خبرگزاری مهر، گروه اقتصاد- فاطمه امیراحمدی: پروتئین‌های دریایی و آبی مانند گوشت ماهی در مقابل گوشت مرغ و حتی گوشت قرمز خیلی در سبد غذایی خانوار ایرانی نقش پررنگی ندارد. در فرهنگ ایرانی بیشتر سبزی پلو و ماهی شب عید را شاهد هستیم که باز هم خانواده‌های بسیاری به دلیل بضاعت پایین در چند سال اخیر آن را درست نمی‌کنند.
عنوان می‌شود نسبت به سایر کشورها سرانه مصرف آبزیان در کشور با وجود دو دریای خزر و بندر عباس پایین است در حالی که با توجه به خشکسالی و بهای تمام شده پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت گوسفند، گوساله، مرغ و.... ضروری است گوشت آبزیان جایگزین آنها شود.
در این خصوص خبرنگار مهر گفتگویی با سید قباد مکرمی، مدیرکل اسبق دفتر آبزیان آب شیرین سازمان شیلات داشت که در ادامه می‌آید.
در حال حاضر کشورهای منطقه چقدر مواد غذایی وارد و ارزش واردات مواد غذایی به این کشورها چقدر است؟ ما واردات مواد غذایی از کد ۰۱ تا کد ۲۳ در حوزه مواد غذایی چقدر هزینه می‌کنیم؟
بر اساس آمار سال ۲۰۲۰ میلادی عدد آن برای امارات متحده عربی به ازای هر نفر شهروند ۱۷۸۰ دلار است. در کشورهای همسایه امارات هم تقریباً با همین رقم واردات مواد غذایی انجام می‌شود.
از سال ۲۰۲۰ تا سال ۲۰۲۵ قیمت مواد غذایی در خیلی از موارد اصلی افزایش پیدا کرده در نتیجه این عدد امروز بیشتر شده است. شاید بالای ۲ هزار دلار باشد.
این عدد برای هر ایرانی چقدر است؟
ما به ازای هر ایرانی ۱۲۳ دلار مواد غذایی وارد کشور می‌کنیم. یعنی در ایران اکثر مواد غذایی مورد نیاز داخل را خودمان تولید و تأمین می‌کنیم.
ما به ازای هر ایرانی ۱۲۳ دلار مواد غذایی وارد کشور می‌کنیم. یعنی در ایران اکثر مواد غذایی مورد نیاز داخل را خودمان تولید و تأمین می‌کنیم
این موضوع هم می‌تواند مثبت باشد و هم سبب نگرانی شود چرا موضوع تاب‌آوری مطرح است.
نکته مثبت واردات ۱۲۳ دلار واردات مواد غذایی این است که اگر می‌خواستیم مانند امارات عمل کنیم باید سالانه مبلغی حدود ۲۰۰ میلیارد دلار برای تأمین مواد غذایی جمعیت کشور مهیا می‌کردیم. اما کشور ما به دلیل وسعت، اقلیم، تنوع گونه‌ای، پتانسیل‌های دانش و… تقریباً در تأمین مواد غذایی مستقل هستیم.
با توجه به بیماری کووید و بحث‌هایی مانند بسته شدن کانال سوئز یا جنگ‌هایی که اتفاق می‌افتد و آینده‌ای که تا حدودی قابل پیش‌بینی نیست آیا تجارت می‌تواند یک بال مطمئن امنیت غذایی برای کشوری باشد؟ این که ما مواد غذایی خود را داخل تولید می‌کنیم امتیاز مثبتی است.
وابستگی کشور به واردات به چه محصولات غذایی برمی‌گردد؟
حدود ۱۰ میلیارد دلاری که ما واردات کالاهای اساسی داریم بخش عمده مربوط به نهاده‌های دامی از جمله ذرت است. سالانه ۱۰ میلیون تن ذرت دامی وارد می‌شود و بین ۳ تا ۴ میلیارد دلار هم هزینه می‌کنیم تا این اقلام در محل خودش توزیع و به مصرف برسد.
