مشکلات فنی، سوء مدیریت مالی، کلاهبرداری و کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران از جمله دلایل مرگ پروژه‌های ارز دیجیتال هستند. تا به امروز، میلیون‌ها پروژه کریپتویی با وعده‌های مختلف ظهور کرده‌اند، اما به دلیل عدم توانایی در برآورده کردن انتظارات، معامله‌گران از آن‌ها روی گردانده‌اند. آگاهی از سرنوشت بزرگ ترین ارزهای دیجیتال شکست خورده و زیان‌های معامله‌گرانشان، درس عبرتی برای همگان است.
در این مطلب، سرنوشت برخی از ارزهای دیجیتال شکست خورده را بررسی می‌کنیم. برای مثال، می‌توان به لونا (LUNA) و بیت کانکت (BitConnect) اشاره کرد. اما داستان این ارزها به همین جا ختم نمی‌شود و ارزهای دیگری نیز وجود دارند که سرنوشت مشابهی داشته‌اند. برای دانستن ادامه ماجرا، با ما همراه باشید.
ارز دیجیتال شکست خورده پروژه‌ای است که به‌دلایل مختلف، از نبود سرمایه کافی برای پیشبرد اهداف گرفته تا مشکلات فنی و بازاریابی نادرست، ادامه توسعه آن متوقف می‌شود و تریدرها دیگر علاقه‌ای به معامله آن ندارند. براساس گزارش‌ها، معمولاً بیش از ۹۵ درصد پروژه‌های کریپتویی شکست می‌خورند.
عوامل مختلفی از جمله مشکلات فنی، قوانین مالی (Financial Regulation) و سوء مدیریت باعث شکست یک پروژه رمزارزی می‌شوند. بااین‌حال، کلاهبرداری در ارزهای دیجیتال یکی دیگر از مهمترین علل ناکامی پروژه‌ها و افراد در کسب سود از سرمایه‌گذاری‌هایشان است.
بیشتر بخوانید: سایت های کلاهبرداری ارز دیجیتال؛ لیست جامع و کامل
در این قسمت، سرنوشت بزرگترین ارزهای دیجیتال شکست خورده را بررسی می‌کنیم. این ارزها شامل موارد زیر هستند:
دو کوان (Do Kwon) و دنیل شین (Daniel Shin) با تأسیس شرکتی به‌نام ترافورم لبز (Terraform Labs)، اکوسیستم ترا لونا (Terra Luna) را در سال ۲۰۱۸ راه‌اندازی کردند. ایده اولیه این پروژه رمزارز (Crypto Project)، ساخت یک سیستم پرداخت غیرمتمرکز برای استفاده از استیبل کوین‌های متصل به ارزهای فیات بود.
استیبل کوین‌های مختلفی از جمله UST با پشتوانه دلار آمریکا در این اکوسیستم وجود داشتند. توکن بومی این شبکه نیز لونا نام داشت که برای پرداخت کارمزدها و حفظ ثبات قیمت استیبل کوین‌ها استفاده می‌شد.
در این اکوسیستم توکن دوگانه، کاربران می‌توانستند ۱ واحد UST را با ۱ دلار معادل توکن لونا معامله کنند؛ اگر قیمت UST کمتر از ۱ دلار می‌شد، کاربران می‌توانستند آن را خریده و به لونا تبدیل کنند و از اختلاف قیمت سود ببرند. با افزایش قیمت UST به بالای ۱ دلار نیز کاربران می‌توانستند لونا را بسوزانند و در ازای آن UST دریافت کنند.
در ۹ مه ۲۰۲۲ (۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۱)، قیمت UST از ارزش ثابت یک دلاری خود فاصله گفت و تا روز بعد به ۰.۶۷ دلار رسید. این سقوط قیمت UST ادامه‌دار بود و در ۱۱ می به ۰.۲۳ دلار رسید. این وضعیت باعث شد تقاضا برای تبدیل UST به لونا بالا برود. برای این کار نیز باید مقادیر زیادی UST سوزانده و توکن لونا ضرب می‌شد که نتیجه آن، افزایش تصاعدی تعداد توکن‌های لونا بود.
