مردی در حال بازی کردن با توله شیر است؛ بچه ببری در بغل یک آدم لم داده است؛ دختر نوجوانی به میمونش لباس پوشانده و دارد با او بازی می‌کند و یک خانم آراسته در حالی که ماری به سر و کولش چسبیده در حال چیدن بساط شب یلداست.
به گزارش هفت صبح، همه‌مان کم و بیش این ویدیوها را در شبکه‌های اجتماعی دیده‌ایم. هر کار نامتعارفی می‌تواند در شبکه‌های اجتماعی پررنگ شود، هرچه عجیب‌تر لایک خورش بیشتر، بازدیدهای چندهزارتایی و ترند شدن و تهش هم رسیدن به درآمدهای نجومی. اما پشت این تصاویر دلنشین، واقعیت‌های تلخی پنهان است؛ واقعیتی که به سلامت حیوانات، ایمنی انسان‌ها و تعادل طبیعت آسیب می‌زند.
در سال‌های اخیر، نگهداری حیوانات غیرعادی به نوعی نشان از «خاص بودن» تبدیل شده، به ویژه در قشر مرفه جامعه که مشخصا بیش از آن که علاقه‌ای شخصی باشد، بهانه‌ای برای شوآف یا به رخ کشیدن تفاوت با دیگران و وضعیت خوب اقتصادی است. برخی افراد به‌خصوص سلبریتی‌ها یا چهره‌های فضای مجازی، با نمایش حیوانات عجیب و غریب به دنبال جذب توجه هستند.
علاوه بر این، ناآگاهی عمومی درباره نیازهای واقعی حیوانات وحشی باعث می‌شود عده‌ای فکر کنند آنها نیز مانند حیوانات خانگی قابل نگه‌داری‌اند. اما حقیقت این است که حیوانات وحشی، اهلی نیستند و نیاز به زیستگاه طبیعی و شرایط خاصی دارند. در این میان، گرچه برخی سایت‌ها و مراکز خریدوفروش حیوانات وجهه حیوان دوستی به خود می‌گیرند اما همانطور که کارشناسان این حوزه می‌گویند، دربند کردن حیوانات حیات‌وحش نه‌فقط دوستی با آنها نیست، بلکه به ادامه حیات آنها آسیب جدی می‌زند.
در یکی از معروف‌ترین پرونده‌های ایران، ماموران محیط زیست چند میمون و مار غیرمجاز را در خانه‌ای در شمال تهران کشف و ضبط کردند. در موردی دیگر در اهواز، حمله یک میمون به کودک خانواده باعث جراحات جدی شد. در جدیدترین مورد هم ماموران محیط زیست با تهدید و اخطار، وارد آپارتمانی در شمال تهران می‌شوند که در آکواریومش مار پیتون نگهداری می‌کند.
یک توله شیر هم گوشه اتاقی از خانه در حال بازی است. در سطح جهانی نیز حوادثی از این دست کم نیست. در سال ۲۰۲۰، در آمریکا، یک شیر خانگی به صاحبش حمله کرد و باعث مرگ او شد. همچنین تصاویر ببرهایی که در ویلاهای لوکس دبی به زنجیر کشیده شده‌اند، بارها واکنش‌های شدیدی را از سوی فعالان حقوق حیوانات در پی داشته است.
این علاقه خطرناک، در بسیاری موارد با ناآگاهی و خودنمایی گره خورده است. سپهر سلیمی، فعال محیط‌زیست و حامی حقوق حیوانات است. او معتقد است نگهداری از حیوانات نامتعارف، موضوع بسیار مهمی است که متاسفانه در سال‌های اخیر در ایران در حال گسترش است. سلیمی به هفت‌صبح می‌گوید: «این نگرانی به حدی زیاد است که من به شخصه در جلسات مختلف با مدیران سازمان محیط‌زیست و مدیران منابع طبیعی، بارها هشدار داده‌ام که باید جلوی این روند گرفته شود. اما نه تنها توجهی نشده است؛ بلکه مسئله قاچاق حیوانات نامتعارف بدتر هم شده است.»
