به همشهری آنلاین، اولین گزارش درباره علم‌گردانی، مربوط به دوره صفویه و در اصفهان است. پیترو دلاواله جهانگرد ایتالیایی که در محرم ۱۰۲۷ (ژانویهٔ ۱۶۱۸) در اصفهان سوگواری مردم را مشاهده کرده، این مراسم را گزارش داده‌است؛ ولی، علم گردانی در بیشتر جاهای کشور به عشق حسین (ع) رواج دارد. علم‌کشی بعضاً به عنوان نمادی از علمداری حضرت عباس تلقی می‌شود.
علم‌ها که شامل تیرهای چوبی و گاها آهنی بلند ۵ متری است، زودتر از انبار تکیه‌ها و مساجد بیرون آورده می‌شود. در برخی شهرها و روستاها مثل شهر اسفراین و روستای اسپیدان، آیین علم‌بندان عمدتا با مشارکت سادات انجام می‌شود. پارچه‌های سیاه و فاخر و نذری منقش به اسامی متبرکه بعد از شستن به تیرهای چوبی وصل می‌شود.
در بندرعباس محرم با مراسم شست‌وشوی علم شروع می‌شود. گفته می‌شود از اواخر دوره قاجار و به تأسی از شیعیان حیدرآباد هندوستان به جا مانده است. روایت است که روزی ۱۲ چوب صندل از دریای هند به ساحل بندرعباس رسید. علم‌کشان، چوب‌ها را تا سینه در آب دریا فرو می‌برند و با ذکر صلوات و دعا، غسل می‌دهند. بعد از تطهیر، بر تن علم‌ها پارچه‌های فاخر نذری می‌بندند. خانواده‌های حاجتمند، علم‌ها را از شب سوم تا نهم محرم به خانه خود دعوت می‌کنند و با سفره نذری از میهمانان پذیرایی می‌کنند.
علم‌ها عمدتا ساده و تک پایه هستند مثل علم شهر فاروج خراسان شمالی که بسیار ساده و در عین حال باشکوه است. مردم در انتظار علم گردان‌ها در محله‌ها می‌مانند و با آمدنش به استقبال عزاداران می‌روند.
شستن پارچه‌های قدیمی و غبار روبی از علم‌ها نشانه وارد شدن به روزهای عزاداری سیدالشهداست و ایرانی‌ها در هر شرایطی که باشند آن را با باشکوه‌ترین حالت ممکن عزیز می‌دارند، بخصوص این روزهای پس از جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی علیه ایران.
