اهمیت کریدورهای دریایی برای تجارت ایران-آفریقا

حمل و نقل دریایی، به‌عنوان یکی از ارزان‌ترین و کارآمدترین روش‌های حمل‌ و نقل، نقش کلیدی در مبادلات اقتصادی ایران و آفریقا دارد. ایران با دسترسی به آب‌های آزاد از طریق خلیج فارس و دریای عمان، امکان برقراری مسیرهای دریایی مستقیم و غیرمستقیم به آفریقا را دارد. توسعه این مسیرها می‌تواند به منجر به دسترسی سریع‌تر به بازارهای نوظهور آفریقا، کاهش هزینه‌های حمل‌ و نقل و قیمت تمام شده کالاها در مقصد، ایجاد فرصت‌های جدید برای صادرات محصولات ایرانی و افزایش وابستگی اقتصادی کشورهای آفریقایی به کالاها و خدمات ایرانی گردد.

در حال حاضر، ایران از چندین مسیر اصلی برای ارسال بار به آفریقا به صورت حمل کانتینری و فله استفاده می‌کند:

• سرویس حمل دریایی مستقیم از بنادر جنوبی ایران (بندرعباس، چابهار، بندر امام خمینی) به بنادر آفریقای شرقی (مانند مومباسا در کنیا و دارالسلام در تانزانیا)
• سرویس حمل دریایی ترانشیپ از بندرعباس و از طریق امارات به بنادر جنوب و غرب آفریقا (مانند بنادر دوربان و کیپ تاون در آفریقای جنوبی، بندر داکار در سنگال؛ بندر تما در غنا و بندر لاگوس در نیجریه) و ارسال بار به آفریقای جنوبی
• سرویس حمل ترکیبی از طریق حمل زمینی به ترکیه و عملیات کراس استافینگ در بندر مرسین برای ارسال کالا به شمال آفریقا (مصر، تونس، الجزایر و مراکش)
• سرویس حمل دریایی کراس استاف از طریق بندر جبل علی امارات به سایر نقاط آفریقا

هر یک از این مسیرها مزایا و معایب خاص خود را دارند. مسیر مستقیم به شرق آفریقا به دلیل کوتاه‌تر بودن و هزینه‌های پایین‌تر، گزینه‌ای مناسب محسوب می‌شود، اما نیازمند تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک در دو طرف مسیر است. سرویس های جنوب و غرب آفریقا که جدیدا توسط کشتیرانی آریان راه اندازی شده است، نیازمند تقویت زیرساخت ها و افزایش مبادلات تجاری می باشد تا منجر به کاهش هزینه های بیشتر این خدمات گردد. سرویس های حمل ترکیبی از ترکیه و همچنین کراس استاف از امارات، با توجه به هزینه های و ریسک های بالا چندان مورد توجه نبوده است.

رقابت با سایر کشورها در تجارت دریایی با آفریقا

ایران در مسیر توسعه تجارت دریایی با آفریقا با رقابت شدید از سوی کشورهای دیگر مواجه است. برخی از بازیگران اصلی این رقابت عبارتند از:

• چین: با سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌های بندری و حمل‌ و نقل آفریقا، به بزرگ‌ترین شریک تجاری این قاره تبدیل شده است
• هند: با بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی و توافقات تجاری، مسیرهای قدرتمندی را برای صادرات به آفریقا ایجاد کرده است
• کشورهای اروپایی: اتحادیه اروپا از طریق بنادر دریای مدیترانه و همکاری با شرکت‌های حمل‌ و نقل بین‌المللی، مسیرهای مستحکمی برای تجارت با آفریقا دارد
• کشورهای عربی (امارات، عربستان، قطر): این کشورها با سرمایه‌گذاری در بنادر آفریقایی، جایگاه مهمی در تجارت دریایی این قاره پیدا کرده‌اند
• ترکیه؛ رقیبی جدی در تجارت دریایی با آفریقا؛ شاید مهم‌ترین رقیب ایران در تجارت با آفریقا، ترکیه است. این کشور در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، بنادر و پروژه‌های اقتصادی در آفریقا انجام داده و به یکی از بازیگران کلیدی تجارت در این قاره تبدیل شده است.

