خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ طاهره طهرانی: نوحه‌ها و سوگواره‌های عاشورایی، تجلی‌گاه ارادت شیعیان به امام حسین (ع) و یارانش هستند که از طریق عناصر ادبی و نمادین، واقعه کربلا را در اذهان زنده نگه می‌دارند. این مراسم نه تنها ابعاد مذهبی، بلکه ابعاد سیاسی و اجتماعی نیز دارند و به عنوان بستری برای بیداری و پایداری در برابر ستم شناخته می‌شوند و می‌توان آنها را زیرشاخه‌ای از ادبیات مقاومت و ادب حماسی طبقه‌بندی کرد.

نوحه در لغت، به معنای بیان مصیبت و گریه با صدای بلند است و در اصطلاح به اشعاری گفته می‌شود که در مراسم عزاداری ائمه (ع)، به ویژه امام حسین (ع)، خوانده می‌شود. نوحه یک قطعه ادبی آهنگین با مضمونی غم‌انگیز و حماسی است که ریشه در سوگواری‌های تاریخی، به خصوص در میان مادران و بانوان غم‌دیده دارد. نوحه‌خوانی توسط مداحان در مراسم مذهبی اجرا می‌شود و با نوای سوزناک خود شنوندگان را همراه می‌کند.

در آغاز محرم به این نوحه _که سروده یوسفعلی میرشکاک است و ابیاتی از آن با صدای سوزناک غلامعلی کویتی پور اجرا شده است_ نگاهی بکنیم:

خیز و جامه نیلی کن روزگار ماتم شد
دور عاشقان آمد، نوبت مُحرم شد

نبض جاده بیدار از بوی خون خورشید است
کوفه رفتن مسلم گوییا مسلّم شد

ماه خون گواه آمد جوش اشک و آه آمد
رایت سیاه آمد، کربلا مجسم شد

پای خون دل وا کن دست موج پیدا کن
رو به سوی دریا کن، ساحلی فراهم شد

هر که رو به دریا کرد، آب روی ساحل شد
خنده را ز خاطر برد، آنکه گریه محرم شد

گریه کن! گلاب افشان! گل به خاک می‌افتد
باد مهرگان آمد، قامت علی خم شد

قاسم و تپیدن‌ها لاله و دمیدن‌ها
مجتبی و چیدن‌ها، گل دوباره خرم شد

تشنه اضطراب آورد، آب می‌شود عباس
گو فرات، خیبر شو! مرتضی مصمم شد

خادم برادر بود از ره وفاداری
ذات را موخر بود، مرگ را مقدم شد

نوبت حسین آمد، کآورد به میدان رو
نُه فلک به جوش آمد، منقلب دو عالم شد

خاک شعله پوش آمد، چرخ در خروش آمد
آسمان به جوش آمد، کشته اسم اعظم شد

بر سر از غم زهرا خاک می‌کند مریم
با مصیبت خاتم، تازه داغ عالم شد

دشمن حسین افکند ار به چاه یوسف را
چاه چشمۀ کوثر، گریه آب زمزم شد

گریه عقدۀ دل بود، آبروی بیدل بود
کز هجوم فرصت‌ها این فغان فراهم شد

تلمیحات به کار رفته در متن نوحه، یادآوری داستان واقعه کربلا که برای همه آشکار است و اشاراتی که به حضرت ابالفضل العباس و سید الشهدا علیه السلام و امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیه السلام می‌کند، ریتم تکرار شونده نوحه که فرصت همراهی سینه زنان و تکرار ابیات و مصراع‌ها را می‌دهد، تصاویری که با تکیه بر واقعه و پس زمینه تاریخی کربلا ساخته شده، وزن درونی شعر نوحه و فرصتی که برای تنفس به خواننده و شنونده می‌دهد، همه و همه این نوحه را به نمونه‌ای اصیل از سوگواره‌ها تبدیل کرده است.