در یک مدرسه دولتی سه‌طبقه در حومه ایروان، پایتخت ارمنستان، اسلاویک ۹ ساله دستگاهی را که خودش ساخته به نمایش گذاشته است؛ جعبه‌ای که سه چراغ ال‌ای‌دی دارد.
ماریا، مربی فناوری ۲۱ ساله‌‌ای که کلاس را اداره می‌کند، می‌گوید: «او یاد گرفته چطور آن را کنترل کند و زبان برنامه‌نویسی را هم بلد است. همان‌طور که می‌بینید کد برنامه را خودش نوشته است.»
در کنار آنها، اریک و نارِک ۱۴ ساله مدل گلخانه هوشمندشان را به نمایش گذاشته‌اند که دما را کنترل می‌کند و از طریق یک اپلیکیشن موبایل، فن‌ها را به صورت خودکار روشن و خاموش می‌کند.
کودکان دیگر نیز با شور و شوق در حال نشان دادن ساخته‌هایشان هستند: بازی‌ها، ربات‌ها، اپلیکیشن‌ها و پروژه‌های هوشمند خانگی.
آراکل ۱۱ ساله مدل مقوایی خانه‌ای را در دست دارد که مجهز به بند رخت جمع‌شونده است.
او می‌گوید: «من کار مادرم را آسان کرده‌ام. یک بخش از دستگاه روی سقف قرار دارد و بخش دیگر یک موتور است. وقتی باران ببارد، بند رخت به زیر سقف می‌رود تا لباس‌ها خشک بمانند.»
این مخترعان جوان در کلاس‌های آزمایشگاه مهندسی شرکت کرده‌اند که در آن برنامه‌نویسی، رباتیک، کدنویسی و مدل‌سازی سه‌بعدی را یاد می‌گیرند.
این برنامه که از سال ۲۰۱۴ آغاز شده، «آرمات» نام دارد که به معنای ریشه است. امروز ۶۵۰ آزمایشگاه آرمات در مدارس سراسر ارمنستان فعال است.
این برنامه ابتکار سازمانی تجاری به نام «اتحادیه شرکت‌های فناوری پیشرفته» بود که نماینده بیش از ۲۰۰ شرکت فناوری در ارمنستان است.
سارکیس کاراپتیان، مدیر اجرایی این سازمان می‌گوید: «چشم‌انداز ما این است که ارمنستان به یک قطب قدرتمند فناوری تبدیل شود و بیشترین ارزش را، هم برای ارمنستان و هم برای جهان ایجاد کند.»
او در دفتر بزرگ خود در ایروان می‌گوید در حال حاضر حدود ۴ هزار شرکت فناوری در ارمنستان وجود دارد.
آرمات بخشی از برنامه آموزش و توسعه نیروی کار اتحادیه شرکت‌های فناوری پیشرفته است. آقای کاراپتیان می‌گوید این برنامه موفق‌ترین نمونه مشارکت دولتی-خصوصی در کشور است.
«ما سرمایه اولیه را از بخش خصوصی جذب می‌کنیم، به مدارس می‌رویم و با تاسیس آزمایشگاه‌های آرمات، تجهیزات را به صورت رایگان در اختیار آنها می‌گذاریم. دولت و وزارت آموزش نیز سالانه بودجه‌ای به مبلغ ۲ میلیون دلار در اختیار ما قرار می‌دهند تا حقوق مربیان را پرداخت کنیم.»
در حال حاضر بیش از ۶۰۰ مربی و ۱۷ هزار دانش‌آموز فعال در این برنامه حضور دارند.
آقای کاراپتیان می‌گوید: «هدف ما این است که هر سال ۵ هزار نفر از بااستعدادترین کودکان مسیر حرفه‌ای مهندسی را دنبال کنند.»
ارمنستان کشوری محصور در خشکی با ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار جمعیت، کوچک‌ترین کشور منطقه قفقاز جنوبی است. مرزهای این کشور با همسایگانش، جمهوری آذربایجان و ترکیه، به دلیل اختلافات سرزمینی حل‌نشده، دهه‌هاست که بسته است.
ارمنستان برخلاف همسایگان خود، منابع طبیعی یا دسترسی به دریا ندارد. اما در تمام دوران اتحاد جماهیر شوروی، این کشور یکی از مراکز مهم ریاضیات و علوم رایانه بود.
در سال ۱۹۵۶ «موسسه پژوهش علمی ماشین‌های ریاضی ایروان» در ارمنستان تاسیس شد و تا سال ۱۹۶۰ دو کامپیوتر نسل اول را توسعه داد.
امروز این کشور در حال استفاده از میراث خود با هدف تبدیل شدن به قطب فناوری منطقه قفقاز است.
تا الان هم موفقیت‌هایی به دست آمده است. پیکس‌آرت، وب‌سایت و اپلیکیشنی برای ویرایش عکس و ویدئو با استفاده از هوش مصنوعی، سال ۲۰۱۱ در ارمنستان راه‌اندازی شد. این شرکت اکنون با دو دفتر مرکزی در ایروان و میامی، ارزشی معادل یک و نیم میلیارد دلار دارد.
شرکت کریسپ که نرم‌افزار پردازش صوت تولید می‌کند و سرویس تایتان که نرم‌افزارهای تجاری ارائه می‌دهد، از دیگر نمونه‌های موفق شرکت‌های ارمنی هستند.
همچنین یک گزارش سالانه نشان می‌دهد که ارمنستان بهترین کشور منطقه قفقاز برای راه‌اندازی کسب‌وکار است و در رتبه‌بندی جهانی، جایگاه ۵۷ را در اختیار دارد. در مقایسه، گرجستان در رتبه ۷۰ و جمهوری آذربایجان در رتبه ۸۰ قرار دارند.
