از آنکه کارکرد حمایتی داشته باشد، به عاملی برای قفل شدن معاملات و کاهش نقدشوندگی بدل شده است.

 حمایت بازار و چندگانگی در سیاستگذاری

در روزهای اخیر، خبرهایی مبنی بر حمایت‌‌‌های حقوقی‌‌‌ها و صندوق‌ها از بازار منتشر شده است. به عنوان نمونه، تزریق منابع از سوی صندوق تثبیت بازار سرمایه یا ورود بازارگردان‌‌‌ها به برخی نمادها، تلاش‌‌‌هایی بوده که برای بازگرداندن تعادل صورت گرفته است. هم‌‌‌زمان، برخی مقامات نیز از لزوم «بازنگری در دامنه نوسان» سخن گفته‌‌‌اند، اما همچنان رویکرد غالب، تداوم محدودیت‌‌‌های قبلی و پرهیز از ریسک‌‌‌پذیری در سیاستگذاری است. اینجاست که تناقض در مواضع مشخص می‌شود: از یک‌‌‌سو دولت و سازمان بورس ادعای کاهش مداخله و تمایل به سازوکار بازار دارند، اما از سوی دیگر، ابزاری چون دامنه نوسان را به شکل سختگیرانه حفظ کرده‌‌‌اند. این در حالی است که خود دامنه نوسان یکی از شاخص‌‌‌ترین جلوه‌های مداخله‌‌‌ در فرآیند آزاد کشف قیمت است.

 دامنه نوسان؛ نظم‌‌‌بخش یا نوسان‌‌‌ساز؟

مدافعان دامنه نوسان، آن را سپری برای جلوگیری از ریزش‌‌‌های هیجانی می‌‌‌دانند و معتقدند که در شرایط نبود بازارگردان حرفه‌‌‌ای و ابزارهای پوشش ریسک، حذف این ابزار می‌تواند منجر به سقوط آزاد قیمت‌‌‌ها شود. در سوی دیگر، منتقدان آن بر این باورند که دامنه نوسان باعث ایجاد صف‌‌‌نشینی، تاخیر در کشف قیمت و رفتارهای غیرعقلایی در بازار می‌شود. تجربه بازگشایی خساپا به‌‌‌خوبی نشان داد که هر دو گروه، بخشی از واقعیت را بیان می‌‌‌کنند. حذف دامنه نوسان اگر در بستر آماده (بازار با نقدشوندگی بالا، تحلیل‌‌‌پذیری، حضور بازارگردان قوی و روان‌شناسی آرام) انجام شود، می‌تواند کشف قیمت را تسریع کند. اما در بازار نااطمینان، بی‌‌‌اعتماد و هیجانی، حذف این ابزار به‌‌‌تنهایی نه‌‌‌تنها کارساز نیست، بلکه بحران‌‌‌آفرین است.

 اعتماد؛ زیرساخت فراموش‌‌‌شده

برای اینکه بازار بتواند بدون دامنه نوسان یا با دامنه‌های بازتر فعالیت کند، پیش‌‌‌شرطی کلیدی وجود دارد: اعتماد عمومی و زیرساخت مناسب. اگر فعالان بازار به شفافیت اطلاعاتی، ثبات سیاستگذاری و استقلال ساختارها باور نداشته باشند، هیچ اصلاح فنی، حتی حذف دامنه نوسان، نجات‌‌‌بخش نخواهد بود. به همین دلیل است که برخی کارشناسان پیشنهاد داده‌‌‌اند پیش از هر تصمیمی درخصوص دامنه نوسان، ابتدا باید اقداماتی چون افزایش حجم مبنا، تقویت نهاد بازارگردان، تسهیل دسترسی به ابزارهای مشتقه و آموزش سرمایه‌‌‌گذاران در دستور کار قرار گیرد. در واقع، بازار آزاد، بدون اعتماد، به‌‌‌جای فرصت به تهدید تبدیل می‌شود.

 راه‌‌‌حل چیست؟ گشودن پلکانی دامنه‌ها، هم‌‌‌زمان با اصلاحات ساختاری

پیشنهادهای متعددی برای اصلاح دامنه نوسان مطرح شده‌‌‌اند. اما یکی از مدل‌هایی که می‌تواند توازن نسبی بین «نظم» و «آزادی» برقرار کند، بازگشایی پلکانی دامنه نوسان هم‌‌‌زمان با اجرای اصلاحات مکمل است. در این مدل، دامنه نوسان به‌‌‌تدریج و در بازه‌های زمانی مشخص افزایش می‌‌‌یابد (مثلا از ۳ به ۵ درصد، سپس به ۷ درصد)، مشروط به تحقق برخی پیش‌‌‌نیازها مانند:

•  افزایش قابل‌‌‌سنجش نقدشوندگی روزانه در بازار
•  پوشش کامل بازار توسط بازارگردان‌‌‌ها
•  توسعه ابزارهای مالی مکمل از جمله آپشن و فیوچرز
•  اصلاح نظام انتشار اطلاعات و تسریع دسترسی عمومی
•  و از همه مهم‌تر، ثبات در سیاستگذاری و اجتناب از تصمیمات ناگهانی

این مسیر می‌تواند به‌‌‌تدریج بازار را با شرایط واقعی وفق دهد، بدون آنکه هیجانات یک‌‌‌باره به بازار ضربه بزند.

* تحلیلگر بازار سرمایه