زیست‌شناسان تاکنون تنها بخش کوچکی از زندگی شگفت‌انگیز نهنگ‌ها را شناخته‌اند. هنوز بسیاری از گونه‌ها، به‌ویژه نهنگ‌هایی که در اعماق دریا زندگی می‌کنند، در هاله‌ای از رمز‌و‌راز باقی مانده‌اند. اما پژوهش‌های جدید، درک ما از نهنگ‌های غول‌پیکر را تغییر می‌دهند. امروزه، پژوهشگران در حال کشف اطلاعات بیشتری درباره‌ی نقشی هستند که نهنگ‌ها در اکوسیستم‌های دریایی ایفا می‌کنند. یکی از یافته‌ها، این است که حتی ادرار نهنگ‌ها نیز می‌تواند برای زمین و دریا اهمیت بسیاری داشته باشد.
به گزارش زومیت، بر اساس مطالعات پیشین، مدفوع نهنگ‌ها نقشی کلیدی در چرخه‌های زیستی اقیانوس‌ها ایفا می‌کند. این موجودات غول‌پیکر مواد مغذی را از اعماق دریا به مناطق کم‌عمق‌تر منتقل می‌کنند. این پدیده که به‌عنوان «پمپ نهنگ» شناخته می‌شود، می‌تواند سرعت فتوسنتز فیتوپلانکتون‌ها را افزایش دهد. فیتوپلانکتون‌ها، موجوداتی میکروسکوپی هستند که اساس زنجیره‌ی غذایی دریایی را تشکیل می‌دهند. این جانوران کوچک در بسیاری از مناطق اقیانوسی، به دلیل کمبود عناصری مانند آهن، از رشد باز می‌مانند.
نهنگ‌ها، به‌ویژه گونه‌هایی مانند نهنگ گوژپشت (Megaptera novaeangliae)، در مهاجرت‌های طولانی‌مدت خود مسیر درازی را طی می‌کنند. مهاجرت نهنگ‌ها که حتی ممکن است تا ۱۰ هزار کیلومتر نیز ادامه داشته باشد، باعث می‌شود که آن‌ها مواد مغذی را از یک ناحیه به ناحیه‌ای دیگر منتقل کنند. همچنین، این فرایند تأثیراتی بر چرخه‌ی کربن و ذخیره‌سازی آن نیز دارد.
نهنگ‌ها مواد مغذی را از اعماق دریا به مناطق کم‌عمق‌تر منتقل می‌کنند
افزون‌بر تمام ویژگی‌های مفید، نهنگ‌ها هنگام تغذیه ممکن است بستر دریا را تغییر دهند و با تحریک رسوبات، مواد مغذی را آزاد کنند. به‌ویژه، نهنگ‌های خاکستری (Eschrichtius robustus) که در بستر دریا به دنبال غذا می‌گردند، موجب رهاسازی نیتروژن، فسفر و آهن در آب می‌شوند.
همچنین، لاشه‌ی نهنگ‌ها در اعماق دریا نیز تبدیل به زیست‌بومی ارزشمند می‌شود که جانورانی مانند مارماهی چسبناک، کوسه‌های خواب‌آلود، سخت‌پوستان و باکتری‌ها، از آن تغذیه می‌کنند. این لاشه‌ها، حاوی مقادیر بسیاری لیپید در استخوان‌ها هستند و منبع غذایی غنی از مواد مغذی برای جانداران کف‌زی به‌شمار می‌روند. بدین صورت، لاشه‌ی نهنگ‌ها، زیست‌بوم‌هایی کوچک را در اعماق دریا ایجاد می‌کند. اما تاکنون، اطلاعات چندانی درباره‌ی نقش ادرار نهنگ‌ها در اکوسیستم‌ها وجود نداشت.