وابستگی کشور در آبزیان به نهاده‌های دامی وارداتی خیلی کمتر است. ذرت دامی برای مصرف دام و طیور استفاده می‌شود. در ادامه هم برای تنظیم بازار و حفظ قیمت‌ها یارانه پرداخت می‌شود. در حوزه آبزیان ما هیچ کدام از این حمایت‌ها را نداریم یارانه نهاده آبزیان بسیار محدود بوده ضمن این که در ادامه هیچ حمایتی مثل خرید تضمینی و حمایتی یا قیمت تضمینی برای آبزیان وجود ندارد. وابستگی کشور در آبزیان به نهاده‌های دامی وارداتی خیلی کمتر است. ذرت دامی برای مصرف دام و طیور استفاده می‌شود. در ادامه هم برای تنظیم بازار و حفظ قیمت‌ها یارانه پرداخت می‌شود. در حوزه آبزیان ما هیچ کدام از این حمایت‌ها را نداریم.
سال گذشته در طیور بر اساس مصوبه هیئت دولت ۱۰ هزار میلیارد تومان (همت) بدهی برای تنظیم بازار به بدهی دولت منتقل شد؛ این یعنی حمایت از قیمت طیور. کار بسیار ارزشمندی بود اما در آبزیان این را شاهد نیستیم.
آبزیان به طور کامل در بازار آزاد تولید و عرضه می‌شود؛ چه در تأمین نهاده‌های آن، چه بهای تمام‌شده و چه فروش آبزیان.
وقتی به سال‌های گذشته نگاه کنیم و آبزیان را با بقیه منابع پروتئینی مورد مقایسه قرار دهیم تورم کشور در حوزه فروش آبزیان کمتر از سایر پروتئین‌ها بوده با وجود این که حمایتی هم از آن نمی‌شود.
نکته جالب این که ما در آبزیان پتانسیل صادراتی داریم یعنی سالانه بین ۱۵۰ تا نزدیک به ۲۰۰ هزار تن صادرات آبزیان از کشور انجام می‌شود. چند صد میلیون دلار ارزآوری دارد که تمام این موارد پتانسیل بخش آبزیان را نشان می‌دهد.
از طرفی سالانه شاخص‌های SPI خشکسالی کشور در حال افزایش است و ما در تولید آبزیان مصرف آب نداریم. اکثراً گذر آب را داریم و از همه مهمتر میزان مصرف آب برای تولید واحد تولیدی آبزیان خیلی کمتر از بقیه محصولات پروتئینی است.
تمام این مزیت‌ها باید مدنظر تصمیم گیرندگان چه در مجلس و چه در دولت قرار گیرد.
به نظر می‌رسد مصرف آب در پرورش آبزیان بیشتر از دام و طیور باشد. این طور نیست؟
ما در بخش مهمی از تولیدات آبزی پروری، آب گذری داریم؛ مثلاً در پرورش ماهیان سردآبی، آب وارد استخر می‌شود و به همان مقدار در خروجی دوباره به منبع آبی برمی‌گردد یا برای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آبزیان از آب به عنوان حامل اکسیژن و تخلیه ضایعات خودشان استفاده می‌کنند. بنابراین، مصرف آب خیلی در این بخش نداریم. از سوی دیگر خیلی از تولیدات در استخرهای دو منظوره انجام می‌شود، یعنی کنار چاه‌های کشاورزی است که این چاه‌ها خواه ناخواه برای تولید کشاورزی در حال پمپاژ هستند. چند صد هزار چاه داریم که برای تولید کشاورزی پمپاژ می‌کنند؛ بعضی از آنها دارای استخرهای ذخیره آب هستند. خیلی از موارد آبزی‌پروری کشور در این استخرها در حال انجام است. اتفاقاً چون اکثراً در روستاها انجام می‌شود هم باعث افزایش مصرف آبزیان در روستاها شده هم بعضاً باعث گردشگری شده است. خیلی از تولید آبزیان در استخرهای دو منظوره انجام می‌شود، یعنی کنار چاه‌های کشاورزی است که این چاه‌ها خواه ناخواه برای تولید کشاورزی در حال پمپاژ هستند. بعضی از آنها دارای استخرهای ذخیره آب هستند. خیلی از موارد آبزی‌پروری کشور در این استخرها در حال انجام است؛ چون اکثراً در روستاها انجام می‌شود هم باعث افزایش مصرف آبزیان در روستاها شده هم بعضاً باعث گردشگری شده است مثلاً در استان سیستان و بلوچستان، روستایی به نام حسن آباد در زابل داریم که تابلو این روستا تغییر کرده است. روی تابلو جدید نوشته شده روستای گردشگری آبزیان حسن آباد. در این روستا ۳۵ کشاورز کنار چاه کشاورزی خود استخرهای پیش ساخته گذاشته و پرورش ماهی دارند. در همان جا هم ماهی را طبخ کرده و به مسافران می‌فروشند. این امر باعث شده افراد زیادی از شهرهای مختلف به این روستا سفر کرده تا ماهی تازه را آنجا مصرف کنند.
