در دنیای امروز هوش مصنوعی با سرعتی فراتر از پیش‌بینی‌ها در حال تحول و گسترش است و تاثیرات عمیقی بر بازار کار دارد. بر این اساس کارشناسان هشدار می‌دهند که هوش مصنوعی در سال‌های آتی می‌تواند منجر به اختلالات گسترده در بازار کار و افزایش نابرابری‌ها شود. البته برخی از افراد بر این باورند که پدیده صرفا شغل‌های کم مهارت را هدف قرار می‌دهد، اما باید گفت که این چنین نیست و هوش مصنوعی آینده افراد با مهارت‌های بالا را نیز نشانه گرفته است. برآوردها نشان می‌دهد که در اقتصاد‌های پیشرفته حدود ۶۰درصد از مشاغل در معرض این خطر قرار گیرند.
بر اساس نتایج یک نظرسنجی جهانی که توسط شرکت Rackspace Technology در سال ۲۰۲۴ انجام شد، ۶۲درصد از شرکت‌های بیمه‌‌کننده در سطح بین‌المللی اعلام کرده‌‌اند که در پی به‌‌کارگیری هوش مصنوعی، نیروی انسانی خود را کاهش داده‌‌اند. این کاهش، بیشتر در بخش‌‌هایی مانند پردازش داده، امور دفتری و تحلیل‌‌های آماری دیده می‌شود؛ حوزه‌‌هایی که به‌‌سرعت در حال واگذاری به الگوریتم‌‌ها و سیستم‌های یادگیرنده هستند.
از سوی دیگر، گزارش اخیر شرکت بیمه آلیانتس (Allianz) نگاهی خوش‌بینانه‌‌تر به این تحولات دارد. طبق یافته‌‌های این گزارش، هوش مصنوعی می‌تواند به‌‌طور متوسط بهره‌‌وری نیروی انسانی را تا ۱۴درصد افزایش دهد؛ این میزان برای کارکنان کم‌‌تجربه، تا ۳۵درصد نیز برآورد شده است. به اعتقاد کارشناسان، استفاده از هوش مصنوعی لزوما به معنای حذف شغل نیست، بلکه در بسیاری از موارد می‌تواند به ارتقای کیفیت کار و ایجاد نقش‌‌های جدید در حوزه‌‌های تحلیلی، نظارتی و فناورانه منجر شود.
نگرانی‌ها در سطح جهانی همچنان پابرجاست. صندوق بین‌المللی پول (IMF) با این حال در گزارشی در سال ۲۰۲۴ هشدار داده است که تا ۶۰درصد از مشاغل در کشورهای توسعه‌‌یافته ممکن است
در معرض تاثیر مستقیم فناوری‌‌های نوین هوش مصنوعی قرار گیرند. این نهاد بین‌المللی تاکید کرده است که بدون سیاست‌‌های حمایتی موثر، از جمله آموزش مجدد و بازمهارت‌‌آموزی کارگران، نابرابری‌‌های اقتصادی و اجتماعی عمیق‌‌تر خواهد شد.
در منطقه آسیا، نتایج نظرسنجی اتاق بازرگانی سنگاپور حاکی از آن است که یک‌‌سوم شرکت‌های کوچک و متوسط انتظار دارند برخی مشاغل خود را طی سال‌های آینده به هوش مصنوعی واگذار کنند.
با این وجود، نیمی از همین شرکت‌ها نیز معتقدند که هوش مصنوعی می‌تواند به افزایش کارآیی، کاهش هزینه‌‌ها و رشد اقتصادی بلندمدت منجر شود.
ظهور هوش مصنوعی در سال‌های اخیر، چشم‌‌انداز بسیاری از صنایع را متحول کرده و صنعت بیمه نیز از این جریان بی‌‌سابقه در امان نمانده است. مدل‌‌های یادگــیــری ماشین پیشرفته، مانند chat gpt با قابلیت تحلیل حجم عظیمی از داده‌‌ها در مدت‌‌زمانی بسیار کوتاه، به شرکت‌های بیمه این امکان را داده‌‌اند تا فرآیندهای پیچیده‌‌ای مانند ارزیابی ریسک، بررسی خسارات، پیش‌بینی رفتار مشتری و حتی مشاوره بیمه‌‌ای را به‌‌صورت خودکار انجام دهند. اما این پیشرفت فناورانه، در کنار مزایای فراوان خود، زنگ خطری برای اشتغال در این حوزه به صدا درآورده است.