این فعال محیط‌زیست درباره اینکه چرا مردم به نگهداری از این قبیل حیوانات تمایل دارند، ادامه می‌دهد: «باید گفت وقتی از سیمای ملی و شبکه خانگی محتوایی پخش می‌شود که عده‌ای حیوان وحشی در خانه نگهداری می‌کنند، از کروکودیل و شیر و ببر و مار و دیگر خزندگان، مردم بیننده این صحنه‌ها هستند و چون آگاه نیستند نسبت به شرایط نگه داری این حیوانات، همین می‌شود تبلیغ که مردم بروید حیوانات عجیب و غریب بیاورید در خانه نگه دارید. در حالی که نه نسبت به سختی‌ها و مشکلاتش آگاهی دارند و نه نسبت به بیماری‌ها و عواقب محیط زیستی حبس کردن این حیوانات و نه حتی مسائل حقوقی آن را می‌دانند.»
سلیمی درباره آسیب‌های قاچاق حیات‌وحش توضیح می‌دهد: «اولین ضرر، آسیب زدن به تنوع زیستی ما در ایران است. پرندگان شکاری و حیوانات بومی که شکار می‌شوند و از بین می‌روند، اکوسیستم حیات وحش را به هم می‌زند. حتی بسیاری خزندگان در ایران وجود دارند که اطلاعات درستی از آنها در دست نیست. یعنی بسیاری از این گونه‌ها بدون اینکه حتی کسی متوجه شود، از کشور قاچاق می‌شوند. به همین نسبت گونه‌های غیربومی که وارد کشور می‌شود مثل میمون‌ها، علاوه بر اینکه خود این حیوانات آسیب می‌بینند اگر وارد طبیعت شوند می‌توانند گونه مهاجم باشند و به اکوسیستم ما آسیب بزنند.»
به گفته این فعال حوزه حیات‌وحش، کسانی که از انواع و اقسام خزندگان و پرندگان و پستاندارانی مثل شیر و پلنگ نگهداری می‌کنند هم در معرض خطر هستند. این‌ها اغلب هم بیماری‌های خطرناک مشترک با انسان دارند و هم به‌واسطه جثه بزرگ و خوی وحشی می‌توانند باعث مرگ انسان شوند.
در بسیاری از موارد این گونه‌ها در کودکی قاچاق می‌شوند که برای انسان زیبا و جذاب هستند ولی غافل از اینکه در بزرگسالی نگهداری از آنها بسیار سخت می‌شود. معمولا بعد از چند سال این حیوانات بیچاره یا در طبیعت رها می‌شود یا یک قفس بزرگ که حیوان بیچاره تا پایان عمرش در اسارت خواهد بود و یا اینکه آن فرد مجبور می‌شود حیوان را بکشد. در هر صورت آن حیوان سرنوشت خوبی نخواهد داشت. »
در ایران، نگهداری بسیاری از گونه‌های حیات وحش مانند ببر، شیر، میمون و خزندگان خاص بدون مجوز سازمان محیط زیست ممنوع است. طبق قانون، این حیوانات باید در مراکز مجاز و با نظارت نگهداری شوند، و نگهداری آنها در خانه جرم محسوب می‌شود. در کشورهای دیگر نیز قوانین مشابهی برقرار است. به‌طور مثال در ایالات متحده، برخی ایالت‌ها نگهداری حیوانات وحشی را کاملاً ممنوع کرده‌اند.
در امارات نیز، پس از انتشار تصاویر متعدد از ببرها و شیرها در ویلاهای شخصی، قوانینی وضع شد که نگهداری این حیوانات را محدود کرد و برای متخلفان جریمه‌های سنگین در نظر گرفتند. سلیمی معتقد است ما در موضوع حفاظت از حیات‌وحش در قانون خلأ داریم و به همین دلیل هم شاهد گسترش این پدیده هستیم. «وقتی سازمان حفاظت از محیط زیست برخورد درست و حسابی با این افراد انجام نمی‌دهد، هیچ بازدارندگی وجود ندارد، تجارت سیاه به کارش ادامه می‌دهد. حتی در فضای مجازی هم باید صفحات این افراد بسته شود و تحت پیگرد قانونی قرار بگیرند. ولی هیچ نظارتی در این زمینه وجود ندارد.»
به گفته این فعال حوزه حیات‌وحش، مدیرکل دفتر حیات‌وحش حفاظت از محیط زیست سال گذشته اعلام کرده بود که ارزش کشفیات قاچاق حیات‌وحش در سال ۱۴۰۲.۳ هزار میلیارد تومان است و البته خودش اذعان داشت که احتمالا این رقم ۲۰ درصد واقعیت است. سلیمی ادامه می‌دهد: «یعنی قاچاق حیات‌وحش در ایران در سال ۱۴۰۲، دستکم ۱۵ هزار میلیارد تومان گردش مالی داشته است.