ورود میلیون‌ها واحد لونای جدید به بازار، سقوط شدید قیمت آن از حدود ۸۰ دلار به زیر ۱ دلار را به‌دنبال داشت. اکنون نه UST می‌توانست به ۱ دلار بازگردد و نه لونا توانایی بازیابی قیمت خود را داشت. این امر باعث شد پروژه لونا به یکی از بزرگ ترین ارزهای دیجیتال شکست خورده تبدیل شود.
بیشتر بخوانید: چرا لونا سقوط کرد و آینده آن چه خواهد شد؟ هرآنچه باید درباره فروپاشی تِرا بدانید
بیت کانکت یکی از بدنام‌ترین کلاهبرداری‌های تاریخ رمزارزهاست که با وعده سود نجومی، هزاران سرمایه‌گذار را فریب داد. عرضه اولیه این پروژه در سال ۲۰۱۶ و با نماد BCC اجرایی شد و توانست ۱۰.۵ میلیون دلار به‌صورت بیت کوین از سوی سرمایه‌گذاران جمع‌آوری کند.
این پروژه در سال ۲۰۱۸ برنامه‌ای به‌نام «Lending Program» را راه‌اندازی کرد که در آن ادعا می‌کرد کاربران با وام‌دادن توکن‌های BCC خود به شرکت بیت کانکت، می‌توانند در برنامه سرمایه‌گذاری این شرکت که توسط یک ربات اختصاصی انجام می‌شد، شرکت کرده و تا ۴۰ درصد سود ماهانه دریافت کنند. علاوه‌براین، کاربران می‌توانستند با دعوت دیگران، درصدی از سرمایه‌گذاری آن‌ها را به‌عنوان کمیسیون دریافت کنند.
پروژه بیت کانکت یک طرح پانزی واضح بود که هیچ محصول واقعی نداشت و سود کاربران قدیمی، با پول سرمایه‌گذاران جدید پرداخت می‌شد. کمیسیون اوراق بهادار تگزاس در نوامبر ۲۰۱۷ (آبان ۹۶) به این شرکت هشدار رسمی داد و آن را یک عرضهٔ ثبت‌نشده اوراق بهادار معرفی کرد. ایالت‌های دیگر ایالات متحده نیز هشدارهای مشابهی را صادر کردند.
در این بین، با تبلیغات گسترده، قیمت توکن BCC بالا رفت، اما با کند شدن ورود سرمایه‌گذاران جدید، پرداخت سود متوقف شد و قیمت این ارز به‌شدت سقوط کرد. نهایتاً در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۸ (۲۶ دی ۹۶)، بیت کانکت از بستن پلتفرم خود خبر داد و قیمت BCC از حدود ۴۰۰ دلار به کمتر از ۱ دلار رسید.
سرگذشت بیت‌کانکت به‌عنوان یکی از بزرگ ترین ارزهای دیجیتال شکست خورده و پروژه‌های کلاهبرداری رمزارز در تاریخ، درس عبرتی است که نشان می‌دهد نباید به وعده سودهای «تضمینی» اعتماد کرد.
توکن اسکوئید (SQUID) یکی دیگر از معروف‌ترین کلاهبرداری‌های تاریخ رمزارزهاست که در ۳۰ اکتبر ۲۰۲۱ (۸ آبان ۱۴۰۰) با سوءاستفاده از محبوبیت سریال کره‌ای بازی مرکب (Squid Game) راه‌اندازی شد و توانست رشد قیمت خوبی پیدا کند.
کلاهبرداران با سوءاستفاده از هیجان پیرامون این سریال، توکن اسکوئید را به‌عنوان ارز رسمی یک بازی آنلاین پلی تو ارن (P2E) معرفی و یک استخر نقدینگی برای آن در صرافی یونی سواپ ایجاد کردند. اما قرارداد هوشمند این ارز دیجیتال به‌گونه‌ای طراحی شده بود که فقط به توسعه‌دهندگان اجازه فروش توکن‌ها را می‌داد.
