همشهری آنلاین - یکتا فراهانی: نه صدایی، نه فورانی، نه هشداری روشن. بااین‌حال، لرزش‌های پنهان، گازهای اسرارآمیز و تغییر شکل زمین نشان می‌دهد که اوتورونکو، این آتشفشان خاموش، هنوز زنده است. در دل رشته‌کوه‌های آند؛ جایی در جنوب غربی بولیوی، قله‌ای به نام اوتورونکو (Uturuncu) قرار دارد که مدت‌هاست خاموش است؛ یا دست‌کم این‌طور به نظر می‌رسد.
زیر پوست خاموش‌ترین آتشفشان جهان چه می‌گذرد؟
آتشفشان اوتورونکو بیش از ۲۵۰ هزار سال است که فوران نکرده، اما حالا نشانه‌هایی از فعالیت از خود بروز می‌دهد. لرزش‌های کوچک، فوران گاز و حتی تورم سطح زمین، دانشمندان را به بررسی عمیق‌تری واداشته است. آیا اوتورونکو به‌راستی یک «آتشفشان زامبی» است؟ در بررسی های جدید، دانشمندان با تلفیق داده‌های ماهواره‌ای، لرزه‌نگاری و مدل‌سازی کامپیوتری، پرده از آناتومی پنهان این آتشفشان مرده برداشته‌اند؛ نتایجی که به اندازة خودش، مرموز و هیجان‌انگیز است.
آتشفشانی خاموش اما ناآرام
آتشفشان اوتورونکو، بلندترین قله در جنوب غربی بولیوی، بیش از دو دهه پیش با تصاویر راداری ماهواره‌ای مورد توجه قرار گرفت. این تصاویر نشان می‌دادند منطقه‌ای وسیع به شعاع حدود ۱۵۰ کیلومتر در نزدیکی قله، ابتدا بالاآمده و سپس پایین رفته است؛ شکلی شبیه به یک «سومبررو» (کلاه سنتی مکزیکی). این پدیده غیرمعمول، نخستین نشانه از وجود نیروهای فعال در درون این کوه خاموش بود.
بیشتر بخوانید:
داده‌هایی تازه از اعماق زمین
تیمی از پژوهشگران با ترکیب داده‌های لرزه‌ای، اطلاعات گرانشی و تغییرات شیمیایی سنگ‌ها، نقشه‌ای دقیق از ساختار زیرزمینی اوتورونکو تهیه کردند. آن‌ها با تحلیل بیش از ۱۷۰۰ زمین‌لرزه بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ توانستند تصویری با وضوح‌بالا از پوسته کم‌عمق زیر این آتشفشان تهیه کنند. این بررسی‌ها نشان داد درون اوتورونکو، شبکه‌ای از کانال‌ها و محفظه‌های پر از مایعات و گازهای داغ در حال حرکت هستند.
مرکز عظیم ماگما؛ قلب تپنده یک زامبی
در عمق حدود ۱۰ تا ۲۰ کیلومتری زیر کوه، مخزن عظیمی از ماگما به نام «بدنه ماگمایی آلتپلانوی - پونا» (Altiplano-Puna Magma Body) قرار دارد؛ بزرگ‌ترین مخزن ماگمای فعال شناخته‌شده در پوسته زمین، با وسعتی در حدود ۲۰۰ کیلومتر. پژوهشگران بر این باورند که این منبع، گرمای لازم را برای فعال نگه‌داشتن شبکه‌ای از سیالات و گازهای داغ تأمین می‌کند که به‌آرامی به‌سوی سطح زمین حرکت می‌کنند.
جوش‌وخروش پنهان؛ بدون انفجار
برخلاف آتشفشان‌هایی که به‌واسطة افزایش فشار ماگما فوران می‌کنند، در اوتورونکو شاهد چنین انباشت خطرناکی نیستیم. به‌جای آن، ماگما با مایعات شور و گازها وارد تعامل می‌شود و در یک سیستم هیدروترمال (آب‌گرمایی) پیچیده، به شکل آرام و مداوم انرژی آزاد می‌کند. این فرآیند باعث حرکت سیالات به‌سوی سطح، آزادشدن بخار، ایجاد زمین‌لرزه‌های کوچک، و تورم سطح زمین می‌شود. این تغییرات، سالانه حدود یک سانتی‌متر سطح زمین را بالا می‌برند.
سیگنال‌هایی که فعلاً خطرناک نیستند
به گفته دکتر مایک کندال، زمین‌شناس از دانشگاه آکسفورد و یکی از نویسندگان این پژوهش، نشانه‌هایی که اکنون مشاهده می‌شوند، بیشتر شبیه به «خالی‌کردن بخار» هستند تا یک پیش‌درآمد برای فوران. او می‌گوید: اگر تعداد زمین‌لرزه‌ها افزایش یابد و به‌تدریج از عمق زیاد به سطح نزدیک‌تر شوند، آن وقت می‌توان گفت که ماگما در حال حرکت است. اما اکنون چنین چیزی دیده نمی‌شود. به‌نظر می‌رسد آتشفشان صرفاً در حال آرام کردن خودش است.
زامبی‌های زمین‌شناسی
آتشفشان اوتورونکو، با اینکه قرن‌هاست خاموش بوده، درون خود همچنان در حال جوشش است؛ اما نه از نوع خطرناک. آنچه در اعماق این کوه اتفاق می‌افتد، بیشتر به فرایندی طبیعی و متعادل شباهت دارد که باعث آزادسازی انرژی و بخار می‌شود، بدون آنکه به فورانی ناگهانی منجر شود. پژوهش تازه نه‌تنها تصویری شگفت‌انگیز از آناتومی یک آتشفشان مرده ارائه می‌دهد، بلکه نشان می‌دهد زمین چگونه حتی در حالت خاموش هم زندگی درونی خود را ادامه می‌دهد. «زامبی‌های زمین‌شناسی» شاید دیگر ترسناک نباشند، اما هنوز هم رازهای بسیاری برای فاش‌شدن دارند.
