در حالی که جهان خود را برای گرامیداشت روز جهانی موزه و میراث فرهنگی آماده می‌کند، صدای یک متخصص دلسوز از قلب خراسان رضوی بلند می‌شود که سکون و بی‌تحرکی در عرصه موزه‌داری این خطه را برنمی‌تابد نرگس شالچیان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: موزه‌های خراسان رضوی برای برون‌رفت از روش‌های سنتی و جذب نسل پویای امروز، نیازمند به‌کارگیری فوری و فراگیر تفکر نقادانه در تمامی سطوح هستند. این رویکرد، تنها راه نجات این نهادهای فرهنگی از رکود و پیوند آن‌ها با نیازها و انتظارات مخاطبان معاصر به شمار می‌رود.
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: عصری که تغییر و تحول، قانون نانوشته زندگی است، موزه‌ها نمی‌توانند و نباید در چارچوب‌های قدیمی و ناکارآمد اسیر بمانند. پویایی، نوآوری و همگامی با نیازهای روز، اکسیر حیات و رمز ماندگاری این نهادهای فرهنگی محسوب می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه دیگر زمان آزمون و خطا گذشته و اکنون، لحظه اتخاذ یک رویکرد تحول‌آفرین بر پایه تفکر نقادانه فرا رسیده است، خاطر نشان کرد: این نوع تفکر، فراتر از یک ایده صرف، یک ضرورت عملی برای بقا و ارتقای موزه‌ها است. ما باید با نگاهی تیزبینانه و تحلیلگرانه به وضعیت موجود بنگریم، نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کنیم، صدا و نیاز مخاطبان را به دقت بشنویم و بر اساس این شناخت عمیق، دست به خلق موزه‌هایی بزنیم که نه تنها حافظ میراث گرانبهای ما باشند، بلکه بتوانند با زبان جذاب و نوآورانه، با نسل جوان ارتباط برقرار کرده و آن‌ها را به سوی خود جذب کنند. ارائه محتواهای چندرسانه‌ای، تجربه‌های تعاملی و فضاهای خلاقانه، تنها بخشی از راهکارهایی است که می‌تواند موزه‌های ما را از رخوت و یکنواختی نجات دهد.
شالچیان دامنه تأثیرات تفکر نقادانه را بسیار گسترده‌تر از صرفاً محتوا و شیوه نمایش دانست و با ارائه مثال‌های ملموس، گفت: تفکر نقادانه می‌تواند تحولی شگرف در مدیریت منابع موزه‌ها ایجاد کند، به ما کمک کند تا در عصر دیجیتال، اصالت و هویت منحصربه‌فرد میراث فرهنگی خود را به شیوه‌های نوین حفظ و عرضه کنیم و از همه مهم‌تر، سطح آگاهی و تعامل بازدیدکنندگان، به‌ویژه در شهری با تنوع بالای زائران و گردشگران همچون مشهد، را به طرز چشمگیری ارتقا بخشد. تصور کنید یک زائر جوان که با دنیای دیجیتال عجین شده است، چگونه می‌تواند با یک موزه تعاملی و چندرسانه‌ای که داستان‌های تاریخی را به زبانی جذاب روایت می‌کند، ارتباط برقرار کند؟
شناسایی ظرفیت‌های عظیم شهر مشهد
این استاد دانشگاه با نگاهی واقع‌بینانه، گفت: مقاومت در برابر تغییر یکی از چالش‌های پیش روی استقرار تفکر نقادانه در ساختار موزه‌های سنتی است. متأسفانه، گاهی اوقات شاهد آن هستیم که مدیران و کارکنان به روش‌های قدیمی خود خو گرفته و در برابر ایده‌های نوآورانه مقاومت می‌کنند. همچنین، فرآیند تحول و نوسازی موزه‌ها نیازمند زمان، منابع مالی و از همه مهم‌تر، دانش و تخصص کافی است. ما باید به یاد داشته باشیم که مرز باریکی بین انتقاد سازنده و نق زدن وجود دارد. تفکر نقادانه واقعی، ریشه در دانش و آگاهی دارد و هدف آن، ارائه راهکارهای عملی برای بهبود وضعیت موجود است، نه صرفاً ابراز نارضایتی.
وی، با استفاده از یک مثال ماندگار از دنیای هنر و سینما، گفت: همانطور که در داستان شازده کوچولو و فیلم مارمولک به آن اشاره شده است، برای ایجاد تأثیرگذاری، ابتدا باید مخاطب را اهلی کنیم؛ یعنی با ارائه محتوای جذاب، مرتبط و آگاهی‌بخش، در آن‌ها انگیزه و علاقه به بازدید از موزه‌ها را بیدار کنیم. تفکر نقادانه در واقع، همان ابزار قدرتمندی است که به ما در این مسیر کمک می‌کند.
شالچیان با انتقاد صریح از فقدان رقابت پویا و مبتنی بر نیازهای مخاطبان در میان برخی موزه‌ها، گفت: تمامی فعالان و متخصصان این حوزه باید با کنار گذاشتن رویکردهای محافظه‌کارانه و خودبسنده، آغوش خود را به روی "تفکر نقادانه" مشفقانه و دلسوزانه باز کرده و برای حل چالش‌ها و ارتقای سطح کیفی موزه‌ها، دست به کار شوند.
این چهره دغدغه‌مند عرصه موزه‌داری افزود: باید ظرفیت‌های عظیم شهر مشهد به عنوان یک قطب مذهبی و گردشگری، شناسایی دقیق گونه‌های مختلف گردشگری و ایجاد موزه‌های متنوع و متناسب با نیازهای زائران و گردشگران با سلایق گوناگون شود. او ابراز امیدواری کرد که این رویکرد نقادانه، سرآغاز یک دگرگونی بنیادین و شکوفایی روزافزون در عرصه موزه‌داری ایران باشد.
وی بار دیگر از رسانه‌ها درخواست کرد: تا با ایفای نقش محوری در ترویج تفکر نقادانه و ایجاد بستری برای تبادل نظر سازنده میان متخصصان، به تسریع روند تحول و ارتقای صنعت موزه‌داری در خراسان رضوی و سراسر کشور کمک کنند.
شالچیان ابراز امیدواری کرد که این نگاه نو، سرآغاز یک دگرگونی بنیادین و شکوفایی روزافزون در عرصه موزه‌داری ایران باشد.
