همشهری آنلاین - مریم سرخوش: تقریبا ۲هفته پیش بود که خانواده‌ای تولد کودکان دوقلویشان را جشن گرفتند، اما یکی از قل‌ها با سری بزرگ‌تر به دنیا آمده بود.
پزشکان بیمارستان فوق‌تخصصی کودکان حکیم با تشخیص زودهنگام این عارضه متوجه شدند که هیدروسفالی (جمع‌شدگی آب در مغز) رخ داده و در صورت عدم‌دریافت بموقع درمان، عقب‌ماندگی مغزی این کودک را تهدید می‌کند. این پزشکان با کارگذاری دستگاه VAD برای نخستین‌بار در سر این کودک، جراحی موفقیت‌آمیزی را پشت سر گذاشتند.
دکتر مریم احمدی، پزشکی است که در این جراحی حضور داشته و درباره جزئیات آن نکات جالبی را به همشهری می‌گوید.
او متخصص جراحی مغز و ستون فقرات، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران و مشغول به فعالیت در بیمارستان فوق‌تخصصی کودکان حکیم است.
احمدی از ظرفیت‌های ویژه این بیمارستان خیرساز که در دوران ریاست‌جمهوری شهیدرئیسی در جنوب تهران افتتاح شد، هم می‌گوید و اینکه بسیاری از خانواده‌ها از چنین ظرفیت‌هایی ناآگاه هستند. نگرانی بزرگی هم دارد؛ اینکه آمار ورود پزشکان به حوزه‌های تخصصی کودکان در حال کاهش است و باید تدبیر جدی برای ایجاد علاقه‌مندی ورود به این حوزه‌ها از سوی مسئولان و متولیان نظام سلامت برنامه‌ریزی شود تا دستاوردهای علمی این حوزه همچنان به قوت خود باقی بماند.
نباید دیر شود
دریا، همان کودکی که تقریبا ۲هفته پیش در هفته سی‌ام و با وزن ۱. ۵کیلوگرم به دنیا آمد، یک مشکل ظاهری داشت؛ به همین دلیل از ما خواستند که او را ویزیت کنیم. احمدی با بیان این مطلب درباره اقداماتی که برای تشخیص بروز عارضه در این کودک انجام شده، می‌گوید: ما متوجه بزرگی سر این کودک شدیم؛ البته نمی‌توانستیم دلیل آن را با سی‌تی‌اسکن پیدا کنیم؛ چون برای نوزادان انجام نمی‌شود. به همین دلیل سونوگرافی کردیم و در نهایت معلوم شد که خونریزی داخل بطنی و تجمع آب (هیدروسفالی) در مغز دارد. این جمع‌شدن آب در مغز برای کودکی که این میزان سنش کم است، آسیب مغزی جبران‌ناپذیری ایجاد می‌کند. نکته مهم اینکه اگر این عارضه یک‌ماه دیگر تشخیص داده می‌شد، هر اقدامی که می‌کردیم چندان فایده‌ای نداشت.
۲روش قدیمی، اما سخت
این جراح مغز درباره اینکه پیش از این کودکانی با چنین مشکلاتی چه درمان‌هایی دریافت می‌کردند، توضیح می‌دهد: برای برطرف کردن این آسیب چه در کشور ما و چه سایر کشورهای جهان لوله‌ای در سر می‌گذارند که آب را به خارج هدایت می‌کند یا هر روز به سر کودک سوزن می‌زنند که آب تخلیه شود. در مورد اول ریسک عفونت وجود دارد و در مورد دوم هم برای کودک به‌شدت دردناک است و باعث می‌شود که در بزرگسالی رشد مغزی خوبی نداشته باشد.
او ادامه می‌دهد: عملی که ما برای نخستین‌بار انجام دادیم، به شکل بسته داخل مغز این نوزاد انجام شد؛ یعنی آب به‌صورت کنترل شده با کمترین میزان عفونت و درد خالی شد. به‌گفته احمدی در حال حاضر ۲هفته از این جراحی گذشته، نوزاد وضعیت خوبی دارد و فشار مغزش کنترل شده و این هفته ترخیص خواهد شد.
جراحی کم‌خرج و پرفایده
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران درباره ریسک انجام این عملی که حتی می‌توانست منجر به مرگ نوزاد هم شود، توضیح می‌دهد: این عمل یک شیوه بسیار نوین است و ما تاکنون آن را انجام نداده بودیم؛ البته از نظر تکنیک عمل، مشکل خاصی وجود نداشت، اما از نظر اینکه این کودک نخستین کیس بود و می‌توانست مشکل‌ساز باشد، نگرانی‌هایی داشتیم. اما به لطف حضور تیم بیهوشی بسیار قوی و مراقبت‌های بسیار بالای بچه‌های ICU این عمل و زحماتی که انجام شد، در نهایت به موفقیت رسید. او درباره سختی انجام این عمل هم بیان ادامه می‌دهد: عمل جراحی برای این کودک به شکل رایگان انجام شد و وسیله‌ای هم که در سر او گذاشته شده، گران‌قیمت نبود، اما می‌توانست بسیار پرهزینه باشد، از این منظر که اگر انجام نمی‌شد کودک عقب‌مانده و سربار جامعه و نظام سلامت می‌شد.
بیشتر بخوانید
نخستین جراحی موفق مغز به چه زمانی برمی‌گردد؟
چطور ایرانیان از پیشگامان جراحی شدند
به‌گفته احمدی در گذشته‌های دور درباره چنین کودکانی عنوان می‌کردند که نمی‌ماند و می‌میرد. اگر هم می‌ماند دچار عقب‌ماندگی می‌شد که قطعا هزینه زیادی برای جامعه و خانواده داشت. ما توانستیم با یک عمل بسیار کم‌هزینه جلوی یک آسیب بسیار جبران‌ناپذیر را بگیریم.
