در سال‌های ۲۰۱۷-۲۰۱۶ بود که عربستان سعودی به عنوان اصلی‌ترین مقصد ترامپ در سفر به منطقه غرب آسیا که سال‌هاست به گاو شیرده آمریکا در منطقه معروف شده‌است، در میانه جنگ‌های بی پایان خود به این نتیجه رسید که باید چهره‌ای جدید از خود ارائه دهد.به همین منظور در کنار قراردادهای کلان نظامی خود با آمریکا و سایر کشورهای غربی، تلاش کرد در بحث توسعه نیز اقداماتی انجام دهد تا در کنار عقب نماندن از برج‌سازی و نمادسازی‌های سایر کشورهای عربی تصویرسازی جدیدی نیز از خود در منطقه و جهان ارائه دهد. در آن زمان دولت عربستان روی ابرپروژه نئوم دست گذاشت و با صرف میلیاردها دلار، در جیب شرکت‌های آمریکایی و انگلیسی و شرکت‌های تبلیغاتی، آن را به مرکز توجهات منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل کرده در همان زمان نیز رسانه‌های عربی و حتی رسانه‌های داخلی نیز دست به کارشدند تا برتری توسعه راهبردی عربستان را به رخ افکارعمومی ایران بکشانند. حال با گذشت حدود یک دهه از آغاز پروژه باید دید این ابر پروژه به چه سرنوشتی دچار شده است و پروژه‌های جدید چه سرنوشتی پیدا خواهند کرد؟ پروژه نئوم با هزینه ۵۰۰ میلیارد دلاری، در استان تبوک عربستان سعودی و به وسعت ۲۶,۵۰۰ کیلومتر مربع واقع شده و هدف آن جذب ۲۵ درصد از حجم ترانزیت جهانی است. در نئوم، انرژی از نیروگاه‌های تجدیدپذیر تأمین شده و همچنین، حمل و نقل سریع با خودروها و هواپیماهای خودران پیش‌بینی شده و هدف ایجاد اکوسیستمی هوشمند با استفاده از هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین است.
شهر نئوم ده منطقه دارد که تاکنون تنها جزئیات ۴ منطقه‌ی لاین (The Line)، اوکتاگن (Oxagon)، تروجینا (Trojena) و سینداله (Sindalah) اعلام شده است. سال ۲۰۱۷ پروژه نئوم با هدف کاهش وابستگی عربستان به نفت و تنوع‌بخشی به اقتصاد این کشور توسط محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی رونمایی شد. حالا با گذشت حدود یک دهه، خبری از به نتیجه رسیدن آن نیست.برخلاف تبلیغات رسانه‌ها بررسی‌ها نشان می‌دهد که با گذشت حدود یک دهه از آغاز پروژه نئوم، این پروژه نه تنها مطابق زمان‌بندی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها پیش نرفته بلکه با شکست مواجه شد. مطابق اظهارات ندمی‌النصر، مدیرعامل پروژه نئوم، در سال ۲۰۲۳ این پروژه تنها ۲۰ درصد پیشرفت داشته است. بررسی نقشه‌های هوایی تا سال ۲۰۲۴ نیز نشان می‌دهد که میزان پیشرفت پروژه اندک بوده است. همچنین براساس گزارش بلومبرگ، شهر ۱۷۰ کیلومتری لاین به ۲.۴ کیلومتر محدود شده‌است. به‌علاوه احداث برخی از قسمت‌های طراحی‌شده این پروژه، حتی به مرحله اجرا نیز نرسیده است. از این رو می‌توان شهر نئوم را صرفا یک بلندپروازی از سوی محمدبن سلمان ارزیابی کرد که در عمل به اهداف خود نرسیده و با شکست مواجه شده است.
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد مهم‌ترین دلایل عدم موفقیت پروژه نئوم به شرح زیر است:1- بلندپروازانه و غیرواقعی بودن این پروژه: برنامه‌ریزی و اعلام هزینه ۵۰۰ میلیارد دلاری برای پروژه نئوم در حالی است عربستان در سال‌های اخیر با کسری بودجه شدید روبرو بوده که رقم آن تنها سال ۲۰۲۳ معادل ۲۱ میلیارد دلار بوده است. 2- ناکامی دولت عربستان در جذب سرمایه‌گذاران خارجی: مطابق برنامه‌ریزی‌های اولیه مقرر شده بود که بخش مهمی از بودجه ۵۰۰ میلیارد دلاری نئوم از محل سرمایه‌گذاری خارجی تأمین شود اما به دلیل وجود ریسک‌های سیاسی و اقتصادی تقریبا هیچ سرمایه‌گذاری خارجی در این پروژه رخ نداده است. بدون جذب سرمایه خارجی امکان ساخت پروژه‌ای با این ابعاد وجود ندارد. 3- انتزاعی بودن انتظارات در زمینه کاربرد هوش مصنوعی در شهر لاین: به گفته کارشناسان ارائه دهندگان طرح شهر نئوم بر پایه هوش مصنوعی،صرفا به دنبال بهره‌گیری از منابع گزاف عربستان برای آزمایش نمونه‌های اولیه محصولات خود هستند و تضمینی برای عملی شدن آن حتی پی از صرف بودجه تعیین شده وجود ندارد.
