چرا آتنِ طرفدار دموکراسی محاکمه فیلسوف هفتادساله را در پیش گرفت. جواب به نظر "استون" در سه «زمين‌لرزه» سياسى نهفته است كه كمى بيش از يك دهه قبل از محاكمه روى داد، احساس امنيت داخلى شهر را بر هم زد و شهروندان آن را ترساند و اگر اين حوادث نبود، سقراط هرگز محاكمه نمى شد.
عصر ایران؛ جواد لگزیان - مرگ تلخ فیلسوفی بزرگ به نام سقراط همواره ماجرایی اندوه‌بار در تاریخ بشری بوده است. اکنون پس از ۲۴۰۰ سال ایزیدور فینشتاین استون در کتاب «محاکمه سقراط » بر آن شده تا به جنبه‌های متفاوت محاکمه و مرگ سقراط بپردازد.
استون از دید یک خبرنگار امروزی رهسپار یونان باستان می شود و این محاکمه را جدالی بین آتن جمهوری‌خواه و سقراط سلطنت‌طلب توصیف می کند؛ اما با حسرت خاطرنشان می کند کاش سقراط از خود به‌خوبی دفاع می کرد و شوکرانی در کار نبود.
به عقیده استون، اگر فقط بر‌اساس آثار افلاطون داورى كنيم، بايد نتيجه گرفت كه سقراط به سبب پنددادن همشهريانش به فضيلت- كه هيچ‌گاه مشغله‌اى محبوب نبوده- با آنها درافتاد؛ اما اگر به اميد ديدى وسيع‌تر از دفاعيه روى بگردانيم، خواهيم ديد منازعه ميان او و شهر زادگاهش به آن سبب آغاز شد كه او با همشهريان آتنى و در واقع با يونانيان باستان به طور كلى، اختلاف بسيار عميق داشت.
اين اختلاف‌ها صرفا مجردات دوردست نبود كه براى مردم عادى نگرانى‌آور نباشد؛ بلكه پايه‌هاى حقيقى حكومت خودگردانى را كه آنان از آن بهره‌مند بودند، به مبارزه مى طلبيد.
سقراط مانند يك سلطنت‌طلب فكر مى كرد. او و مريدانش اجتماع آدمى را مانند گله‌اى مى ديدند كه بايد به دست شاهى يا شاهانى، مانند گوسفندان به دست شبان، اداره شود.
مجسمه سقراط
از سوى ديگر آتنى‌ها – چنان‌كه ارسطو بعدها گفت - عقيده داشتند كه انسان «حيوانى سياسى» است كه در او برخلاف ساير حيوانات لوگوس يا عقل به وديعه نهاده شده و بدين‌سان قادر است خير را از شر تميیز دهد و خويشتن را در پوليس اداره كند و اين تفاوت ناچيزى نبود.
از نگاه استون، سقراط همواره در آرای خویش جانبدارانه از سلطنت دفاع می کرد؛ تا‌آنجاکه نظر اساسى سقراط در «خاطرات» بيان مى شود كه مى پرسد چرا در كتاب هومر، شاه آگاممنون «شبان خلق» خوانده مى شود و در جواب مى گويد: «براى اينكه شبان بايد مراقبت كند كه گوسفندانش سالم و سير باشند».
استون در نقد این دیدگاه می نویسد، شبان خوب واقعا مراقبت مى كند كه رمه‌اش سالم و سير باشد و در اين حد نفع مشتركى آنها را با هم متحد می كند؛ اما مقصود نهايى شبان چيدن پشم آنها و عاقبت، فروختن گوشت آنهاست.
سرنوشت رمه به بازار گوشت ختم مى شود و شبان هنگامى كه تصميم مى گيرد عمر گوسفندان به سر آمده، با آنها مشورت نمى كند.
درسى كه يونانيان از تمثيل شبان گرفتند، آن است كه گوسفندان نمى‌توانند به شبان‌شان اعتماد كنند، همچنين اجتماع نمى تواند خود را در اختيار اراده مطلق يك نفر قرار دهد، هر قدر هم كه مدعى مقاصد خيرخواهانه باشد. آنها ترجيح مى‌دادند وارد پوليس بشوند، نه اينكه با آنها مانند رمه رفتار شود.
به نظر استون، سقراط در نبرد آتن و اسپارت هم طرف اسپارت را می گرفت؛ در‌حالی‌که اسپارت و كرِت از نظر فرهنگى و از نظر سياسى عقب‌مانده‌ترين مناطق يونان باستان بودند و در هر دو، اراضى به دست سرف‌ها كشت و زرع مى شد.
این سرف‌ها با پليس مخفى و طبقه‌ای نظامى مطيع نگه داشته مى‌شدند؛ آن هم بر‌اساس سياست تبعيض نژادى كه يادآور آفريقاى جنوبى قرن بیستم است.
سقراط در «خاطرات»، آتنى‌ها را «منحط» مى‌خواند و آنها را در مقايسه با اسپارتيان كه به خاطر تربيت نظامى‌شان ستايش‌شان می کرد، نامطبوع مى شمارد.
