دلبستگی ناایمن در کودکان
روزی کودکتان بدون شما حتی قدم از قدم برنمی‌داشت، اما حالا انگار فاصله‌ای بینتان افتاده است. کمتر حرف می‌زند، کمتر بغل می‌خواهد و گاهی حتی به نظر می‌رسد که شما را نادیده می‌گیرد. اگر این سوال در ذهنتان چرخ می‌زند که «چرا فرزندم از من دور شده؟»، شاید وقت آن است که نگاهی عمیق‌تر به روان‌شناسی دلبستگی بیندازیم.
دلبستگی (Attachment) یک پیوند عاطفی عمیق است که بین کودک و مراقب اصلی‌اش (معمولاً والدین) شکل می‌گیرد. این رابطه، پایه و اساس احساس امنیت، اعتماد به نفس و نحوه ارتباط کودک با دیگران در آینده را می‌سازد.
روان‌شناس برجسته، جان بالبی، نظریه دلبستگی را توسعه داد و نشان داد که نوع دلبستگی در سال‌های اولیه زندگی می‌تواند سرنوشت روابط اجتماعی، عاطفی و حتی موفقیت تحصیلی و شغلی کودک را رقم بزند.
نقش والدین در شکل‌گیری دلبستگی
بر اساس پژوهش‌های مری اینزورث، دلبستگی در کودکان به چهار نوع تقسیم می‌شود:
کودک احساس امنیت دارد، می‌داند که والدینش پاسخ‌گو هستند و در مواقع نیاز در دسترس‌اند. این کودکان معمولاً روابط گرم‌تری با والدین دارند.
کودک یاد گرفته که ابراز نیازهایش بی‌فایده است. ممکن است به‌ظاهر مستقل باشد، اما دروناً از نادیده گرفته شدن رنج می‌برد.
کودک در برخی مواقع محبت دیده و در برخی مواقع نه. بنابراین دچار سردرگمی عاطفی است و ممکن است به‌شدت به والدین بچسبد یا گاهی با خشم واکنش نشان دهد.
این نوع دلبستگی معمولاً در کودکانی دیده می‌شود که تجربه‌هایی مانند سوء‌رفتار، بی‌ثباتی شدید یا تروما را از سر گذرانده‌اند. رفتار کودک غیرقابل پیش‌بینی است.
علت دوری عاطفی کودک از والدین
دلایل زیادی ممکن است باعث سرد شدن یا دوری عاطفی کودک شود. در ادامه برخی از مهم‌ترین عوامل را بررسی می‌کنیم:
مشغله زیاد، استرس کاری، مشکلات زناشویی یا استفاده بیش از حد از موبایل و تکنولوژی می‌تواند احساس نادیده گرفته شدن را به کودک القا کند.
در برخی سنین (مثل 7-9 سالگی یا اوایل نوجوانی)، کودکان به‌طور طبیعی به دنبال استقلال می‌گردند. این موضوع ممکن است به‌اشتباه به عنوان سردی یا فاصله عاطفی تعبیر شود.
حضور یک نوزاد جدید ممکن است کودک را دچار احساس طردشدگی یا حسادت کند، مخصوصاً اگر توجه والدین به‌شدت معطوف به نوزاد شود.
مشکلات در محیط بیرون ممکن است باعث انزوا، اضطراب یا افت روابط خانوادگی شود، مخصوصاً اگر کودک احساس کند نمی‌تواند با والدینش درباره این مشکلات صحبت کند.
رفتارهای متناقض، سخت‌گیری شدید یا برعکس، بی‌توجهی مداوم باعث ایجاد ناامنی در ذهن کودک می‌شود.
ترمیم رابطه والد و کودک
اگر احساس می‌کنید فاصله‌ای میان شما و فرزندتان افتاده، نگران نباشید. پیوندهای عاطفی قابل ترمیم هستند. این راهکارها را امتحان کنید:
گاهی کودک فقط نیاز دارد شنیده شود، بدون نصیحت و قضاوت.
حتی روزانه 15 دقیقه وقت خالص و بدون حواس‌پرتی (بدون موبایل!) می‌تواند معجزه کند.
احساس عشق، نگرانی، دل‌تنگی یا حتی ناراحتی‌تان را با زبان ساده و صادقانه بیان کنید. این به کودک نشان می‌دهد که او هم می‌تواند احساساتش را بروز دهد.
