از منظر اقتصادی، راه‌آهن ایران–عراق به معنای تسهیل صادرات غیرنفتی، کاهش هزینه‌های لجستیکی و سرعت بخشیدن به روند انتقال کالا میان دو کشور است.
چنین ارتباطی، علاوه بر اینکه به ایران امکان می‌دهد صادرات خود به عراق را تقویت کند، فرصت بازتعریف جایگاه ایران در زنجیره تأمین کالا در غرب آسیا را نیز فراهم می‌آورد. همچنین، این همکاری می‌تواند ایران را به پلی ارتباطی میان کشورهای آسیای میانه، افغانستان و حوزه قفقاز با عراق و حوزه خلیج‌فارس بدل کند؛ نقشی که در نهایت به تحکیم جایگاه منطقه‌ای ایران منجر خواهد شد.
از سوی دیگر، عراق یکی از بزرگ‌ترین بازارهای هدف صادراتی ایران است و اتصال ریلی، می‌تواند تجارت دوجانبه را از وابستگی به حمل‌ونقل جاده‌ای رها کند. راه‌آهن مزایایی چون کاهش تصادفات، امنیت بیشتر، کاهش هزینه سوخت و کاهش اثرات زیست‌محیطی دارد که همگی در خدمت منافع بلندمدت دو کشور است. افزون بر این، با راه‌اندازی این خط ریلی، زائران دو کشور نیز می‌توانند با سهولت و ایمنی بیشتری سفر کنند، که این خود باعث افزایش تبادلات انسانی و فرهنگی می‌شود.
در سطح کلان‌تر، ایران می‌تواند با تبدیل‌شدن به مسیر ترانزیتی مورد اعتماد میان شرق و غرب، بر تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی خارجی غلبه کرده و مسیرهایی تازه برای درآمدزایی پایدار ایجاد کند. همکاری با عراق در این پروژه، نه‌فقط یک پیوند دوجانبه، بلکه بخشی از یک شبکه بزرگ‌تر از تعاملات منطقه‌ای است که به ایران امکان می‌دهد نقش ژئوپلیتیکی خود را تثبیت و تقویت کند. همین عامل می‌تواند در مذاکرات منطقه‌ای و بین‌المللی نیز قدرت چانه‌زنی کشور را ارتقاء دهد.
بنابراین، پروژه ریلی ایران–عراق تنها یک خط آهن نیست؛ بلکه پلی است میان اقتصاد، سیاست، فرهنگ و امنیت که می‌تواند آینده‌ای متفاوت برای روابط دو کشور و جایگاه منطقه‌ای ایران ترسیم کند. هر گام عملی در این مسیر، ایران را یک قدم به اهداف بلندمدت خود در حوزه ترانزیت، دیپلماسی اقتصادی و استقلال راهبردی نزدیک‌تر می‌سازد.
مشاور طرح پروژه راه‌آهن شلمچه - بصره گفت: با رفع معارضان میدانی، تأمین تجهیزات و تعیین نهایی مشخصات فنی پل، عملیات اجرایی پروژه ریلی شلمچه - بصره با شتاب بیشتری از پاییز ۱۴۰۳ ازسر گرفته شد.
محمد پرپینچی مشاور طرح پروژه راه‌آهن شلمچه - بصره با اشاره به اهمیت راهبردی این خط ریلی، اظهار کرد: طی دو دهه گذشته پیگیری‌های متعددی برای اجرای این مسیر صورت گرفت که مهم‌ترین بخش آن احداث پل بزرگ ریلی بازشو است. پس از ابلاغ قرارداد در تاریخ ۳۰ خردادماه ۱۴۰۳، زمین پروژه تحویل داده شد و مطالعات فنی و تجهیز اولیه کارگاه صورت گرفت. در ادامه، عملیات حفاری، آرماتورگذاری و بتن‌ریزی ۹ شمع به عنوان نخستین جبهه کاری تا ۳۱ مرداد ۱۴۰۳ به اتمام رسید.
وی افزود: با این حال، به دلیل عدم رفع معارض توسط طرف عراقی در دو سمت شرقی و غربی اروندرود، نبود تصویب مشخصات فنی پل شامل شیب طولی و طول کلی، و همچنین تخصیص نیافتن نقدینگی و منابع مالی به شرکت راه‌آهن، پروژه در اواخر مردادماه متوقف شد.
پرپینچی با بیان اینکه تعیین مشخصات فنی پل یکی از چالش‌های جدی پروژه بود، گفت: این موضوع که مدتی محل اختلاف با طرف عراقی بود، در جلسات مشترک برگزار شده در آبان‌ماه ۱۴۰۳ بین مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و مدیرعامل راه‌آهن دولتی عراق مورد بررسی قرار گرفت. سرانجام در دی‌ماه همان سال، جمع‌بندی نهایی مورد توافق دو طرف صورت گرفت و مشخصات فنی به پیمانکار ابلاغ شد.
مشاور طرح پروژه راه‌آهن شلمچه بصره ادامه داد: اگرچه قرارداد در خردادماه ۱۴۰۳ منعقد شده بود، اما به دلیل عدم تخصیص بودجه، پرداخت به پیمانکار تا پاییز انجام نشد. با پیگیری‌های مستمر مدیرعامل راه‌آهن از نهادهای ذی‌ربط از جمله سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی، در ابتدای پاییز قسط اول و در ابتدای زمستان ۱۴۰۳ قسط دوم پیش‌پرداخت به پیمانکار پرداخت شد. در پی آن، کارگاه به‌طور کامل تجهیز و عملیات اجرایی از سر گرفته شد.