ازآنجاکه اکثر کاربران تحقیق زیادی در خصوص ارزهای دیجیتال جدید و امنیت و اعتبار آن‌ها انجام نمی‌دهند، متوجه چنین مشکلی در کدهای قراردادهای هوشمند توکن اسکوئید نشدند و تنها پس از خرید، خودشان را در دام کلاهبرداران پیدا کردند. دو روز بعد در ۱ نوامبر ۲۰۲۱ (۱۰ آبان ۱۴۰۰)، کلاهبرداران با برداشت کل نقدینگی استخر به ارزش ۳.۳۶ میلیون دلاری متواری شدند.
اسپیس بیت یکی از بلندپروازانه‌ترین پروژه‌های دنیای رمزارزها محسوب می‌شد. این شرکت در اواخر سال ۲۰۱۴ راه‌اندازی شد و قصد داشت چندین «نانوماهواره» به مدار زمین بفرستد تا یک بلاک چین (Blockchain) جهانی در دسترس همگان ایجاد کند. هدف این بلاک چین، ارائه خدمات مالی به مناطق محروم و فاقد بانک بود.
باوجود بدیع بودن ایده اسپیس بیت، این پروژه هیچ‌گاه به سرانجام نرسید. نهایتاً ناکامی تیم توسعه در ساخت نمونه اولیه، این پروژه را به یکی از از بزرگ ترین ارزهای دیجیتال شکست خورده تاریخ کریپتو تبدیل کرد.
البته گفته می‌شود تیم پشت این پروژه، بعدتر تمرکز خود را به‌طور کامل روی پروژه‌ای جدید به نام BlockVerify معطوف کرد. این پروژه بر ارائه راه‌حل‌های بلاک چینی برای مبارزه با جعل و تقلب در زنجیره تأمین متمرکز است.
پروژه گت جمز به‌عنوان یک پیام‌رسان موبایلی با رویکرد رمزارزی در در اواخر سال ۲۰۱۴ راه‌اندازی شد. در اپلیکیشن این پروژه که خود را «فیسبوک کریپتو» می‌نامید، کاربران می‌توانستند با یکدیگر آشنا شوند، گفتگو کنند و بابت تماشای تبلیغات، رمز ارز پاداش بگیرند.
در سال ۲۰۱۵، گت‌جمز بیش از یک میلیون دلار سرمایه جذب و توکن خود با نماد GEMZ را راه‌اندازی کرد. در اواسط سال ۲۰۱۷، قیمت این توکن به سقف ۰.۰۰۵۶۳ دلاری رسید، اما به‌دلایل مختلف از جمله حذف از صرافی پولونیکس، مارکت کپ پایین و دستکاری قیمت توسط تریدرهای فردی، این پروژه شکست خورد.
پروژه پی کوین با نماد XYP در سال ۲۰۱۴ وارد بازار شد. در پشت‌پرده پی کوین دو شرکت شناخته‌شده در آن زمان یعنی GAW Miners و ZenMiners به‌همراه بنیان‌گذار آن‌ها به‌نام جاشوا گارزا (Joshua Garza) حضور داشتند. در همان سال، یک کمپین تبلیغاتی فعال برای معرفی توکن پی‌کوین به راه افتاد و سرویس رمزارزی آن به‌نام PayBase معرفی و به‌صورت اولیه راه‌اندازی شد.
محصول اصلی پروژه پی کوین، قراردادهای استخراج ابری (Cloud Mining) بودند. سازندگان ادعا می‌کردند که کاربران با خرید این قراردادها به قدرت پردازشی واقعی برای استخراج ارزهای دیجیتال دسترسی خواهند داشت. بااین‌حال، در سال ۲۰۱۵ مشخص شد که هیچ توان پردازشی واقعی پشت این قراردادها وجود ندارد و هدف کل پروژه، جبران کسری نقدینگی شرکت GAW Miners بوده است.
در نهایت در سال ۲۰۱۹، جاشوا گارزا به جرم کلاهبرداری محکوم و راهی زندان شد. طبق حکم دادگاه، آقای گارزا باید بیش از ۹.۲ میلیون دلار بدهی به سرمایه‌گذاران را بازپرداخت کند. پروژه پی‌کوین یکی از اولین نمونه‌های بزرگ فریب‌کاری در پوشش استخراج ابری و یکی دیگر از بزرگ ترین ارزهای دیجیتال شکست خورده محسوب می‌شود.