در چنین شرایطی، صنعت بیمه با یک فرصت تاریخی برای تحول روبه‌‌روست، اما بیمه‌‌های اجتماعی مانند بیمه بیکاری مسوولیت سنگینی در قبال آینده شغلی هزاران نیروی انسانی بر دوش دارند. آینده این صنعت، بیش از هر زمان دیگری، به توانایی در ایجاد تعادل میان بهره‌‌وری فناورانه و حفظ سرمایه انسانی وابسته خواهد بود. وقوع همه‌گیری کرونا و گسترش مشاغل پاره‌‌وقت در سال‌های اخیر موجب شده تا نیاز به برخی اصلاحات در بیمه بیکاری پررنگ شود. با این حال به نظر می‌رسد جدی‌‌ترین چالش این حوزه در آینده حوزه هوش مصنوعی است. ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند دقت بررسی درخواست‌‌های بیمه بیکاری را بهبود دهند، با پیش‌بینی نرخ بیکاری یا وقوع رکود به کمک شرکت‌های بیمه بیایند و در مدیریت منابع مالی به بیمه‌ها کمک کنند. اما از سوی دیگر، هوش مصنوعی به حذف برخی مشاغل می‌‌انجامد و می‌تواند بر بار مالی بیفزاید. از سوی دیگر با تسهیل مشاغل پروژه‌‌ای، پاره وقت و دورکاری نیاز به اصلاح ساختار این بیمه را تشدید می‌‌سازد.
بیمه بیکاری در ایران، به‌‌عنوان یکی از ارکان اساسی نظام حمایت اجتماعی، پناهگاهی برای کارگرانی است که به دلایلی خارج از اراده خود، از چرخه اشتغال خارج می‌‌شوند. این بیمه، که بر اساس قانون مصوب سال ۱۳۶۹ مجلس شورای اسلامی شکل گرفته و تحت نظارت سازمان تامین اجتماعی اجرا می‌شود، با هدف صیانت از معیشت نیروی کار و حفظ کرامت انسانی آنان در دوره بیکاری تدوین شده است.
بر اساس قانون، برخورداری از مزایای بیمه بیکاری مستلزم وجود شرایط مشخصی است؛ از جمله بیکاری غیرارادی، داشتن سابقه پرداخت حق بیمه، آمادگی برای اشتغال مجدد و اعلام به‌‌موقع وضعیت بیکاری به مراجع ذی‌‌صلاح. متقاضی باید حداکثر ظرف مدت ۳۰روز پس از قطع رابطه کاری، موضوع را به اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی اطلاع دهد. همچنین، برخورداری از این مقرری منوط به داشتن حداقل۶ ماه سابقه بیمه برای کارگران دائم و یک سال برای کارگران قراردادی در آخرین محل اشتغال است.
میزان مقرری ماهانه بیمه بیکاری معادل ۵۵درصد متوسط مزد یا حقوق روزانه فرد در آخرین سه ماه کاری اوست. در صورت تأهل یا داشتن فرزندان تحت تکفل، به ازای هر نفر، ۱۰درصد به این میزان افزوده می‌شود و این افزایش حداکثر برای چهار نفر قابل اعمال است. به عنوان نمونه، فردی متأهل با دو فرزند می‌تواند تا سقف ۷۵درصد از متوسط حقوق خود را به‌‌عنوان مقرری دریافت کند.
این مقرری نباید از حداقل حقوق مصوب شورای عالی کار کمتر باشد و سقف آن نیز مطابق مقررات سالانه تعیین می‌شود.
مدت زمان بهره‌‌مندی از بیمه بیکاری بسته به میزان سابقه بیمه‌‌پردازی و وضعیت تأهل فرد متفاوت است. برای بیمه‌‌شدگان مجرد، این مدت از ۶ تا ۳۶ماه متغیر بوده و برای متاهلین یا افراد دارای فرزند، از ۱۲ تا حداکثر ۵۰ ماه در نظر گرفته شده است.
افرادی که در آستانه بازنشستگی قرار دارند، چنانچه واجد سایر شرایط باشند، می‌توانند تا زمان تحقق شرایط قانونی بازنشستگی از مقرری بیمه بیکاری بهره‌‌مند شوند.
منابع مالی این بیمه از محل سه درصدی تامین می‌شود که کارفرما موظف است ماهانه به حساب سازمان تامین اجتماعی واریز کند.
این منابع در کنار سایر ورودی‌‌های صندوق بیمه، پشتوانه‌‌ای برای تامین هزینه‌‌های مربوط به حمایت از بیکاران واجد شرایط به‌شمار می‌رود.
شایان ذکر است که بهره‌‌مندی از این بیمه مختص مشمولان قانون کار و تامین اجتماعی است و شامل افراد دارای بیمه اختیاری، صاحبان مشاغل آزاد و کارفرمایان نمی‌شود. همچنین، افرادی که مقرری دریافت می‌کنند، موظف به شرکت در دوره‌‌های آموزش فنی‌‌وحرفه‌‌ای، کارآموزی یا سوادآموزی هستند تا آمادگی خود برای بازگشت به بازار کار را حفظ کنند.
در شرایطی که اقتصاد کشور با چالش‌‌هایی نظیر نرخ بالای بیکاری و رکود در برخی حوزه‌‌های تولیدی مواجه است، نقش بیمه بیکاری به‌‌عنوان سازوکار حمایتی موثر بیش از پیش برجسته شد. این بیمه ضمن تامین حداقلی از معیشت افراد در دوران بیکاری، از بروز بحران‌های اجتماعی و خانوادگی نیز پیشگیری می‌کند و گامی در راستای تحقق عدالت اجتماعی به‌شمار می‌آید.
