طبق ماده ۸ قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه که در سال ۱۳۹۵ به تصویب رسید، شرکت‌های بیمه موظف به پرداخت خسارت تنها تا سقف تعیین‌‌شده برای خودروهای متعارف هستند. این محدودیت قانونی، در عمل مشکلات زیادی را برای صاحبان خودروهای لوکس ایجاد کرده است. گزارش حاضر، به تحلیل دقیق ابعاد مختلف این قانون و تفسیر اجرایی آن می‌‌پردازد و چالش‌‌هایی را که در فرآیند پیاده‌‌سازی آن به وجود آمده، مورد بررسی قرار می‌دهد.

چه خبر از قانون بیمه خودروی نامتعارف

خودروی نامتعارف به خودرویی گفته می‌شود که ارزش آن بیشتر از ۵۰ درصد نرخ دیه ماه حرام باشد. این خودروها معمولا لوکس، گران‌‌قیمت، کلکسیونی یا قدیمی هستند و هزینه‌های نگهداری و تعمیرات بالایی دارند. طبق قوانین جدید بیمه شخص ثالث، برای چنین خودروهایی، سقف خسارت پرداختی از طرف مقصر حادثه، نصف دیه ماه حرام است. به عبارت دیگر، برای خودروی نامتعارف، خسارت به‌طور کامل توسط بیمه پرداخت نمی‌شود و صاحب خودرو باید برای جبران مابقی خسارت به دادگاه مراجعه کند.

خودروهای نامتعارف طبق تبصره ۳ ماده ۸ قانون جدید بیمه شخص ثالث که در سال ۱۳۹۸ تصویب شد، تعریف و تنظیم شده‌‌اند. بر اساس این تبصره، سقف تعهد مقصر حادثه در خسارت‌‌های مالی خودروهای نامتعارف، نصف دیه ماه‌های حرام است. در سال ۱۴۰۴، این مبلغ معادل یک میلیارد و ۶۶ میلیون تومان است.

«دنا» معیار خودروهای لوکس

سندیکای بیمه‌‌گران ایران، خودروی «دنا پلاس معمولی (دنده‌‌ای)‌» را به عنوان ملاک و معیار «خودروی متعارف» تعیین کرده است. طبق قانون، خودروی متعارف به خودرویی گفته می‌شود که ارزش آن کمتر از ۵۰درصد نرخ دیه ماه حرام باشد. با توجه به تصویب قوه قضائیه در سال ۱۴۰۴، نرخ دیه در ماه‌های حرام ۲ میلیارد و ۱۳۳ میلیون تومان و در ماه‌های غیرحرام یک‌میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان است. بنابراین، خودروی غیرمتعارف، خودرویی است که ارزش آن بیش از ۵۰ درصد نرخ دیه در ماه حرام باشد.

به‌طور کلی، خودروهای لوکس، گران‌‌قیمت، کلکسیونی، قدیمی و خودروهایی با هزینه نگهداری و تعمیرات بالا، در دسته خودروهای غیرمتعارف قرار می‌گیرند. طبق تعریف، ارزش خودروی متعارف در سال ۱۴۰۴، کمتر یا برابر یک میلیارد و ۶۶ میلیون تومان است و ملاک تعیین ارزش خودرو، نظر ارزیاب خسارت بیمه یا کارشناس رسمی دادگستری است. در صورت تصادف با خودروی لوکس، طبق قانون، سقف خسارتی که دارنده خودروی نامتعارف می‌تواند از طرف مقصر حادثه بابت خسارت خودروی خود در سال ۱۴۰۴ درخواست کند، یک میلیارد و ۶۶ میلیون تومان است.

قانون جدید بیمه شخص ثالث که در شهریور سال ۹۸ تصویب شد، اصلاحاتی را در نحوه تعیین خسارت خودروهای نامتعارف ایجاد کرد. بر اساس این قانون، اگر زیان‌دیده حادثه تصادف، دارنده خودروی نامتعارف باشد، مقصر حادثه موظف به پرداخت کل خسارت نیست؛ بلکه مبنای محاسبه خسارت خودروی نامتعارف، نصف دیه در ماه حرام و گران‌‌ترین خودروی متعارف است. تفاوت اصلی خودروهای متعارف و نامتعارف در نحوه پرداخت خسارت آنهاست. خسارت خودروی متعارف به‌طور کامل توسط بیمه شخص ثالث راننده مقصر پرداخت می‌شود، مشروط بر اینکه میزان خسارت وارده از حداقل سقف تعهد مالی بیمه‌‌نامه ثالث کمتر باشد. در غیر این صورت، باقی خسارت باید با بیمه بدنه خودروی مقصر پرداخت شود.