اف‌تی‌ایکس (FTX) یکی از بزرگترین صرافی‌های ارز دیجیتال بود که در سال ۲۰۱۹ توسط سم بنکمن-فرید (Sam Bankman-Fried) راه‌اندازی شد. صرافی اف‌تی‌ایکس دارای یک توکن اختصاصی به‌نام FTT بود که برای دریافت تخفیف کارمزد تراکنش‌های این صرافی، استیکینگ و پاداش به‌صورت توکن ان‌اف‌تی کاربرد داشت.
شرکت آلامدا ریسرچ (Alameda Research) یکی از سرمایه‌گذاران اصلی توکن اف‌تی‌تی بود و بیش از ۵ میلیارد دلار از دارایی‌های آن به‌صورت توکن اف‌تی‌تی بودند. پس از افشای ترازنامه صرافی اف‌تی‌ایکس، مشخص شد که این شرکت ۹ میلیارد دلار بدهی دارد و از منابع مشتریان برای تأمین سرمایه آلامدا ریسرچ استفاده کرده است. این امر، بی‌کفایتی مالی، نداشتن ترازنامه‌های حسابرسی‌شده و نقدینگی ناکافی برای پوشش تعهدات مشتریان صرافی اف‌تی‌ایکس را آشکار کرد.
در نوامبر سال ۲۰۲۲ (آذر ۱۴۰۱) نیز صرافی بایننس از قصد فروش توکن‌های FTT خود به‌دلیل «سوءمدیریت مالی و افشای خطرات» خبر داد. این خبر باعث سقوط شدید قیمت اف‌تی‌تی و هجوم کاربران به برداشت وجوهشان از صرافی اف‌تی‌ایکس و در ادامه، سقوط بازار کریپتو شد.
در اوج برداشت‌های کاربران، این صرافی گزینه برداشت را غیرفعال و در ۱۲ نوامبر ۲۰۲۲ (۲۱ ابان ۱۴۰۱)، رسماً اعلام ورشکستگی کرد. پس از مدتی، سم بنکمن-فرید نیز به اتهام کلاهبرداری مالی، پول‌شویی و تقلب در اوراق بهادار بازداشت و ارز FTT نیز یه یکی از بزرگترین پروژه‌های رمزارز شکست خورده تبدیل شد.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره ظهور تا سقوط صرافی FTX
ارون پروژه‌ای است که با شعار «بلاک چینی برای امنیت هوایی» آغاز به‌کار کرد. این پروژه در ابتدا با نماد ARN راه‌اندازی شد و سپس به ARNX تغییر نام داد. این پروژه، قصد دارد تصادفات حمل‌و نقل هوایی را کاهش دهد. به گفته این پروژه، یکی از علل این تصادفات، نبود تجربه واقعی بین خلبان‌ها و آسیب‌پذیری تقلب و جعل در داده‌های پرواز است.
موارد مختلفی از جمله ادعای دستکاری عرضه توسط بنیان‌گذاران و آزادسازی‌های خارج از برنامه زمان‌بندی توکن‌ها، باعث سقوط قیمت ارز ARN شد. پس از آن، صرافی‌های مختلفی از جمله بایننس و کوین بیس از دی‌لیست کردن این توکن خبر دادند که ریزش ۹۰ درصدی قیمت آن را به‌دنبال داشت.
وبسایت این پروژه به آدرس Aeron.aero هنوز فعال است، اما اکنون یک ارز دیجیتال مرده و از بزرگ ترین ارزهای دیجیتال شکست خورده محسوب می‌شود.
در ۱۴ فوریه ۲۰۲۵ (۲۶ بهمن ۱۴۰۳)، رئیس‌جمهور آرژانتین، خاویر مایلی (Javier Milei)، با انتشار پستی در ایکس، از راه‌اندازی توکنی به‌نام LIBRA روی شبکه سولانا خبر داد. در این پیام که پس از مدتی حذف شد، آمده بود که:
این پروژه خصوصی با هدف حمایت از رشد اقتصاد آرژانتین از طریق تأمین مالی کسب‌وکارهای کوچک و استارتاپ‌های آرژانتینی راه‌اندازی شده است. جهان می‌خواهد در آرژانتین سرمایه‌گذاری کند.
