به گزارش خبرگزاری صدا و سیما:رادیو اقتصاد در برنامه مجله کشاورزی با آقای رحمانی معاون دفتر توسعه نظام های فنی و بهره برداری برق آبی کشور گفتگویی انجام داده است که به این شرح می باشد.
سوال: در مورد طرح احیا و تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی بفرمایید از سال ۹۲ شروع شده، چقدر پیش بینی برنامه بود و قانون چقدر به دولت تکلیف کرده و تا الان چقدر انجام شده است؟
رحمانی: طرح احیا و تعادل بخشی یک طرحی است که به منظور نجات سفره‌های آب زیرزمینی کشور از سال ۱۳۹۳ با تصویب شورای عالی آب به اجرا درآمد، البته قبل از آن هم ما یک طرح تعادل بخشی و تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب داشتیم که از سال ۱۳۸۴ و این‌ها شروع شده بود و بعد از آن با یکسری اصلاحاتی که در این برنامه ایجاد شد از سال ۱۳۹۳ با عنوان طرح احیا و تعادل بخشی شروع به کار کرد.
هدف این طرح این بود که ما در یک بازه ۲۰ ساله بتوانیم علاوه بر این که کسری مخزن سالانه‌ی سفره‌های آب زیرزمینی را کنترل می‌کنیم، کسر مخزنی که به صورت تجمعی طی سنوات قبل ایجاد شده را هم جبران کنیم.
سوال: سالانه ده میلیارد متر مکعب بود کسری مخزن؟
رحمانی: زمانی که طرح شروع شد حدود ۵ و سه دهم میلیارد متر مکعب بود و کسری مخزن تجمعی مان هم حدود ۱۲۰ میلیارد متر مکعب بود، حالا این که چقدر اثرگذار بوده این طرح، ما طبق برآورد‌هایی که داشتیم طبق همان روندی که ما داشتیم اضافه برداشت انجام می‌دادیم و سفره‌ها داشتند حجمشان را از دست می‌دادند، باید الان به چیزی حدود ۱۵۷ میلیارد متر مکعب کسری مخزن می‌رسیدیم، ولی با توجه به اقداماتی که انجام شد، حالا اقدامات اصلی هم انسداد شاخه‌های غیرمجاز بود، نصب کنتور بود و سایر اقدامات ۱۵ گانه طرح احیا و تعادل بخشی، روند افزایش کسری مخزن کند شد و الان به چیزی حدود ۱۴۳ میلیارد رسیدیم یعنی می‌توانیم بگوییم حدود مثلا ۱۳-۱۴ میلیارد از آنی که باید می‌شد کمتر شده است صفر نشده، ولی روند آن کاهش پیدا کرده است.
سوال: چقدر آمار انسداد داشتیم تا الان؟
رحمانی: از مجموع چاه‌های غیرمجازی که ما از ابتدای طرح تا الان بستیم حدود ۱۰۳-۱۰۴ هزار حلقه بوده، ولی متاسفانه در این بازه تعدادی هم به این چاه‌ها اضافه شدند و ما الان چیزی حدود ۳۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز داریم.
سوال: دوستان می‌گویند که در انسداد چاه‌ها شاید موفق‌تر عمل کرده باشیم نسبت به مقابله با افزایش برداشت‌ها، درست است؟
رحمانی: قاعدتا افزایش برداشت منظورتان به چه شکل است؟
سوال: از چاه‌های مجاز، یعنی کنتور‌های حجمی که می‌بایست می‌دادید با آن کنتور‌هایی که می‌شد درباره چاه‌های مجاز به نسبت توفیقی که در انسداد چاه‌های غیرمجاز داشتیم نیست.
رحمانی: مجموعه اضافه برداشت چاه‌های غیرمجاز ما حدود ۶ و ۸ دهم میلیارد متر مکعب در سال است. اضافه برداشت چاه‌های مجاز حدود ۳ و ۴ دهم میلیارد متر مکعب است یعنی تقریبا حجم برداشت چاه‌های غیرمجاز دو برابر اضافه برداشت چاه‌های مجاز است. در زمینه کنترل اضافه برداشت چاه‌های مجاز، ما تنها ابزاری که تاثیرگذار است، علاوه بر اصلاح منصوبات چاه‌ها ابزاری که باعث کنترل بهره برداری چاه‌ها می‌شود کنتور هوشمند است و ما از مجموع حدود ۴۲۳ هزار حلقه چاه کشاورزی مجاز که باید کنتور نصب می‌شدند، این‌ها را به دو گروه تقسیم می‌کنیم، گروهی که عملا توجیهی ندارد روی این‌ها کنتور نصب کنیم به دلیل این که هم آب دهی خیلی کمی دارند و یا این که به دلیل دهانه گشاد بودن آن‌ها، چاه‌های دستی که قطر خیلی بزرگی دارند و عملا امکان فنی برای نصب کنتور نیست، ما در مجموع حدود ۲۲۰ هزار حلقه چاه هست که باید روی آن‌ها کنتور نصب کنیم البته این تعداد حدود ۳۲۰ هزار تا بوده حدود صد هزار تایش را کنتور نصب کردیم حدود ۲۲۰ هزار دستگاه حلقه چاه دیگر باقی مانده که این‌ها را هم باید ما مجهز به کنتور هوشمند حجمی کنیم.
