به گزارش مشرق، چاقی، دیگر صرفاً یک دغدغه‌ی ظاهری نیست، بلکه به‌عنوان یکی از جدی‌ترین بحران‌های سلامت عمومی قرن ۲۱ شناخته می‌شود؛ بحرانی که با افزایش بی‌سابقه‌ی شیوع آن در میان کودکان، نوجوانان و بزرگسالان، نظام‌های سلامت را با چالش‌های پیچیده‌ای مواجه کرده است.
ایران نیز از این موج جهانی در امان نمانده و گزارش‌ها حاکی از آن است که بیش از ۸۰ درصد بزرگسالان ایرانی دچار اضافه‌وزن یا چاقی هستند؛ وضعیتی که خطر ابتلاء به بیماری‌های غیر واگیر نظیر دیابت، فشار خون، بیماری‌های قلبی و حتی برخی سرطان‌ها را به‌شدت افزایش می‌دهد.
با هدف بررسی ابعاد مختلف این پدیده، ضرورت اصلاح نگرش‌ها نسبت به آن، میزان اثربخشی روش‌های جراحی و غیر جراحی درمان چاقی و همچنین نقش نظام بیمه‌ای در مهار این روند نگران‌کننده، به گفت‌وگو با «محمد هاشمی، دبیر انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران» پرداختیم.
به عنوان سوال اول با توجه اینکه چاقی به یک بیماری تبدیل می‌شود، آیا ممکن است بیمه‌ها آن را تحت پوشش قرار دهند؟
متأسفانه موضوع چاقی در بسیاری از نهادها به اندازه کافی جدی گرفته نشده است. وقتی می‌بینیم بیش از ۸۰ درصد بزرگسالان دچار اضافه‌وزن یا چاقی هستند، باید تصور کنیم که این جمعیت به‌زودی در معرض بیماری‌های غیر واگیر قرار می‌گیرند که هزینه‌های درمانی بسیار بالایی دارند.
این فقط مسئله یک فرد نیست؛ فرد مبتلا به چاقی ممکن است کارایی شغلی‌اش را از دست بدهد، زودتر بازنشسته شود یا بار مالی به صندوق‌های بازنشستگی و بیمه‌ای وارد کند. همه این‌ها بهره‌وری ملی را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
از همین رو، پیشنهاد ما این است که سازمان‌های بیمه‌گر با طراحی راهکارهای هوشمند و مرحله‌ای وارد این حوزه شوند. حمایت از خدمات پیشگیرانه، مشاوره تغذیه، آموزش سبک زندگی سالم و در مواردی خاص حتی درمان‌های کاهش وزن، می‌تواند هزینه‌های بلندمدت نظام سلامت را کاهش دهد.
هنوز آگاهی عمومی نسبت به درمان‌های جراحی چاقی پایین است. برخی بیم‌ها هم درباره مرگ‌ومیر یا عوارض جدی پس از عمل وجود دارد. از نظر علمی، این نوع جراحی‌ها چه جایگاهی دارند و آیا ایمن هستند؟
درباره جراحی زیبایی چاقی و پیکرتراشی بگویید.
پرسش بسیار مهمی است. ما باید بین جراحی‌های درمانی چاقی و جراحی‌های زیبایی مثل پیکرتراشی تمایز قائل شویم. دو مقوله کاملاً متفاوت هستند.
افرادی که چاقی مفرط یا چاقی درجه ۳ دارند، به‌ویژه اگر همراه با بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۲ یا فشار خون بالا باشد، کاندیدای اصلی برای جراحی‌های درمانی دستگاه گوارش هستند. این جراحی‌ها معمولاً با هدف کاهش ظرفیت معده یا کاهش جذب مواد غذایی انجام می‌شوند. در نتیجه، فرد کالری کمتری دریافت می‌کند و وزن کاهش پیدا می‌کند.
نکته مهم این است که کاهش وزن ناشی از جراحی می‌تواند فواید بسیار قابل توجهی داشته باشد؛ مانند: بهبود کبد چرب، کنترل یا حتی بهبود دیابت، کاهش چربی‌های خون و افزایش توان حرکتی و کیفیت زندگی توجه کرد.
اما باید دقت کنیم که ما در این جراحی‌ها، عملاً در یک دستگاه گوارش سالم و طبیعی، نقصی عمدی و قابل توجه ایجاد می‌کنیم. این مسئله ممکن است در بلندمدت، یعنی طی ۲۰ تا ۲۵ سال آینده، پیامدهایی داشته باشد که هنوز به‌طور کامل شناخته‌شده نیست و نیازمند تحقیقات بیشتر است.
بنابراین، جوامع علمی جهان این جراحی‌ها را به‌عنوان آخرین راهکار می‌پذیرند. یعنی فقط وقتی‌که بیمار با روش‌های علمی، مانند رژیم غذایی، ورزش و دارودرمانی، نتوانسته نتیجه بگیرد و سلامت او در خطر است، سراغ این گزینه می‌رویم.
در مورد عمل‌های پیکرتراشی چه نظری دارید؟ برخی آن را با درمان چاقی اشتباه می‌گیرند.
عمل‌های پیکرتراشی کاملاً در حوزه زیبایی قرار دارند. در این روش‌ها، چربی زیرپوستی با تکنیک‌هایی مانند لیپوساکشن، لیپوماتیک یا ابدومینوپلاستی خارج می‌شود تا ظاهر بدن زیباتر شود. اما این جراحی‌ها، درمان چاقی نیستند.