تنها چند ساعت پس از انتشار این پست، هجوم افراد به خرید لیبرا باعث صعود ارزش بازار آن به ۴.۵ میلیارد دلار شد. بااین‌حال، تنها ۳ ساعت پس از این رشد قیمت، ارزش این توکن حدود ۸۹ درصد سقوط کرد.
این اتفاقات، گمانه‌زنی‌هایی از کلاهبرداری راگ پول یا وجود یک طرح پامپ و دامپ (Pump and Dump) را ایجاد کردند. به گفته شرکت تحقیقاتی TRM Labs، حدواً ۲۰ دقیقه پیش از انتشار توییت آقای مایلی، یک میلیون واحد توکن لیبرا به آدرسی ارسال شده بود. پس از آن، این آدرس، توکن‌های خود را به چندین آدرس دیگر و یک استخر نقدینگی در صرافی Meteora ارسال کرد. همه این آدرس‌ها سپس دارایی‌های خود را نقد کرده و باعث سقوط قیمت توکن لیبرا شدند.
بیشتر بخوانید: چطور پروژه‌های راگ پول (RugPull) را شناسایی کنیم
آقای مایلی پس از حذف پست اول خود در پست دیگری نوشت:
چند ساعت پیش توییتی منتشر و از یک شرکت خصوصی که مشخصاً ارتباطی با آن ندارم، حمایت کردم. من از جزئیات این پروژه مطلع نبودم و پس از آگاهی از آن، تصمیم گرفتم دیگر از آن حمایت نکنم (به‌همین دلیل آن توییت را حذف کردم).
سوء مدیریت، مشکلات فنی، نوسانات بازار و بی‌اعتمادی تریدرها از جمله دلایل سقوط ارز دیجیتال هستند که در ادامه به‌صورت جزئی‌تر آن‌ها بررسی می‌کنیم.
مشکلات فنی زمانی رخ می‌دهند که تیم توسعه‌دهنده (Development Team)، توانایی پیاده‌سازی درست و ایمن پروژه را نداشته باشد. ضعف مقیاس‌پذیری و باگ‌های قراردادهای هوشمند که منجر به هک امنیتی (Security Breach) می‌شوند، از جمله مهمترین علل این نوع شکست هستند.
اختلافات داخلی بین تیم‌ها، نبود دانش کافی در بین افراد، فقدان رهبری قوی، مدیریت مالی ناکارآمد یا عدم دسترسی به منابع سرمایه‌ای کافی، از جمله موارد سوء مدیریت هستند که می‌توانند شکست پروژه‌های رمز ارزی را به‌دنبال داشته باشند.
برخی از ارزهای دیجیتال از ابتدا با هدف کلاهبرداری (Scam) و سرقت دارایی‌های کاربران راه‌اندازی می‌شوند که چیزی جز مرگ ارزهای دیجیتال‌شان را به‌همراه ندارد.
گاهی اوقات، اعمال سیاست‌های جدید یا شکایت نهادهای قانونی از پروژه‌ها باعث شکست‌شان می‌شود. چنین مشکلی را برای پروژه ریپل و شکایت کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا از آن شاهد بودیم. بااین‌حال، ریپل با پیروزی در دادگاه در مقابل SEC توانست از مخمصه نجات یابد. درصورتی که این پرونده به نفع SEC تمام می‌شد، احتمال تعطیلی پروژه ریپل نیز وجود داشت.
عدم تناسب محصول با نیاز، نوسانات قیمت و سقوط بازار (Market Crash)، متغیرهای کلان اقتصادی و رقابت شدید نیز از جمله علل کلی سقوط پروژه‌های کریپتویی هستند. این عوامل می‌توانند اعتماد سرمایه‌گذاران را نه فقط به پروژه‌های کریپتویی، بلکه به کل بازارهای مالی تحریک کرده و ناکامی آن‌ها را به‌دنبال داشته باشند.
