دانشمندان به تازگی موفق شدند برای اولین‌بار از قطب جنوب خورشید عکس‌برداری کنند؛ بخشی از ستاره منظومه شمسی که تاکنون هیچ انسانی موفق به دیدن آن نشده بود.
تصاویر شگفت‌انگیز فضاپیمای «مدارگرد خورشیدی» (Solar Orbiter)، که توسط آژانس فضایی اروپا (ESA) هدایت می‌شود، نمایی بی‌سابقه از میدان مغناطیسی ستاره منظومه شمسی را نشان داده است؛ میدانی که به نظر می‌رسد چون انبار باروتی آماده انفجار است. Solar Orbiter در فوریه ۲۰۲۰ توسط ESA و با همکاری ناسا پرتاب شد.
هدف این مدارگرد بررسی ساختار میدان مغناطیسی این ستاره، منشأ باد خورشیدی، و شناسایی دلایل دقیق فعالیت‌های خورشیدی مانند شراره‌ها، فوران‌های تاجی (CMEs) و لکه‌ها است.
این تصاویر در تاریخ ۲۳ مارس ۲۰۲۵ در نزدیکی این ستاره گرفته و چهارشنبه، ۱۱ ژوئن ۲۰۲۵ به زمین ارسال و منتشر شدند. در این تصاویر، نمایی از قطب جنوبی خورشید دیده می‌شود که تا پیش از این هیچ فضاپیما یا تلسکوپی موفق به ثبت آن نشده بود.
همه سیارات منظومه شمسی — از جمله زمین — در صفحه‌ای به نام دایره‌البروج (ecliptic) به دور ستاره منظومه شمسی می‌چرخند. این صفحه تقریباً هم‌راستا با استوای خورشید است، به همین دلیل مشاهده مستقیم قطب‌های این ستاره از زاویه زمین ممکن نیست.
اما Solar Orbiter، طی چند ماه گذشته مدار خود را به تدریج کج کرده و به زاویه‌ای ۱۷ درجه پایین‌تر از استوای خورشید رسیده است. این کار باعث شد برای نخستین بار قطب جنوب ستاره منظومه شمسی به صورت مستقیم قابل مشاهده شود.
«کارول ماندل» مدیر علمی آژانس فضایی اروپا دراین‌باره گفت: «امروز برای نخستین‌بار در تاریخ، چشم‌اندازهایی از قطب‌های ستاره منظومه شمسی را به بشریت نشان می‌دهیم. این تصاویر منحصر‌به‌فرد از مأموریت Solar Orbiter سرآغازی بر دوران جدیدی از علم است.»
تصاویر جدید قطب جنوب ستاره منظومه شمسی با استفاده از سه ابزار علمی از مجموع ۱۰ ابزار نصب‌شده روی Solar Orbiter گرفته شده‌اند. این تصاویر در طول‌موج‌های مختلف نور مرئی و فرابنفش ثبت شده‌اند و اطلاعاتی غنی درباره میدان مغناطیسی پیچیده و درهم این ستاره، حرکات پرسرعت برخی عناصر شیمیایی در تاج خورشیدی (corona) و رفتار باد خورشیدی ارائه می‌دهند. باد خورشیدی جریانی از ذرات باردار است که از سطح ستاره منظومه شمسی به فضا پرتاب می‌شود و نقش مهمی در شکل‌گیری آب و هوای فضایی در سراسر منظومه شمسی دارد.
یکی از مهم‌ترین بخش‌های این مشاهدات، داده‌های ابزار تصویربردار قطبی‌سنجی و لرزه‌شناسی (PHI) است. نقشه‌هایی که PHI از میدان مغناطیسی این ستاره تهیه کرده‌اند، پدیده‌ای عجیب را نشان می‌دهند: در قطب جنوب، هر دو نوع قطب مغناطیسی — هم شمالی و هم جنوبی — به صورت درهم و متراکم دیده می‌شوند. این پدیده با رنگ‌های آبی و قرمز در تصاویر نشان داده شده است و برخلاف مغناطیس‌های معمولی است که تنها یک قطب مثبت و یک قطب منفی دارند.
به گفته دانشمندان، این آشفتگی مغناطیسی نشانه‌ای از این است که خورشید در آستانه وارونگی قطبی (magnetic reversal) است؛ پدیده‌ای که تقریباً هر ۱۱ سال یک‌بار رخ می‌دهد. در این فرایند، قطب‌های مغناطیسی این ستاره جا‌به‌جا می‌شوند — شمال به جنوب و بالعکس.
این وارونگی هم‌زمان با پایان حداکثر فعالیت خورشیدی (Solar Maximum) است، دوره‌ای که این ستاره بیشترین انفجارهای خورشیدی و لکه‌ها را دارد. پس از وارونگی، خورشید وارد کمینه خورشیدی (Solar Minimum) می‌شود که در آن فعالیت‌ها به شدت کاهش می‌یابند و قطب‌ها بار دیگر منظم می‌شوند — هر کدام تنها یک نوع قطب مغناطیسی خواهند داشت.
فضاپیمای Solar Orbiter در سال‌های آینده، با استفاده از کمک گرانشی سیاره زهره (ونوس)، مدار خود را بیشتر کج خواهد کرد.
این تغییر زاویه‌ها باعث می‌شود قطب‌های خورشید با جزئیات بیشتر و از زوایای متفاوت‌تری دیده شوند و شناخت ما از ستاره مادر منظومه‌مان به‌طور چشمگیری افزایش یابد. به گفته «دانیل مولر»، دانشمند ارشد پروژه Solar Orbiter در ESA:
«این تازه نخستین پله از نردبان ماست. این داده‌ها درک ما از میدان مغناطیسی این ستاره، باد خورشیدی و فعالیت‌های آن را دگرگون خواهد کرد.»
ویدیٔوهایی شگفت‌انگیز از پدیده‌های سطح خورشید را با جزئیاتی بی‌سابقه اینجا تماشا کنید.