یکی از عوامل مهم رشد فناوری در ارمنستان، جامعه مهاجران ارامنه در کشورهای دیگر است. حدود ۷۵ درصد از ارامنه جهان و کسانی که تبار ارمنی دارند، در خارج از ارمنستان زندگی می‌کنند.
این جامعه جهانی ارتباطات مهمی را، به ویژه در صنعت فناوری آمریکا، برای ارمنستان فراهم می‌کند. در ایالات متحده حدود ۱.۶ میلیون نفر با تبار ارمنی زندگی می‌کنند که بیشتر آنها در کالیفرنیا مستقر هستند.
ساموِل خاچیکیان، مدیر برنامه‌های شرکت سرمایه‌گذاری اسمارت‌گِیت، مستقر در کالیفرنیا و ارمنستان است که بر سرمایه‌گذاری در فناوری تمرکز دارد.
او می‌گوید اگر به فهرست ۵۰۰ شرکت برتر آمریکا نگاه کنید، «قطعا دست‌کم یک یا دو ارمنی را در هیئت مدیره‌ها یا در یک سطح پایین‌تر مدیریتی خواهید یافت».
آقای خاچیکیان توضیح می‌دهد که شرکتش چگونه به کارآفرینان ارمنی کمک می‌کند تا فعالیت‌های خود را در آمریکا راه‌اندازی کنند.
«دو جوان ارمنی را تصور کنید که به آمریکا می‌روند و قصد دارند یک استارت‌آپ راه‌اندازی کنند، در حالی که ارتباط‌های لازم را ندارند و درباره فرهنگ کاری آنجا هم اطلاعی ندارند. این کار خیلی سخت خواهد بود. کار ما این است که به آنها کمک کنیم. شبیه پرتاب موشک است که سخت‌ترین مرحله همان چند ثانیه اول است.»
شرکت اسمارت‌گِیت، بنیان‌گذاران شرکت‌های ارمنی را به سیلیکون‌ولی و لس‌آنجلس می‌برد تا به‌صورت فشرده با شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران برتر آمریکایی شبکه‌سازی کنند.
اما بسیاری از استارت‌آپ‌های ارمنی ابتدا محصولاتشان را در بازار داخلی آزمایش می‌کنند.
ایرینا قازاریان، بنیان‌گذار اپلیکیشنی به نام «دکتر یان» است که شیوه دسترسی ارامنه به خدمات درمانی را تغییر داده است. این اپ به مردم اجازه می‌دهد که راحت‌تر بتوانند از پزشکان وقت بگیرند.
خانم قازاریان قبلا در حوزه طراحی محصول و طراحی وب مشغول به کار بوده و با توجه به اینکه خودش از خانواده‌ای پزشک می‌آید، متوجه یک نیاز در بازار شده است: «بیماران نمی‌توانستند پزشک مورد نظرشان را پیدا کنند و پزشکان نیز از تعداد زیاد تماس‌ها در عذاب بودند.»
این اپ با مدل اشتراکی فعالیت می‌کند. پزشکان برای قرارگرفتن در پلتفرم پول پرداخت می‌کنند و برنامه‌هایی برای گسترش آن وجود دارد.
خانم قازاریان می‌گوید: «درآمد ما ماه به ماه حداقل ۲۵ درصد رشد دارد. در ارمنستان تقریبا به نقطه سربه‌سر رسیده‌ایم و این به ما امکان می‌دهد تا فعالیت خود را به بازارهای دیگر مانند ازبکستان گسترش دهیم.»
اکوسیستم فناوری ارمنستان در سال ۲۰۲۲، پس از تهاجم روسیه به اوکراین، رشد غیرمنتظره‌ای را تجربه کرد. هزاران متخصص فناوری اطلاعات روسیه کشورشان را ترک کردند و بسیاری از آنها ارمنستان را برای سکونت انتخاب کردند.
در همین حال، شرکت انویدیا، غول تولید تراشه در جهان، دفتر خود را از روسیه به ارمنستان منتقل کرد.
واسیلی، مشاور فناوری اطلاعات که سال ۲۰۲۳ از روسیه به ارمنستان مهاجرت کرد، می‌گوید: «ارمنستان بیش از همه کشورها نسبت به مردم روسیه دوستانه رفتار کرد و به آنها برای نقل مکان و سازگار شدن کمک کرد.»
او برآورد می‌کند که اکنون بین ۵ تا ۸ هزار نفر از جامعه فناوری اطلاعات روس‌ها در ارمنستان فعالیت می‌کنند. گفته می‌شود که این موج مهاجرت، کمبود مهارت‌های حیاتی در بخش فناوری ارمنستان را جبران کرده است، به ویژه در حوزه‌هایی مانند پردازش داده، امنیت سایبری و فناوری‌های مالی.
با این حال، واسیلی می‌گوید که هزینه‌های زندگی در ارمنستان می‌تواند بالا باشد و این کشور برای نگه داشتن شرکت‌های فناوری اطلاعات باید بار مالیاتی آنها را کاهش دهد.
اما در مجموع خوش‌بینی نسبت به آینده فناوری در ارمنستان همچنان بالاست. سامول خاچیکیان انتظار دارد این بخش به شکوفایی برسد. او به شرکت خدمات تایتان اشاره می‌کند که دسامبر گذشته وارد بورس نیویورک شد و اکنون ارزشی بیش از ۱۰ میلیارد دلار دارد.