دلایل رشد حضور ترکیه در بازار آفریقا عبارتند از:

1. توسعه خطوط کشتیرانی مستقیم: ترکیه از طریق خطوط کشتیرانی شرکت‌های بزرگی مانند Turkon Line و Arkas Line، مسیرهای حمل‌ونقل منظم به بنادر آفریقایی ایجاد کرده است.
2. سرمایه‌گذاری در بنادر و زیرساخت‌های آفریقا: ترکیه در پروژه‌های توسعه بنادر در سومالی، سودان و غرب آفریقا نقش فعالی ایفا کرده است.
3. توافقات تجاری و دیپلماتیک گسترده: ترکیه با بیش از 40 کشور آفریقایی توافقات تجاری و اقتصادی امضا کرده که تسهیل‌کننده تجارت دوجانبه است.
4. حضور قوی در صنایع ساختمانی و صادرات کالاهای مصرفی: شرکت‌های ترکیه‌ای در ساخت‌وساز، انرژی و صادرات محصولات کشاورزی و صنعتی در آفریقا جایگاه ویژه‌ای دارند.
5. بهره‌گیری از شبکه بانکی و مالی گسترده‌تر: برخلاف ایران که به دلیل تحریم‌های بانکی با مشکلات مالی در تجارت بین‌المللی مواجه است، ترکیه از سیستم‌های بانکی جهانی و ارزهای رایج بین‌المللی برای معاملات تجاری خود استفاده می‌کند.

با توجه به این موارد، ایران برای رقابت با ترکیه در بازار آفریقا نیازمند توسعه خطوط کشتیرانی مستقیم، سرمایه‌گذاری در بنادر کلیدی و ایجاد توافقات تجاری جدید است تا بتواند سهم خود را در این بازار رو به رشد افزایش دهد.

چالش‌های ایران در مسیر تبدیل شدن به کریدور اصلی تجارت با آفریقا

با وجود مزایای بالقوه، ایران با چالش‌هایی در این مسیر مواجه است. مهمترین چالش تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بانکی و بیمه‌ای است که باعث افزایش هزینه‌های تجارت دریایی ایران می‌شود. همچنین کمبود ناوگان کشتیرانی در مقایسه با سایر کشورهای رقیب و مشکلات لجستیکی و زیرساختی باعث افزایش هزینه های حمل شده است. در پایان نیر باید به عدم انعقاد توافقات تجاری گسترده با کشورهای آفریقایی اشاره کرد که همزمان با نبود قراردادهای حمل‌ونقل دریایی منظم، مانع گسترش تجارت مابین ایران و آفریقا شده است.

برای اینکه ایران بتواند به کریدور اصلی تجارت دریایی با آفریقا تبدیل شود و نقش مهمی در تجارت دریایی با آفریقا داشته باشد، راهکارهای زیر پیشنهاد می شود:

• سرمایه‌گذاری در توسعه بنادر جنوبی ایران (مانند چابهار) و ایجاد پایانه‌های لجستیکی مدرن
• انعقاد توافقات تجاری و حمل‌ونقل دریایی با کشورهای آفریقایی برای تسهیل واردات و صادرات
• افزایش ظرفیت ناوگان کشتیرانی ایران
• ایجاد خطوط کشتیرانی مستقیم و منظم به بنادر کلیدی آفریقا برای کاهش هزینه‌ها و افزایش اطمینان تجار
• استفاده از فناوری‌های نوین در حمل‌ونقل دریایی مانند دیجیتالی‌سازی اسناد حمل‌ و نقل برای کاهش بوروکراسی و تسریع فرآیندها
• ایجاد مناطق آزاد تجاری مشترک با برخی کشورهای آفریقایی برای جذب سرمایه‌گذاری و تسهیل تجارت

ایران با موقعیت استراتژیک و ظرفیت‌های بالقوه خود می‌تواند نقش مهمی در تجارت دریایی با آفریقا ایفا کند. با این حال، برای تبدیل شدن به مسیر تجارت دریایی با این قاره، باید چالش‌های زیرساختی، تحریمی، و رقابتی را برطرف کند. توسعه همکاری‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دریایی، و ایجاد خطوط کشتیرانی منظم از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌تواند ایران را به یکی از بازیگران کلیدی تجارت با آفریقا تبدیل کند.

با اجرای سیاست‌های مناسب، ایران می‌تواند جایگاه خود را در تجارت جهانی با آفریقا تقویت کند و از این مسیر به توسعه اقتصادی و گسترش بازارهای صادراتی خود دست یابد.