وی با اشاره به موانع میدانی پروژه گفت: از دیگر عواملی که موجب کندی عملیات و باز نشدن جبهه‌های کاری شده بود، وجود معارضان در محل پایه‌های پل شامل تأسیسات انتقال آب، شبکه برق و ساختمان‌های مسکونی بود. با تشکیل جلسه‌ای مشترک در آبان‌ماه ۱۴۰۳ میان مدیران عامل راه‌آهن دو کشور و پیگیری‌های انجام شده، این معارضان در دو مرحله در دی‌ماه و اسفندماه ۱۴۰۳ رفع شدند.
پرپینچی درباره اقدامات اجرایی انجام شده از مهرماه ۱۴۰۳ تا کنون، ادامه داد: تجهیز کامل کارگاه، استقرار تیم‌های اجرایی، تأمین و انتقال تجهیزات شامل سه دستگاه بارج حفاری شمع‌ها و پایه‌های درون آب، نصب بچینگ بتن در محل کارگاه، و اضافه شدن دستگاه‌های حفار جدید و جرثقیل‌های سنگین، تأمین و انتقال کیسینگ‌های شمع‌های داخل آب به کارگاه و انجام عملیات حفاری از جمله این اقدامات بوده است. همچنین ۷۳ شمع شامل ۶۳ شمع در خشکی و داخل آب تاکنون سبدگذاری و بتن‌ریزی شده‌اند.
وی افزود: انجام عملیات خاکبرداری، قالب بندی، آرماتور بندی ۴ عدد از سر شمع‌ها و بتن‌ریزی ۳ عدد از سر شمع‌های پل، استقرار تیم اجرایی ساخت پایه‌های پل و آغاز عملیات آرماتور گذاری و تجهیز کارگاه و شروع ساخت قطعات پیش ساخته عرشه پل (سگمنت) از ظرفیت‌های مهندس داخل کشور، از دیگر اقداماتی است که از مهر ۱۴۰۳ تا کنون انجام شده است.
مشاور طرح راه‌آهن شلمچه - بصره تصریح کرد: یکی از عوامل کلیدی در افزایش سرعت پیشرفت پروژه، ایجاد هم‌افزایی و هماهنگی میان دستگاه‌ها با محوریت معاون اجرایی رئیس‌جمهور بود. این موضوع در جلسات مستمر و منظم ماهانه به‌صورت ویژه دنبال می‌شود.
وی همچنین از تعامل مثبت مدیرعامل راه‌آهن با نهادهای ذی‌ربط به‌ویژه سفارت ایران در عراق و کنسولگری بصره یاد کرد و گفت: این تعاملات زمینه رفع بخش عمده‌ای از موانع پروژه را فراهم کرد.
پرپینچی حضور فعال و میدانی وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن در محل پروژه را نیز از عوامل مؤثر در رفع گره‌های اجرایی دانست و افزود: از آغاز دولت چهاردهم تاکنون، سرعت پیشرفت پروژه به شکل محسوسی افزایش یافته است.
وی با اشاره به عملیات مین‌روبی مسیر گفت: این عملیات از مهرماه ۱۴۰۲ آغاز شد اما به دلیل تأخیر در تأمین منابع مالی، قرارداد آن در شهریورماه ۱۴۰۳ به‌طور رسمی منعقد شد.
به گفته مشاور طرح راه‌آهن شلمچه - بصره؛ از مهرماه ۱۴۰۲ تا پایان مردادماه ۱۴۰۳، حدود ۳.۵ کیلومتر از مسیر با عرض ۵۰ متر مین‌روبی و پاکسازی شده است. همچنین بخش قابل توجهی از مین‌ها و مواد منفجره کشف‌شده، به دلیل عدم هماهنگی میان ایران و عراق، امحاء نشده بود که همین موضوع موجب توقف مقطعی عملیات شد.
پرپینچی با اشاره به اختلافات ایجاد شده بر سر نحوه اجرای عملیات مین‌زدایی مسیر راه‌آهن شلمچه - بصره، اظهار کرد: اصرار طرف عراقی برای مین زدایی به عرض ۲۰۰ متر توسط ایران و انجام این امور توسط شرکت پیمانکار مورد تأیید محیط زیست کشور عراق، موجب بروز اختلاف در این پروژه شده بود.
وی افزود: این موضوع با پیگیری‌های مستمر میان شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، سفارت ایران در بغداد و کنسولگری ایران در بصره، و همچنین در پی مذاکرات انجام‌شده بین وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران و وزیر حمل‌ونقل عراق، به نتیجه رسید. بر اساس توافق صورت‌گرفته، مقرر شد تأمین اعتبار ادامه عملیات مین‌روبی تا عرض ۲۰۰ متر برعهده طرف عراقی باشد، اما اجرای آن به پیمانکار ایرانی واگذار شود.
مشاور طرح پروژه راه‌آهن شلمچه - بصره با اشاره به تلاش شبانه‌روزی متخصصان ایران برای پیشبرد عملیات میدان‌روبی، گفت: با افزایش جبهه‌های کاری و ارتقای توان تجهیزاتی، عملیات مین‌روبی و پاکسازی مسیر خط آهن به طول ۱۲ کیلومتر و عرض ۶۰ متر، پیش از موعد پیش‌بینی‌شده به‌طور کامل و صددرصدی به پایان رسید.
وی در پایان خاطرنشان کرد: درباره ادامه مسیر از کیلومتر ۱۲ تا ۱۶، بر اساس اعلام طرف عراقی، عملیات مین‌روبی در سال‌های گذشته انجام شده و نیازی به اجرای مجدد این عملیات در این بخش وجود ندارد.