سوال: این روند کندش به چه دلیلی است؟ اعتبارات نیست یا تولید این کنتور‌ها مشکل دارد؟
رحمانی: در یک بازهی یکی از مشکلات اصلی ما کمبود تولید کنتور بود یعنی ما ممنوعیت واردات کنتور را داشتیم، از طرفی باید کنتور هم روی همه چاه‌ها نصب می‌شد و باعث می‌شد که روند به دلیل نبود کنتور در بازار یک مقدار کند شود با فعالیتی که شرکت‌های کنتورسازی سال‌های اخیر انجام دادند، الان ما ظرفیت تولید کنتورمان به حد قابل قبولی رسیده است، ولی متاسفانه به دلیل افزایش‌هایی که ما در نرخ ارز داشتیم و تورم‌هایی که در جامعه بوده یک مقدار قیمت این کنتور‌ها افزایش پیدا کرده و، چون طبق قانون باید خود بهره برداران هزینه‌ی خرید و نصب کنتور را بدهند یک مقداری این عامل باعث شده که روند به دلیل مشکلات مالی کند بشود، منتها ما الان یک طرحی را داریم در کشور پیاده می‌کنیم به نام طرح کنتور‌های سهام، کنتور‌های سهام کنتور‌های برق هوشمند هستند که تقریبا بالای ۹۵ درصد چاه‌های کل کشور، حالا هم کشاورزی و هم غیرکشاورزی به کنتور سهام مجهز شدند، این کنتور‌ها علاوه بر این که قابلیت اندازه گیری آب را دارند می‌توانند قابلیت کنترلی هم داشته باشند، یعنی هم برق را اندازه گیری می‌کنند با یک رابطه‌ای می‌توانند برق اندازه گیری شده را به آب تبدیل کنند و اگر مشترکی بیش از مقدار مجاز انرژی مصرف کرد و به تبع آن آب بیشتری مصرف کرد می‌توانند مانع بهره برداری اش بشوند.
سوال: از این سهام‌ها چندتا نصب شده است؟
رحمانی: تقریبا همه چاه‌ها بالای ۹۵ درصد چاه‌ها این کنتور رویشان نصب شده است.
سوال: فقط باید نرم افزاری اش درست شود؟
رحمانی: همه کارهایش انجام شده است مصوبه‌ای را هم هیات وزیران داشتند که از ابتدای سال ۱۴۰۱ این کنتور‌ها عملیاتی شوند و مانع بهره برداری بشوند منتها، چون ما ابتدای سال این کار را انجام دادیم دیدیم که یک حجم زیادی از کشاورزان ما متضرر می‌شوند و هم هزینه‌ی زیادی را بابت برق باید پرداخت کنند، چون بخش زیادی از برق شان غیرمجاز محسوب می‌شد هم مانع بهره برداری آب می‌شد یک سال دوباره هیات وزیران فرصت داد گفت تا ابتدای سال ۱۴۰۲ کشاورزان بیایند و اگر نیاز به اصلاح پروانه دارند، نیاز به اصلاح منصوبات چاه دارند این اقدامات را انجام بدهند و از ابتدای سال ۱۴۰۲ عملا مدیریت بهره برداری آب و انرژی با کنتور‌های سهام عملیاتی شود که در این فاصله زمانی هم ما اقدامات زیادی را انجام دادیم و هم اطلاع رسانی به همه کشاورزان و شرکت‌های آب منطقه‌ای و شرکت‌های توزیع انجام شده الان تقریبا تمام جامعه بهره بردار ما در جریان هستند چه اتفاقی قرار است بیفتد و انشاالله از ابتدای سال بعد که یکی دو هفته دیگر شروع خواهد شد اگر کسی مصرف انرژی اش بیش از مقدار مجاز باشد یا برداشت آبش بیش از مقدار مجاز باشد، این مسلما تبعاتی را برای آن شخص خواهد داشت یا باعث قطع آب و برق او می‌شود و یا این که باید جریمه مربوطه را پرداخت کند که وزارت نیرو سیاستش جریمه نیست و نه دنبال این هستیم که مانع هدررفت آب و مصرف بی رویه انرژی باشیم.