بازی، زبان مشترک کودکان است. بازی‌های مشارکتی می‌توانند اعتماد و ارتباط را بازسازی کنند.
کودکان بیشتر از آنکه به گفته‌های ما گوش دهند، از رفتارمان الگو می‌گیرند. اگر شما ارتباط گرم و محترمانه‌ای با دیگران دارید، کودک هم یاد می‌گیرد که چگونه ارتباط برقرار کند.
وابستگی عاطفی سالم در کودکان
اگر متوجه رفتارهای شدید مانند انزوا، پرخاشگری، اضطراب مداوم یا عدم تمایل کامل به برقراری ارتباط شدید، بهتر است با یک روان‌شناس کودک مشورت کنید. درمان‌های مبتنی بر دلبستگی (Attachment-Based Therapy) می‌توانند در این زمینه بسیار مؤثر باشند.
دوری کودک از والدین و علل روانی آن
1. آیا دور شدن فرزند از والدین طبیعی است؟
بله، تا حدی. در برخی مراحل رشدی مانند ورود به مدرسه، پیش‌نوجوانی یا نوجوانی، کودکان به‌طور طبیعی به سمت استقلال می‌روند. این فاصله گرفتن موقتی می‌تواند نشانه رشد سالم باشد، اگرچه نیاز به مدیریت عاطفی دارد.
2. چگونه بفهمم دوری فرزندم از من عادی است یا نشانه مشکل عمیق؟
اگر این دوری با رفتارهایی مانند گوشه‌گیری شدید، پرخاشگری، افت تحصیلی، اضطراب یا بی‌اعتمادی همراه باشد، بهتر است با یک مشاور کودک صحبت کنید. در غیر این‌صورت، ممکن است فقط به توجه و زمان بیشتر نیاز داشته باشد.
3. آیا من مقصرم اگر فرزندم از من فاصله گرفته است؟
نه لزوماً. عوامل متعددی می‌توانند باعث ایجاد این فاصله شوند؛ از جمله عوامل بیرونی (مدرسه، دوستان، فضای مجازی) یا شرایط روانی کودک. اما بازسازی رابطه با اقدامات مثبت همیشه ممکن است.
4. چقدر زمان می‌برد تا رابطه عاطفی با فرزندم بهتر شود؟
زمان آن بسته به شدت فاصله و سن کودک متفاوت است. اما با ثبات، حضور فعال و شنیدن واقعی، معمولاً طی چند هفته تا چند ماه می‌توان رابطه را بهبود داد.
5. اگر فرزندم علاقه‌ای به صحبت کردن با من ندارد، چه کنم؟
اجبار نکنید. به جای فشار مستقیم، از راه‌های غیرکلامی مثل بازی، نقاشی، پیاده‌روی یا کتاب‌خوانی مشترک وارد شوید. حس امنیت، کودک را به‌تدریج آماده گفت‌وگو می‌کند.
6. آیا استفاده از موبایل و شبکه‌های اجتماعی در فاصله گرفتن کودک نقش دارد؟
بله، گاهی باعث کاهش ارتباط واقعی در خانه می‌شود. اما ممنوعیت کامل هم مؤثر نیست. راهکار، تنظیم هوشمندانه زمان استفاده و جایگزینی آن با ارتباط انسانی معنادار است.
7. آیا صحبت درباره احساسات با کودک کار درستی است؟
کاملاً. بیان صادقانه احساساتی مثل "من دلم برات تنگ شده" یا "نگرانتم" بدون سرزنش، می‌تواند پلی برای نزدیکی دوباره بسازد.
8. آیا نیاز به مشاوره حرفه‌ای دارم؟
اگر احساس می‌کنید رابطه در حال سرد شدن مزمن است یا کودک علائم آسیب روانی نشان می‌دهد (مثل اضطراب، افسردگی، کابوس‌های مکرر، افت عملکرد)، کمک گرفتن از یک روان‌شناس کودک توصیه می‌شود.
دور شدن کودک از والدین همیشه نشانه بی‌مهری یا شکست در فرزندپروری نیست. گاهی تنها نیاز به کمی توجه، تنظیم مجدد رابطه و شناخت بهتر مراحل رشدی کودک داریم. پیوند عاطفی میان والد و فرزند، مثل باغچه‌ای است که اگر با عشق و دقت رسیدگی شود، دوباره شکوفا خواهد شد.
گردآوری: بخش کودکان بیتوته