به طوری که در همان سال بودجه کل سازمان، ۳ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان بوده است؛ یعنی گردش قاچاق حیات وحش، عملا ۴ برابر بودجه کل دستگاه محیط‌زیست است.» این کارشناس حیات‌وحش معتقد است نظارت بر این قاچاق پر سود، از عهده سازمان حفاظت از محیط زیست به تنهایی خارج است؛ همانطور که برای قاچاق مواد مخدر نیاز است ارگان‌های مختلف انتظامی و نظامی و فرهنگی در کنار هم باشند و فعالیت‌های تنبیهی و فرهنگی را انجام شود، برای حیات‌وحش هم به همین نسبت باید همکاری دیگر دستگاه‌ها را داشته باشیم. سازمان حفاظت از محیط زیست ابدا توانایی مقابله با قاچاق حیات‌وحش را ندارد و نیاز است که یک عزم ملی در این زمینه ایجاد شود.
این فعال محیط‌زیست با بیان یک مثال، واقعیتی را آشکار می‌سازد که مسئله قاچاق حیوانات را پیچیده‌تر می‌کند: «سه چهار سال پیش، مدیر کل وقت حیات‌وحش سازمان گفته بود که ۱۰۵ شیر در باغ وحش‌های ایران داریم. حالا تصور کنید حتی اگر ۲۵ درصد این‌ها ماده بالغ باشند و سالی ۴ توله شیر به دنیا بیاورند، یعنی سالی ۱۰۰ توله شیر در باغ وحش‌های ما به دنیا می‌آید. اگر از سازمان محیط زیست بپرسیم سرنوشت این توله شیرها چه می‌شود و به کجا فرستاده می‌شوند جواب دقیقی نخواهیم گرفت.»
سلیمی می‌گوید: «خبرهای پیدا شدن توله شیر در باغ یا منزل مسکونی که گه‌گاهی منتشر می‌شود، چند تا از همان حداقل ۱۰۰ توله شیری است که هر سال در باغ وحش‌های داخل ایران به دنیا می‌آید. بنابراین گسترش این پدیده برمی‌گردد به ضعف سازمان محیط زیست و اینکه اراده‌ای برای نظارت بر باغ وحش‌ها وجود ندارد.
به طور کلی در همه جای دنیا، بر اساس آن چیزی که پلیس بین‌المللی اعلام کرده باغ وحش‌ها یکی از مقاصد قاچاق حیات وحش در دنیا هستند و یکی از پایگاه‌های اصلی قاچاق گونه‌های حیوانی در سراسر دنیا از آمریکا و اروپا و شرق آسیا محسوب می‌شوند. از خرید و فروش و تحویل و دریافت و… در باغ وحش اتفاق می‌افتد.
در کشور ما با توجه به نبود نظارت‌ها شرایط می‌تواند بدتر باشد؛ به هر حال متاسفانه نگهداری از حیوانات نامتعارف در خانه پدیده بسیار روبه‌رشدی است که امیدواریم سخت‌گیری‌هایی صورت بگیرد و شاهد اتفاق‌های بهتر باشیم. برای شروع کار حتی می‌توان از فضای مجازی شروع کرد و محدودیت‌هایی وضع کرد تا هر کسی نتواند به راحتی عکس با میمون و شیر و خزندگان بگذارد.»
بخشی از تمایل بشر به چنگ انداختن غیراخلاقی در حیاط وحش به تبلیغاتی که در شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود، برمی‌گردد. به گفته سلیمی، تجارت قاچاق حیات وحش یکی از چهار تجارت پر سود و سیاه دنیاست و بعد از قاچاق اسلحه، مواد مخدر، انسان، یک گردش مالی بسیار زیاد دارد.
رقمی بیش از ۲۳ میلیارد دلار در سال؛ این گردش مالی بزرگ باعث می‌شود قدرت نفوذ در رسانه‌ها را پیدا کنند و تبلیغاتی هم صورت بگیرد. سلیمی می‌گوید: «انگیزه‌های فردی هم به همان چشم و هم چشمی یا نشان دادن سبک زندگی مرفه و لاکچری در افراد برمی‌گردد. آدم‌هایی که پول زیاد دارند و برای فخر فروشی به دیگران، حیوانات وحشی نگهداری می‌کنند؛ حتی در قشری از جامعه متاسفانه اینطور جا افتاده است که انگار سر و کله زدن با یک شیر وحشی نشان دهنده قدرت انسان است.