اگر فرد بدون اصلاح شیوه زندگی به این جراحی‌ها متوسل شود، در بسیاری از موارد چربی‌ها برمی‌گردند. این نوع جراحی‌ها در برخی افراد نیز با خطرات جدی مانند خونریزی، عفونت، آمبولی و حتی مرگ همراه هستند.
ما بارها شاهد بودیم که افراد به‌جای تغییر سبک زندگی، به این جراحی‌ها روی آورده‌اند و پس از مدتی نه تنها به وزن قبل برگشتند، بلکه سلامت‌شان هم به خطر افتاده است.
برخی بیماران از روش‌هایی مثل بالون معده یا پروتز برای کاهش وزن استفاده می‌کنند. این روش‌ها چقدر علمی و ایمن هستند؟
بالون معده یک روش نیمه‌تهاجمی است. یعنی برخلاف جراحی‌هایی که شکم باز می‌شود، در این روش از طریق آندوسکوپی، یک بالون داخل معده قرار داده می‌شود و آن را باد می‌کنند تا بخشی از فضای معده پر شود. فرد به‌دلیل پر بودن معده، غذای کمتری می‌خورد و به‌طور موقت وزن کم می‌کند.
این روش معمولاً برای بیمارانی استفاده می‌شود که باید پیش از جراحی اصلی، کمی وزن کم کنند تا خطر بیهوشی و جراحی کاهش یابد. اما برای کاهش وزن دائمی یا برای عموم مردم توصیه نمی‌شود، در ضمن، اگر فرد بعد از برداشتن بالون، به رفتارهای غذایی نادرست بازگردد، وزنش به‌سرعت برمی‌گردد.
این روش هم مانند جراحی‌های دیگر، باید توسط پزشک متخصص با بررسی دقیق شرایط فرد تجویز شود. استفاده‌ی عمومی و غیرعلمی از این روش‌ها، به‌ویژه در کلینیک‌های غیرمجاز یا تبلیغات فضای مجازی، کاملاً غیرمجاز و خطرناک است.
شاخص توده بدنی چیست و چگونه می‌توان آن را محاسبه کرد؟
شاخص توده بدنی از تقسیم وزن (بر حسب کیلوگرم) بر مجذور قد (بر حسب متر) به دست می‌آید و فرمول آن به‌صورت BMI = وزن ÷ قد² است. به‌طور مثال، اگر فردی ۷۴ کیلوگرم وزن و ۱.۶۰ متر قد داشته باشد، شاخص توده بدنی او برابر است با ۷۴ ÷ (۱.۶ × ۱.۶) که حدوداً ۲۸.۹ می‌شود. این عدد در محدوده اضافه‌وزن قرار دارد.
بر اساس این شاخص، افراد با عدد کمتر از ۱۸.۵ لاغر تلقی می‌شوند، عدد بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ نشان‌دهنده وزن نرمال است، ۲۵ تا ۲۹.۹ اضافه‌وزن محسوب می‌شود، ۳۰ تا ۳۴.۹ چاقی درجه یک، ۳۵ تا ۳۹.۹ چاقی درجه دو و ۴۰ به بالا چاقی مفرط یا چاقی درجه سه به حساب می‌آید. با این حال این شاخص برای همه افراد کاربرد دقیق ندارد و در مورد کودکان و نوجوانان باید به جای BMI خام از جداول رشد و نمودارهای صدکی استفاده کرد. همچنین زنان باردار نیز به دلیل شرایط فیزیولوژیک خاص‌شان مشمول این شاخص نمی‌شوند.
برخی گروه‌ها مانند ورزشکاران حرفه‌ای، به‌ویژه در رشته‌هایی چون وزنه‌برداری یا بدنسازی، ممکن است BMI بالایی داشته باشند اما میزان چربی بدنشان پایین باشد، چرا که وزن بالای آن‌ها ناشی از توده عضلانی است، نه چربی. بنابراین برای تفسیر صحیح این شاخص، توجه به شرایط فردی و مراجعه به متخصص اهمیت زیادی دارد.
بعد از خروج بالون حتی دچار اضافه وزنی بیش از قبل می‌شوند؛ دلیل این اتفاق چیست و پروتز معده هم همین‌طور است؟
دقیقاً. بالون معده یک روش موقتی است. زمانی که داخل معده قرار دارد، باعث کاهش اشتها و دریافت کالری می‌شود. اما پس از خروج بالون، اگر رفتارهای غذایی و سبک زندگی اصلاح نشده باشد، وزن فرد نه تنها برمی‌گردد، بلکه در بسیاری موارد افزایش بیشتری نسبت به قبل پیدا می‌کند.
پروتز معده نیز از لحاظ کارکرد مشابه است و این ابزارها درمان قطعی چاقی نیستند، بلکه ابزار کمکی و موقت برای برخی شرایط خاص هستند. توصیه نمی‌شود که افراد برای کاهش وزن بدون بررسی‌های تخصصی به این روش‌ها متوسل شوند.
چه کسانی کاندیدای جراحی درمان چاقی هستند؟
افراد مبتلا به چاقی مفرط (BMI بالای ۴۰) یا چاقی درجه دو (BMI بین ۳۵ تا ۴۰) به همراه بیماری زمینه‌ای مانند دیابت یا فشار خون بالا که در صورت عدم موفقیت در روش‌های علمی مانند رژیم و فعالیت بدنی، کاندیدای جراحی درمانی محسوب می‌شوند.
در تمام موارد، اصلاح الگوی زندگی شامل تغذیه سالم، تحرک کافی، مدیریت استرس و خواب مناسب همچنان پایه و شاه‌کلید درمان چاقی است، چه جراحی انجام شود، چه نه.