این متخصص درباره اینکه آیا در سایر مراکز درمانی کشور هم امکان ارائه این خدمات برای نوزادان وجود دارد، عنوان می‌کند: این عمل دستگاه پیچیده‌ای نمی‌خواهد و تکنیکی است که هر جراح اعصابی می‌تواند آموزش ببیند و در هر جایی از کشور انجام دهد. شایع‌ترین دلیل بروز هیدروسفالی نوزادی ناشی از خونریزی بطنی است که تشخیص آن با سونوگرافی مغز قابل انجام است و این خدمات در همه جای کشور وجود دارد. نکته مهم اینکه طرح‌های افزایش جمعیت در حال اجراست و جراحان باید توجه بیشتری نسبت به شناسایی سریع هیدروسفالی (جمع‌شدگی آب در مغز) در همان بدو تولد باشند.
شیوع هیدروسفالی
این متخصص درباره میزان بروز چنین آسیب‌هایی در کودکان می‌گوید: سن بارداری افزایش پیدا کرده و ناباروری بیشتر شده است؛ به همین دلیل زوج‌ها اقدام به IVF می‌کنند و در این روش احتمال دوقلوزایی بیشتر است. همانطور که گفتم این کیس ما هم دوقلو بودند و تقریبا چند هفته زودتر به دنیا آمدند.
احمدی همچنین درباره میزان بروز آسیب‌های مغزی و ستون فقرات در کودکان خاطرنشان می‌کند: در گذشته کسی که بیماری داشت، فوت می‌کرد و تشخیص داده نمی‌شد، اما اکنون میزان تشخیص بیشتر شده است؛ اینکه آمار هیدروسفالی در نوزادان افزایش یافته یا به شکل اپیدمی دیده می‌شود هم به همین دلیل است و به‌معنای شیوع بیشتر نیست. درباره ستون فقرات هم به دلیل نرمی این قسمت در بدن کودکان به‌طور کلی آسیب‌هایش هم کمتر است. به‌طور کلی کودکان بیشتر از نظر مغزی دچار آسیب می‌شوند.
یک مرکز نجات‌بخش
بیمارستان فوق تخصصی کودکان حکیم در جنوب تهران عمر چندانی ندارد و عمر افتتاح آن هنوز به ۲سال نرسیده است، اما به‌گفته احمدی در این بیمارستان پرسنل مجرب و متخصص حوزه کودکان ظرفیت ویژه‌تری را نسبت به سایر مراکز درمانی حتی بخش خصوصی رقم زده‌اند. او در این‌باره به یک اتفاق عجیب هم اشاره می‌کند و می‌گوید: چند شب پیش قرار بود کودک ۷ساله‌ای را در بیمارستان خصوصی جراحی کنیم، پرستار آنجا نتوانست از این کودک رگ‌گیری کند. مجبور شدیم او را به بیمارستان حکیم منتقل کنیم که پرستار مجرب برای رگ‌گیری دارد.
اما او معتقد است که هنوز بسیاری از خانواده‌ها این بیمارستان را نمی‌شناسند یا حتی اسم آن را نشنیده‌اند؛ درحالی‌که در حال ایفای یک نقش مهم در نجات و سلامت کودکان است.
نگرانی جدی
هشدارها درباره کاهش ورود پزشکان به حوزه‌های تخصصی و فوق تخصصی به‌ویژه رشته‌های کودکان مرتب تکرار می‌شود.
احمدی در پاسخ به این سؤال که آیا باید نگران چنین وضعیتی بود، به یک نکته مهم اشاره می‌کند و می‌گوید: همین حالا رشته‌های فوق‌تخصصی داریم که دیگر کسی به آنها ورود نمی‌کند. این موضوع بسیار نگران‌کننده است که البته همه مسئولان هم در جریان آن هستند و باید اقدام شود. یکی از مهم‌ترین دلایلش این است که این جراحی‌ها ۸تا ۹ساعت طول می‌کشند، بسیار پرخطر و پراسترس هستند، ممکن است بیمار جان خود را از دست بدهد و حتی شرایط جراح هم بسیار سخت است، اما در نهایت جراحان دستمزد و درآمد بسیار کمی دارند؛ آن هم درحالی‌که در برخی حوزه‌ها متخصصان با وجود تلاش و زمان کمتر، درآمدهای بسیار بالاتری دارند؛ به همین دلیل انگیزه‌ها برای ورود به جراحی‌های تخصصی بسیار کم شده است.
او ادامه می‌دهد: ما با مسئله مهاجرت هم مواجهیم؛ البته که خودم موافق مهاجرت نیستم و معتقدم با هر مشکلی باید بمانیم و بجنگیم؛ به همین دلیل تصمیم دارم، بمانم و برای خدمت به کودکان ایرانی تلاش کنم، اما اگر یک روز تمام تلاش‌هایم نتیجه نداد، شاید تصمیم دیگری بگیرم. او درباره آمار جراحان اعصاب کودکان هم می‌گوید: در مقایسه با حوزه جراحی قلب اطفال، آمار به‌ویژه در شهرهایی ازجمله مشهد، شیراز، تهران، تبریز، اصفهان و اهواز مناسب است، اما در مناطقی از کشور ازجمله سیستان و بلوچستان، بضاعت و امکانات بسیار کم است؛ به همین دلیل جراحان اعصاب به‌ویژه پزشکان زن نمی‌توانند در چنین مناطقی خدمت کنند.