حال این سوال پیش می‌آید که چرا این پروژه از ابتدا تعریف شده است؟۱-ایجاد امید در میان مردم عربستان نسبت به توسعه کشور: روند توسعه و مدرن‌سازی سریع در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، به‌ویژه امارات، همراه با تبلیغات گسترده، موجب احساس عقب‌ماندگی و نارضایتی در میان نخبگان و مردم عربستان شده است. در پاسخ، حاکمان سعودی با معرفی چنین پروژه‌هایی تلاش دارند امید به توسعه را در جامعه خود تقویت کنند.۲- تلاش بن‌سلمان برای تصویرسازی مثبت(برندسازی) از حکومت دیکتاتوری سعودی در جهان: عربستان سعودی با هدف ایجاد تصویر مثبت از خود در اذهان منطقه و بین‌الملل، پروژه‌های بلندپروازانه‌ای مانند نئوم را کلید زد تا گردشگران به واسطه حضور در این منطقه همراه با موج‌های رسانه‌ای پیرامون نئوم برای این کشور برندسازی کنند.
۳- ارائه چهره کارآمد و قدرتمند از بن سلمان به افکار عمومی عربستان و جهان عرب با هدف افزایش نفوذ عربستان: عربستان سعودی با ایجاد بحران و جنگ در دیگر کشورهای منطقه به دنبال تثبیت رهبری خود در جهان عرب بوده با این حال به دلیل هزینه‌های بالای این روند این کشور تلاش دارد با ایجاد یک چهره مدرن و توسعه یافته از خود در میان افکارعمومی جهان عرب به واسطه قدرت نرم به این اهداف دست یابد.۴- تسریع در روند نوسازی فرهنگی- اجتماعی عربستان و عبور از یک جامعه سنتی به یک کشور به اصطلاح مدرن: محمد بن سلمان از زمان به قدرت رسیدن تلاش دارد این کشور را به سمت مدرنیته و هضم شدن در فرهنگ و رسوم غربی پیش ببرد. وی تلاش دارد به توسعه گردشگری و عادی‌سازی امور خلاف دین، به‌ویژه از طریق پروژه‌هایی مانند نئوم این موانع را برطرف سازد. از این رو در تعریف جزئیات پروژه نئوم نیز تاکید مشخصی روی تفاوت قوانین حاکم بر محدوده پروژه نئوم نسبت به قوانین جاری سرزمین عربستان شده است.
5- سرپوش گذاشتن بر سرکوب شدید شاهزاده‌های رقیب بن سلمان و سایر مخالفان برای رسیدن به قدرت: بن سلمان برای سرپوش گذاشتن بر سرکوب شاهزاده‌های رقیب خود در افکار عمومی عربستان و حتی منطقه دیکته کردن قدرت و توانمندی‌های خود اقدام به ارائه طرح نئوم کرد.6- رقابت با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به ویژه امارات: یکی دیگر از دلایل طرح پروژه نئوم، رقابت عربستان سعودی با امارات متحده عربی است که برای توسعه و تنوع بخشی به اقتصاد خود، طرح‌های چشم‌انداز ۲۰۲۰ و چشم‌انداز ۲۰۳۰ کلان پروژه‌های توسعه‌ای برنامه ۲۰۷۱ و ابتکار جهانی «راه‌حل‌های آینده دبی» را معرفی کرده است. 7- تلاش شرکت‌های مشاور آمریکایی و انگلیسی برای تاراج سرمایه‌های عربستان با بهره‌گیری از بلندپروازی‌های این کشور: شرکت‌های مشاور آمریکایی و انگلیسی در مراحل مختلف پروژه نئوم از جمله تدوین استراتژی و مشاوره، قراردادهایی با این کشور منعقد و هزینه‌های گزافی دریافت کرده‌اند. در صورتی که نه تنها در عمل هنوز پیشرفتی برای این پروژه حاصل نشده است بلکه عقب‌نشینی از اهداف تعیین شده، سرمایه‌های این کشور را بدون هیچ دست‌آوردی به شرکت‌های آمریکایی و انگلیسی منتقل می‌کند.
در نهایت باید گفت که پروژه بلندپروازانه نئوم، توانست در کوتاه مدت به دلیل حجم بالای تبلیغات رسانه‌ای یک چهره مثبت و رو به پیشرفت از عربستان سعودی ارائه کند، اما در عمل با شکست مواجه شده است.در واقع، این پروژه نه تنها تا کنون به اهداف سیاسی و اقتصادی تعیین شده نرسیده بلکه هزینه‌های هنگفتی نیز به دولت و ملت عربستان تحمیل کرده‌است. در واقع پروژه نئوم که از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پروژه‌های سعودی بود با چنین سرنوشتی مواجه شده‌است. به نظر می‌رسد سایر پروژه‌های اعلام شده میان عربستان و آمریکا نیز مشت نمونه خروار بود و در همین سطح بلعیده شدن پول‌های نفت این کشور توسط شرکت‌های آمریکایی خواهد ماند و تحول خاصی در این حوزه رخ نخواهد داد. در این میان، آنچه می‌توان به‌عنوان دستاورد واقعی تعامل کشورهای عربی با ایالات متحده برشمرد، تأمین مالی سخاوتمندانه عربستان سعودی برای آمریکا است. چنان‌که ترامپ در جریان سفر خود به منطقه صراحتاً اعلام کرد: در این سفر، ما ۱۲ برابر هزینه جنگ در اوکراین را به دست آوردیم.