سوال: یک سوال دوستان کشاورز این بود که در یک منطقه‌ای که در مرز دو استان واقع شده در یک استان طرح تعادل بخشی به خوبی پیش رفته و در همان استان این طرح خوب پیش نرفته و سفره برداشت تقریبا مشترک است بین منطقه‌ای که کشاورزان هستند، یعنی کشاورز در یک استانی مثل استان مرکزی دارد برداشت را بر اساس کنتور حجمی و طرح تعادل بخشی اجرا می‌کند بغل دستی اش این طرح اجرا نمی‌شود و از سفره دارد برداشت بی رویه هم می‌کند، کشاورز یک مقدار انگیزه اش برای استفاده از کنتور‌ها و اشتیاق برای اجرای طرح کمتر می‌شود، چه راهکاری دارید که این طرح متوازن‌تر پیش برود؟
رحمانی: تکلیفی که برای همه شرکت‌های آب منطقه‌ای در نظر گرفته شده، تکلیف مشخص و واحدی هست این نیست که بگوییم در یک استان سیاستش با استان مجاور فرق کند اگر چیزی هست به نوعی اهمیت بیشتری که آن استان به موضوع داده، ولی اختلاف بین استان‌های مجاور ما خیلی حاد نیست شاید یکی دو تا محدوده بوده که حالا این‌ها را هم به ما منتقل کردند، مثلا یک محدوده‌ای بین در شهرستان ساوه بین استان مرکزی و قم، یک چالشی بین دو تا واحد مدیریتی آن مجموعه بوده که این‌ها اتفاقا موارد این تیپی هم به ما منتقل شده و با جلساتی که این جا برگزار شده، تقریبا آن هماهنگی لازم بین دو تا استان بوجود آمده، الان من آمار و اطلاعاتی از این که واقعا منطقه‌ای داشته باشیم که به این شکل حاد باشد و عدم سیاستگزاری مشترک باعث بشود که کشاورزان انگیزه شان را از دست بدهند یا این که تبعاتی داشته باشد واقعا نیست، اگر موردی هست به ما منعکس بکنند ما حتما پیگیری می‌کنیم، ولی مواردی که بوده را سعی کردیم با جلسات مشترک حل کنیم.
سوال: یک طرحی مشترکی اجرا می‌شود بین جهاد کشاورزی و وزارت نیرو که بحث الگوی کشت است که می‌تواند کمک کند به کاهش برداشت‌های بی رویه از چاه‌های زیرزمینی در این زمینه چه انگیزه‌هایی شما می‌توانید به کشاورزان بدهید و چه مشوق‌هایی می‌توانید بدهید که هم طرح خوب اجرا شود و هم کمک کند به تعادل بخشی آب؟
رحمانی: تعیین الگوی کشت یک وظیفه قانونی است که بر عهده وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته و در مصوبات پانزدهمین جلسه شورای عالی آب هم تاکید شده بود که وزارت جهاد کشاورزی ظرف مدت دو سال الگوی کشت را برای تمام کشور تهیه کند و ابلاغ کند، یک مقدار به درازا کشید، امسال تقریبا این الگو آماده شد و با توجه به جلساتی هم که با وزارت نیرو برگزار شد تا حدودی این الگو نهایی شد، ولی از نظر وزارت نیرو هنوز این الگو نهایی نیست و نیاز به یکسری اصلاحاتی دارد، مهم‌ترین نکته اش هم این است که مبنای الگوی کشت باید آب قابل برنامه ریزی باشد، آب قابل برنامه ریزی هم منظور حجم آبی است که اگر ما این حجم آب را از آبخوان برداشت کنیم و مصرف کنیم ۲۵ درصد حجم آب تجدیدپذیر ما باقی بماند برای احیای سفره، یعنی ما نهایتا ۷۵ درصد آب سفره را برداشت کنیم، اگر الگوی کشت بر اساس آب قابل برنامه ریزی تدوین بشود منجر به بهبود شرایط آبخوان خواهد شد و اگر الگوی کشت اصولا تدوین نشود و ابلاغ نشود هم کشاورز متضرر می‌شود و هم منابع آبی ما، یعنی یک سال می‌آییم یک محصولی را آنقدر زیاد تولید می‌کنیم که بازاری برای آن نیست و یک زمانی کمبودش را خواهیم داشت و این که آن محصول آیا با اقلیم آن منطقه سنخیت دارد یا خیر که این‌ها مواردی هستند که در الگوی کشت باید به آن توجه شود و بتواند کمک کند به هم بهره بردار و هم منابع آب.