در «جمهور» افلاطون از زبان سقراط «نظام قانونى كرت و اسپارت» را مانند بهترين صورت حكومت مى ستايد و بر حكومت خواص كه در رتبه دوم قرار مى دهد و دموكراسى كه در جایگاه سوم قرار مى گيرد، ترجيح مى دهد.
در شرایطی که ضديت اسپارتيان با روشنفكرى در آتن شهره بود، استون از وفاداری سقراط به اسپارت یاد می کند: سقراط در «پروتاگوراس» سعى مى كند با اين‌گونه انتقادها برخورد كند. او انكار نمى كند كه به نظر مى رسد اسپارت جامعه بسته‌اى ظنين به همه انديشه‌ها باشد؛ اما اين به آن سبب نيست كه اسپارتيان از انديشه‌ها هراس دارند يا فيلسوفان را دوست ندارند.
سقراط مى گويد برعكس، اسپارتيان درهاشان را به روى انديشه‌ها و معلمان فلسفه مى بندند؛ زيرا نمى خواهند جهان خارج دريابد آنها چه والا به آنان ارج مى نهند.
به‌این‌ترتیب سقراط به گمان استون بر ضد جامعه باز شورش كرده و ستايشگر جامعه بسته است: سقراط يكى از آن آتنى‌هايى بود كه از دموكراسى بيزار بودند و اسپارت آرمان‌شان بود و این ديدگاه‌هاى سياسى و نه فلسفى يا كلامى سقراط بود كه سرانجام او را به دردسر انداخت.
دادن جام شوکران به دست سقراط
اما چرا آتنِ طرفدار دموکراسی محاکمه فیلسوف هفتادساله را در پیش گرفت. جواب به نظر استون در سه «زمين‌لرزه» سياسى نهفته است كه در مدت كمى بيش از يك دهه قبل از محاكمه روى داد، احساس امنيت داخلى شهر را بر هم زد و شهروندان آن را ترساند و اگر اين حوادث نبود، سقراط هرگز محاكمه نمى شد.
تاريخ‌هاى آن سه حادثه هشداردهنده ۴۱۱، ۴۰۴، و ۴۰۱ قبل از میلاد است. در ۴۱۱ و بار ديگر در ۴۰۴ عناصر متمرد با تبانى با خصم اسپارتى دموكراسى را برانداختند، ديكتاتورى برپا ساختند و به حكومت وحشت پرداختند.
در ۴۰۱ قبل از میلاد، دو سال قبل از محاكمه، آنان بر آن شدند که بار ديگر اين كار را امتحان كنند و البته گروه جوانان ثروتمندى كه در ميان همراهان سقراط قدر و منزلت عظيم داشتند، در هر سه اين تلاطم‌هاى مدنى نقش رهبرى ايفا كردند.
استون هرچند جانبداری سقراط از سلطنت را نکوهش می کند؛ اما تصریح می کند تناقض و شرمسارى در محاكمه سقراط آن است كه شهرى مشهور به آزادى بيان، فيلسوفى را تحت تعقيب قرار داد كه جرمى غير از تمرين آزادى بيان مرتكب نشده بود.
ایزیدور فینشتاین استون، نویسنده و روزنامه نگار آمریکایی
استون با حسرت در پایان می نویسد که هرگز محاكمه‌اى در کار نبود؛ اگر سقراط آشتى خويش را با دموكراسى به اثبات می رساند و اگر او - مانند گزنفون - در مقابل عظمت اكثريت در عهدنامه صلح سر تعظيم فرود آورده بود.
چنانچه چنين تغييرى در رفتار او حادث شده بود، اين ترس را مى‌زدود كه جمع تازه‌اى از جوانان «سقراط‌زده» و از خويشتن بيگانه از ميان پيروان او ظهور كنند و جنگ داخلى ديگرى درون شهر به راه بيندازند؛ اما در نهایت به تعبیر استون هيچ نشانه تغييرى در نگاه تحقيرآميز سقراط به دموكراسى به وجود نيامد؛ چراکه: سقراط تاريخى، مانند سقراط افلاطونى، كريه مى دانست به اصلى متوسل شود كه به آن اعتقاد نداشت؛ آزادى بيان براى او امتياز معدود روشنفكر و آگاه بود، نه بسياران جاهل.
او نمى‌خواست دموكراسى‌اى كه رد مى كرد، با آزاد‌كردنش به يك پيروزى دست يابد. مرگ او و نبوغ افلاطون، او را يك قديس ساخت، ابرمردى كه با اوباش نادان با وقار و نكته‌سنجى برخورد مى كند. اين پيروزى سقراط و شاهكار افلاطون بود. سقراط به شوكران نياز داشت. آن واقعه جنايت تراژيك آتن باقى خواهد ماند.
«محاکمه سقراط» کتابی از ایزیدور فینشتاین استون با ترجمه علی اکبر مهدیان در ۳۵۰ صفحه را انتشارات اختران رهسپار بازار کتاب کرده است.
پربیننده ترین پست همین یک ساعت اخیر
منبع خبر "
عصر ایران" است و موتور جستجوگر خبر تیترآنلاین در قبال محتوای آن هیچ مسئولیتی ندارد.
(ادامه)
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت تیترآنلاین مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویری است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هرگونه محتوای خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