به‌گزارش کانورسیشن، گروهی از پژوهشگران در مطالعه‌ای جدید، به‌طور دقیق‌تری به بررسی نقش ادرار نهنگ‌ها در اکوسیستم‌های دریایی پرداخته‌اند. بر اساس یافته‌های مطالعه، نهنگ‌های بی‌دندان می‌توانند روزانه تا ۹۵۰ لیتر ادرار دفع کنند. این حجم از ادرار، به‌ویژه می‌تواند مواد مغذی را به مناطقی در نواحی استوایی که با کمبود چنین موادی مواجه هستند، منتقل کند.
نهنگ‌ها در مسیر مهاجرت خود حجم عظیمی از مواد مغذی و کربن را به مناطق گرمسیری منتقل می‌کنند. برای مثال، پژوهشگران بر اساس بررسی داده‌های نهنگ‌های خاکستری، گوژپشت و نهنگ‌های راست (Eubalaena glacialis)، دریافتند این نهنگ‌ها از طریق مهاجرت سالانه، به انتقال بیش از ۴۶ هزار تن زیست‌توده و ۴ هزار تن نیتروژن کمک می‌کنند.
پژوهشگران در مقاله توضیح می‌دهند فرایند انتقال مواد مغذی، کربن و نیتروژن توسط نهنگ‌ها به مناطق گرمسیری که به «نوار نقاله‌ی نهنگ بزرگ» معروف است، موجب افزایش رشد فیتوپلانکتون‌ها می‌شود و به جذب ۱۸ هزار تن کربن از جو زمین نیز کمک می‌کند. بااینحال، هنوز داده‌های زیادی از دیگر گونه‌های نهنگ وجود ندارد که بتواند تصویر دقیقی از تأثیر آن‌ها در این فرایند ارائه بدهد.
اما شکار بی‌رویه‌ی نهنگ‌ها در گذشته، باعث کاهش ۷۰ درصدی توانایی‌های حیاتی آن‌ها شده است. این امر، به‌ویژه با توجه به تهدیدات متعدد امروزی نهنگ‌ها، از جمله برخورد با کشتی‌ها و آلودگی‌های زیست‌محیطی، نگرانی‌های بسیاری را ایجاد کرده است.
انتقال مواد مغذی توسط نهنگ‌ها موجب افزایش رشد فیتوپلانکتون‌ها می‌شود
افزون‌بر نهنگ‌ها، جانوران دیگری نیز در انتقال عناصر کلیدی مانند فسفر نقش دارند، این عنصر نیز برای فتوسنتز اهمیت دارد. پرندگان دریایی، ماهی‌های مهاجر، خرس‌ها، عقاب‌ها و حتی گوزن‌های شمالی، از طریق تغذیه یا مدفوع، به انتقال این مواد از دریا به خشکی کمک می‌کنند. از سوی دیگر، اسب‌های آبی با انتقال مواد مغذی از خشکی به آب، در مسیر معکوس این چرخه ایفای نقش می‌کنند. بااینحال، هیچکدام از نظر گستره‌ی جغرافیایی و میزان تأثیرگذاری، هم‌تراز با نهنگ‌ها نیستند.
اگرچه سهم نهنگ‌ها در حل بحران اقلیمی و تنظیم بودجه‌ی کربن جهانی در مقایسه با انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از انسان، بسیار ناچیز دیده می‌شود، هرچه بیشتر با این غول‌های دریایی آشنا می‌شویم، بهتر درک می‌کنیم که وجود آن‌ها چقدر برای اقیانوس‌ها حیاتی است.
حفاظت از نهنگ‌ها، به‌ویژه در شرایط کنونی که تغییرات اقلیمی تهدیدی جدی برای زندگی آن‌ها به‌شمار می‌رود، بیشتر از همیشه ضروری است. مطالعه‌ی اخیر نه‌تنها نقش بی‌بدیل نهنگ‌ها را در اکوسیستم‌های دریایی برجسته می‌کند، بلکه یادآور می‌شود که نجات این موجودات، برای بقای زمین و دریا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
مطالعه در نشریه نیچر منتشر شده است.
