در سال ۲۰۲۳، بیش از ۱۰۰ محقق در نامه‌ای سرگشاده، IIT را “غیرعلمی” خواندند و ادعا کردند این نظریه فاقد قابلیت آزمون‌پذیری است.
خودآگاهی یا هوشیاری (Consciousness) را می‌توان به ساده‌ترین شکل، تجربه ذهنیِ بودن تعریف کرد: آگاهی از افکار، احساسات و ادراکات درونی و بیرونی. این پدیده پیچیده، قرن‌هاست ذهن فیلسوفان و دانشمندان را به خود مشغول کرده است. اما سوال اساسی اینجاست: چگونه ماده خاکستری مغز به تجربه‌ای субъекی تبدیل می‌شود؟
نظریه‌های رقیب در مطالعه خودآگاهی
به نقل از دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی تهران، در میان ده‌ها نظریه مطرح شده، دو چارچوب نظری بیش از سایرین مورد توجه قرار گرفته‌اند:
- نظریه فضای کاری نورونی جهانی (GNWT)
- خودآگاهی را مشابه یک صحنه تئاتر توصیف می‌کند که در آن اطلاعات خاص (مانند یک تصویر یا صدا) زیر “نورافکن” توجه قرار می‌گیرند.
- پیش‌بینی می‌کند قشر پیش‌پیشانی مغز نقش اصلی را در هوشیاری ایفا می‌کند.
- نظریه اطلاعات یکپارچه (IIT)
- خودآگاهی را نتیجه پردازش اطلاعات در شبکه‌های پیچیده عصبی می‌داند.
- معتقد است مناطق خلفی مغز، به‌ویژه نواحی با اتصالات قوی، کانون اصلی تجربه آگاهانه هستند.
جنجال علمی: در سال ۲۰۲۳، بیش از ۱۰۰ محقق در نامه‌ای سرگشاده، IIT را “غیرعلمی” خواندند و ادعا کردند این نظریه فاقد قابلیت آزمون‌پذیری است.
پروژه کاگیتیت: آزمایشی بی‌سابقه
کنسرسیوم بین‌المللی کاگیتیت (Cogitate) با مشارکت ۱۲ آزمایشگاه مستقل، برای نخستین بار این دو نظریه را به روشی بی‌طرفانه مورد آزمایش قرار داد.
پیش‌بینی‌های کلیدی:
- IIT: هماهنگی پایدار فعالیت عصبی در قشر خلفی مغز هنگام تجربه آگاهانه.
- GNWT: وجود “جرقه عصبی” در قشر پیش‌پیشانی همزمان با شروع و پایان محرک‌های آگاهانه.
نتایج شگفت‌انگیز:
✅ هیچ‌یک از نظریه‌ها به‌طور کامل تأیید نشد.
- هماهنگی پیش‌بینی‌شده در قشر خلفی (طبق IIT) مشاهده نشد.
- جرقه عصبی در قشر پیش‌پیشانی (طبق GNWT) تنها در برخی موارد رخ داد.
چرا این مطالعه یک پیروزی علمی است؟
- پایان انحصار نظریه‌پردازان: برای اولین بار، آزمایش‌ها توسط تیم‌های مستقل (نه طرفداران نظریه‌ها) انجام شد.
- استانداردسازی روش‌ها: اجرای یکسان پروتکل‌ها در آزمایشگاه‌های مختلف، قابلیت اطمینان نتایج را افزایش داد.
- الگویی برای تحقیقات آینده: این همکاری نشان داد که بررسی نظریه‌های رقیب با روش‌های شفاف ممکن است.
نظر دانیل کانمن (برنده نوبل اقتصاد):
“دانشمندان به ندرت نظریه‌های محبوب خود را رها می‌کنند، حتی در مواجهه با شواهد متضاد. اما این لجبازی گاهی به پیشرفت علم کمک می‌کند!”
آینده پژوهش‌های خودآگاهی: چه راهی پیش روست؟
- نیاز به انقلاب مفهومی: شاید روش‌های کنونی برای درک خودآگاهی کافی نباشند.
- تلفیق نظریه‌ها: احتمالاً پاسخ نهایی در ترکیبی از ایده‌های موجود نهفته است.
- فناوری‌های جدید: تکنیک‌هایی مانند تصویربرداری با وضوح فوق‌بالا ممکن است کلید حل معما باشند.
سخن پایانی:
خودآگاهی همچون قلعه‌ای نفوذناپذیر باقی مانده است. اما مطالعاتی مانند پروژه کاگیتیت نشان می‌دهند که فقط با همکاری علمی و روش‌های شفاف می‌توان به این قلعه نزدیک شد. شاید روزی این معمای دیرینه حل شود، اما تا آن زمان، هر گام به پیش — حتی اگر نتیجه‌ای قطعی نداشته باشد — ارزشمند است.
منبع خبر "
عصر ایران" است و موتور جستجوگر خبر تیترآنلاین در قبال محتوای آن هیچ مسئولیتی ندارد.
(ادامه)
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت تیترآنلاین مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویری است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هرگونه محتوای خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