شرایط روستا کاملاً تغییر کرده و زنده شده و حتی مهاجرت معکوس اتفاق افتاده است. من با آقای مسنی در این روستا صحبت می‌کردم، عنوان می‌کرد در حال حاضر با رونق کار و کاسبی طبخ ماهی چون دست تنها است پسرها که در شهر زندگی می‌کردند به روستا برگشتند و در حال کمک به این کسب و کار هستند. در جاهای دیگر هم می‌تواند این الگوها پیاده شود.
اما به هر حال آبزیان تا حدودی مظلوم واقع شده و البته شاید هم این یک نقطه قوت آن باشد که کاملاً روی پای خود ایستاده است. ولی این گلایه را داریم که چرا در قانون بودجه متأسفانه نه کمیسیون کشاورزی توجهی به بحث‌های تأمین بودجه برای حمایت‌های لازم از آبزیان دارد و نه در بحث حقوق و دستمزد وضعیت رضایت بخش است.
اما موضوع مهمتر، حمایت از آبزیان است که اتفاق نمی‌افتد.
آیا در برنامه هفتم پیشرفت در بحث آبزیان هدف گذاری انجام شده است؟
بله، اما مسئله مورد بحث ما حمایت‌های لازم در قانون بودجه است. ما برای اصلاح نژاد، ترویج، آموزش، حمایت از گونه‌های نوین و… نیاز به بودجه داریم. ولی در قانون بودجه این حمایت در حد صفر است.
چگونه می‌توانیم سفره مردم را به جای گوشت قرمز و گوشت مرغ با آبزیان جایگزین کنیم؟ در واقع در بازار مصرف پروتئین‌های حیوانی یک تعادلی بین انواع آنها برقرار باشد. به هر حال ایران دارای آب‌های آزاد و گونه‌های مختلف پروتئین دریایی است و بخشی از ماهی‌های هم در استخرهای پرورش ماهی در حال تولید و توزیع است.
آبزیان دارای تنوع قیمتی بسیار متفاوتی هستند. بخشی از کمک به این جایگزینی ترویج و روش پخت و مصرف است که سال‌ها است سازمان شیلات در حال کار روی آن است.
مصرف ماهی بستگی به فرهنگ هم دارد. اگر سرانه مصرف در سواحل جنوبی مورد بررسی قرار گیرد حتی در محروم‌ترین نقاط، می‌بینید آبزیان به عنوان غذای اصلی آنها است حتی قبل از گوشت قرمز و گوشت مرغ. اما در تهران که به لحاظ مالی بالاتر از برخی مناطق محروم ساحلی است این را نمی‌بینید. بنابراین، موضوع فقط قیمت نیست، بحث فرهنگی است و ترویج انواع شیوه‌های پخت و آماده‌سازی این پروتئینی آب بوده که در حال حاضر شرکت‌های فرآوری به این سمت روی آورده‌اند و این امر به افزایش مصرف کمک می‌کند.