بیشتر بخوانید: دلایل سقوط بازار ارزهای دیجیتال چیست؟ هنگام ریزش بازار چه کنیم؟
ناکامی پروژه‌ها و شرکت‌ها در عمل به وعده‌هایشان، می‌تواند تأثیرات مخربی بر پذیرش ارزهای دیجیتال و اعتماد سرمایه‌گذاران داشته باشند.
شکست پروژه‌ها معمولاً با ضرردهی‌های مالی کاربران و سرمایه‌گذاران همراه است. حال اگر سرمایه استفاده‌شده برای سرمایه‌گذاری روی یک پروژه تأثیر زیادی بر زندگی شخصی افراد داشته باشد، می‌تواند اثرات مخربی بر ذهن و زندگی آن‌ها بگذارد.
سرگذشت بزرگ ترین ارزهای دیجیتال شکست خورده باید درس عبرتی برای سرمایه‌گذاران باشد. شکست‌های ناشی از بلندپروازی بیش‌ازحد، عدم توانایی در تحقیق و تحلیل پروژه‌های رمزارز، ناکامی در تشخیص مشکلات بالقوه پروژه و کلاهبرداری بودن آن‌ها، زنگ خطری را برای افزایش آگاهی افراد به‌صدا درمی‌آورند.
سوای خوب یا بد بودن پروژه‌ها، همیشه باید از روش‌های مدیریت ریسک استفاده کنید از جمله:
برای شناسایی پروژه‌های ارز دیجیتال شکست خورده باید نکات زیر را رعایت کنید:
از تصمیم‌گیری‌های هیجانی پرهیز کرده و پس از بررسی وایت پیپر، هویت و تخصص اعضای تیم، اهداف، نقشه راه و موارد امنیتی مربوط به قراردادهای هوشمند پروژه مورد نظر، روی آن سرمایه‌گذاری کنید.
در تحلیل فاندامنتال با بررسی معیارهای درونی پروژه مانند نحوه عرضه و توزیع توکن‌ها، درصد مالکیت توسعه‌دهندگان از توکن‌ها و آدرس‌های کیف پول‌های مختلف، می‌توانید ارزش ذاتی یک پروژه را درک کنید. تحلیل تکنیکال نیز برای پیش‌بینی نحوه عملکرد قیمت کاربرد دارد.
مواردی که ریسک شکست در یک پروژه رمزارزی را افزایش می‌دهند شامل:
لونا، اف‌تی‌تی، بیت کانکت، گت جمز و پی کوین از جمله بزرگترین پروژه های ارز دیجیتال شکست خورده هستند.
نبود کاربرد واقعی، سوءمدیریت مالی، کلاهبرداری و مشکلات فنی از جمله علل شکست پروژه‌های کریپتویی هستند.
وعده سود تضمینی، تیم ناشناس، نداشتن وایت پیپر، نبود قرارداد هوشمند معتبر و تمرکز روی جذب ریفرال‌ها از نشانه‌های کلاهبرداری و شکست احتمالی پروژه‌های ارز دیجیتال هستند.
معمولاً نه؛ مگر اینکه پیگرد قانونی انجام شود یا پروژه تحت نظارت نهادهای رسمی باشد و دارایی‌ها مسدود یا بازیابی شوند.
لونا، پی کوین، بیت کانکت، اف تی تی، گت جمز و اسکوئید گیم از بزرگ ترین ارزهای دیجیتال شکست خورده هستند. این پروژه‌ها یا در عمل به وعده‌هایشان ناکام بوده‌اند یا از همان ابتدا با هدف کلاهبرداری از سرمایه‌گذاران راه‌اندازی شدند. برای تشخیص احتمال شکست یک پروژه رمزارز بررسی مواردی مانند وایت پیپر، سابقه و مشخص بودن هویت تیم توسعه، اهداف مشخص، بازرسی‌های فنی قراردادهای هوشمند توسط شرکت‌های ثالث و مشورت با افراد خبره را در نظر بگیرید.