درباره خسارت خودروی نامتعارف، طبق قانون قبلی بیمه مرکزی، میزان تعهد مقصر حادثه بر اساس فرمولی محاسبه می‌شد که اغلب منجر به پرداخت بخش کمی از خسارت توسط بیمه شخص ثالث راننده مقصر و تحمیل بخش عمده خسارت به مالک خودروی نامتعارف می‌شد. اما طبق تبصره ۳ ماده ۸ قانون جدید بیمه شخص ثالث، حداکثر تعهد مقصر حادثه در خسارت‌‌های مالی، نصف دیه در ماه‌های حرام (یک میلیارد و ۶۶ میلیون تومان در سال ۱۴۰۴) است. اگر راننده مقصر بیمه شخص ثالث داشته باشد، شرکت‌های بیمه در پرداخت خسارت مالی خودروهای گران‌‌قیمت، بالاترین میزان خسارت وارد به گران‌‌ترین خودروی متعارف را مدنظر قرار می‌دهند.

مالک خودروی لوکس می‌تواند برای دریافت مابقی خسارت (مانند افت قیمت خودرو) به دادگاه مراجعه کند. حکم دادگاه معمولا بر اساس ارزیابی‌‌های کارشناس رسمی و جبران خسارت طبق فرمول‌‌های قانونی اتخاذ می‌شود. بیمه بدنه در جبران خسارت خودروی غیرمتعارف از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا خسارت‌های مالی‌ای  را که با بیمه شخص ثالث طرف مقصر حادثه قابل جبران نیست پوشش می‌دهد. در خرید بیمه بدنه، ارزش خودرو از اهمیت بالایی برخوردار است و با توجه به بازار تورمی خودرو، استفاده از بند افزایش سرمایه و اخذ الحاقیه بیمه بدنه توصیه می‌شود.

لوکس بودن جرم است؟

در حالی که صنعت بیمه باید به عنوان یک پشتوانه مالی برای خسارت‌‌های غیرقابل پیش‌‌بینی عمل کند، اما درباره خودروهای گران‌‌قیمت و اصطلاحا «نامتعارف»، این نقش کمرنگ‌‌تر شده است. یکی از مواردی که نارضایتی شدید بیمه‌‌گذاران را برانگیخته، به نحوه پرداخت خسارت در تصادف میان یک خودروی لوکس خارجی و یک خودروی داخلی بازمی‌‌گردد.

یکی از دارندگان خودروی خارجی در گفت‌وگو با خبرنگار ما، ماجرای تصادف خود را چنین روایت می‌‌کند: «در یک تصادف نسبتا ساده با یک پراید، تنها چراغ جلوی خودروی من آسیب دید. اما پس از مراجعه به بیمه‌‌گر، به من اعلام شد که خودرویم نامتعارف محسوب می‌شود و طبق آیین‌‌نامه بیمه شخص ثالث، حداکثر سقف پرداخت خسارت برای خودروی زیان‌‌دیده معادل ارزش یک خودروی دنا دنده‌‌ای است.»

طبق برآورد رسمی، چراغ جلوی خودروی مذکور قیمتی در حدود ۱۳۰ میلیون تومان دارد، اما شرکت بیمه تنها ۵ میلیون تومان پرداخت کرده است. این بدان معناست که مالک خودرو مجبور است ۱۲۵ میلیون تومان مابه‌‌التفاوت را از جیب خود پرداخت کند؛ رقمی که گاه از کل هزینه تعمیر یک خودروی اقتصادی بیشتر است.

این وضعیت، پرسشی جدی را پیش روی افکار عمومی و کارشناسان بیمه قرار می‌دهد که آیا بیمه کردن خودروهای لوکس در شرایط فعلی کاربردی دارد؟

در پاسخ به این پرسش، برخی کارشناسان معتقدند نبود نظام ارزیابی دقیق ریسک و عدم انعطاف مقررات بیمه‌‌ای در مواجهه با خودروهای گران‌‌قیمت، سبب شده پوشش بیمه‌‌ای عملا ناکارآمد باشد. در حالی که بیمه باید ریسک مالی را برای همه اقشار پوشش دهد، دارندگان خودروهای خارجی عملا در برابر خسارت‌‌های مالی بزرگ، بی‌‌پناه باقی می‌‌مانند.