همچنین در کشور آبزیان تنوع قیمتی بسیار زیادی دارند. ما ماهیان گرم‌آبی و سردآبی داریم. به عنوان مثال، ماهی فیتوفاگ که به آن کپور نقره‌ای هم گفته می‌شود در آب شیرین تولید شده و پایین‌ترین قیمت را دارد. قیمت آن در بازارهای میوه و تره‌بار مناسب بوده ضمن آنکه ماهی لذیذی هم است. این ماهی غذای دستی مصرف نمی‌کند و از غذای طبیعی استفاده می‌کند. در نتیجه ارزش غذایی مناسبی دارد.
البته تنوع محصولات در ماهی‌های صید هم همین گونه است. تنوع قیمتی آنها هم خیلی متفاوت است؛ اما مسئله مهم شناخت این حوزه از پروتئین‌ها در بین مردم است. حتی معتقدم ماهی قزل‌آلا نسبت به قیمت تمام شده آن و زحمتی که برای تولید این ماهی کشیده می‌شود و ریسکی که تولیدکننده دارد قیمت مناسبی نسبت به پروتئین گوشت قرمز دارد. این مقایسه قیمتی باید با حمایتی که در نهاده‌های دام، طیور و آبزیان می‌شود و بهای تمام شده آنها مدنظر باشد.
اگر بخواهم شفاف و صادقانه صحبت کنم آبزیان در یک مسابقه ماراتن قرار گرفته که شرایط آن با بقیه محصولات پروتئینی مساوی نیست؛ اما همچنان در سبد غذایی خانوارها بوده و مصرف می‌شوند.
آبزیان در یک مسابقه ماراتن قرار گرفته که شرایط آن با بقیه محصولات پروتئینی مساوی نیست؛ اما همچنان در سبد غذایی خانوارها بوده و مصرف می‌شود
برخی آبزیان مانند قزل‌آلا و کپور آمار زیادی را به خود اختصاص داده‌اند. رقمی که صادر می‌شود نسبتاً محدود بوده و بیشتر در بازار داخل به مصرف می‌رسد. ۱۵ سال قبل وقتی فردی می‌خواست برای خانواده ماهی قزل‌آلا را خریداری کند باید مساحت زیادی را از منزل طی می‌کرد زیرا فقط در جاهای خاص این ماهی عرضه و به فروش می‌رسید.
امروز شما در هر محله‌ای مراجعه کنید آبزیان در حال عرضه است. در نتیجه عرضه می‌شود چون مصرف دارد.
در حال حاضر معتقدید بیشتر فرهنگ مصرف و روش طبخ آبزیان باید ترویج شود. اما یک مسئله که وجود دارد در بین مردم این است که گوشت قرمز گرم اما گوشت ماهی سرد و است و به لحاظ علم پزشکی گوشت گرم برای انسان مفیدتر است. در این خصوص نظر شما چیست؟
گوشت ماهی در جنوب تبدیل به قلیه ماهی می‌شود و مردم این خطه در هفته، چند بار قلیه ماهی می‌خورند. سبزیجاتی که مردم جنوب برای طبخ ماهی اضافه می‌کنند یا ادویه‌ای که به آن می‌زنند هم طعم را ایده‌آل می‌کند و هم آن را اقتصادی.
از سوی دیگر مزایای بی‌نظیر آبزیان را نمی‌شود ندیده گرفت. ما در آبزیان مصرف آنتی‌بیوتیک نداریم. نمی‌خواهم بگویم ماهی یک محصول ارگانیک است اما در مرحله گذار به ارگانیک می‌تواند باشد. همچنین عنوان کردم ماهی مثل فیتوفاگ غذای دستی نمی‌خورد. غذای طبیعی فیتوپلان دونا و زئوپلانکتون مصرف می‌کند که ارزش غذایی بسیاری بالایی دارد.
اگر به سایت سازمان غذا و دارو آمریکا مراجعه کنید صفحه‌ای به نام توصیه مصرف مواد غذایی دارد. حتی اسم ماهی‌ها را در این توصیه نامه می‌بینید از جمله تیلاپیا که پیشنهاد کرده هفتگی مصرف شود. حتی مصرف آن را برای زنان باردار هم سفارش کرده است.
فرآوری بخش آبزیان مثل پروتئین‌های دامی هم دارای تنوع است؟
در سال‌های اخیر نسبت به قبل این تنوع فرآوری خیلی بیشتر شده است.
