ختنه (Circumcision) عمل جراحی پوست سر آلت تناسلی است که در آن غلفه یا پیش پوست سر آلت تناسلی را با عمل جراحی جدا می کنند. این عمل به مصر باستان باز می گردد که معتقد بودند با این کار مردان می توانند آلت خود را تمیز نگه دارند. امروز در ایران این کار به دلیل اعتقادات مذهبی در دین اسلام انجام می شود که البته دلایل متفاوت پزشکان بر سر این مسئله نشان می دهد که اکثریت انجام عمل ختنه را بهتر از انجام ندادن آن می دانند. در ایران معمولا در همان روز ختنه کردن، مراسم ختنه سوران برگذار می شود.
ختنه به دلیل پزشکی و مذهبی انجام می شود. در رسوم مسلمان و یهودی این کار را به دلایل اعتقادات مذهبی شان انجام می دهند. دیگر دلایل پزشکی است که موارد زیر را شامل می شود:
در ایران ختنه به دو روش انجام می‌شود: ختنه با حلقه پلاستیبل (Pelastibell) و ختنه به روش جراحی و بخیه. البته ختنه با روش‌های دیگری مثل ختنه لیزر هم انجام می‌شود.
برای انجام ختنه در دوران نوزادی از بی هوشی کامل یا بی حسی موضعی بنابر دستور پزشک استفاده می شود. هنگام ختنه نوزاد به پشت روی تخت می خوابد، پاها از هم باز می شوند و سر آلت تناسلی ضدعفونی می شود. پوست سر آلت را برش می زند و بعد بخیه به کمک نخ بخیه انجام می شود این روش سنتی است و نیاز به پانسمان دارد. در این روش کودک نباید تا چند روز پوشک شود و بعد از حدود یک هفته می توان کودک را حمام برد.
در ختنه به روش حلقه پلاستیبل، بر سر آلت حلقه گذاشته می شود که باعث می شود خون به پوست سر آلت نرسد و بعد از مدتی مانند بند ناف جدا شود. در این روش پانسمان انجام نمی شود و پوشک کردن کودک مشکلی ندارد. بعد از یک هفته حدودا حلقه جدا می شود، اگر زمان بیشتری طول کشید یا آلت متورم شد باید به پزشک مراجعه کنید.
بعد از انجام ختنه عفونتی دیده نمی شود.
ختنه کردن نوزاد پسر یک عمل سرپایی می باشد و معمولا بعد از تولد در بیمارستان انجام می شود دلیل آن نازک بودن پوست در سنین کمتر است. اما اگر نوزادی نارس باشد یعنی قبل از 37 هفته متولد شده باشد تا زمانی که به شرایط ثابت و سالم بدنی برسد نباید ختنه انجام شود.
ختنه فواید متعددی دارد. نه تنها به جنبه های سلامت آلت تناسلی کمک می کند، بلکه می‌تواند بهداشت را بهبود بخشد. زیرا تمیز کردن و شستن آلت تناسلی ختنه شده آسان‌تر است، مخصوصاً برای کودکان.
مزایای سلامتی خاص ختنه شامل کاهش خطر ابتلا به موارد زیر است:
یکی از عوارضی که در مورد ختنه می‌توان به آن اشاره کرد خونریزی است که در روش جراحی بیشتر اتفاق می‌افتد. گاهی ممکن است در زمان ختنه با بی‌احتیاطی بخشی از سر آلت نیز بریده شود که این نیز در روش اول بیشتر دیده می‌شود. گاهی نیز ممکن است چسبندگی‌های بعد از عمل اتفاق بیفتد و کودک را از لحاظ ادرار دچار مشکل کند. در روش حلقه نیز ممکن است پوست به اندازه کافی برداشته نشود یا برعکس به مقدار زیاد برداشته شود یا با جابه‌جا شدن حلقه در ادرار کودک فشار ایجاد شود.
در مورد زمان مناسب برای ختنه کودک اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. برخی اورولوژیست‌ها و جراحان عمومی و اطفال معتقدند که این کار باید بعد از 2 سالگی انجام شود اما متخصصان اطفال، هفته‌های اول تولد را مناسب می‌دانند. میان برخی متخصصان اطفال نیز این دیدگاه مطرح است که بهتر است ختنه را بعد از30 روز‌گی کودک انجام داد. اما آنچه اهمیت دارد این است که بهتر است ختنه تا قبل از 18 ماهگی انجام شود زیرا احتمال عفونت ادرار در این زمان زیاد است و در صورتی که ختنه انجام نشود، این احتمال بالاتر هم می‌رود.
یکی از عمده خطراتی که در عمل‌های غیرحرفه‌ای ختنه به وجود می‌آید، بسته شدن کامل مجاری ادراری است که معمولا درنتیجه استفاده از بخیه‌های بسیار درشت ایجاد می‌شود. در صورتی که مجاری ادراری پس از عمل جراحی ختنه تنگ‌تر شود، علائم آن معمولا به صورت درد شدید در مثانه بروز پیدا می‌کند؛ اما در صورت مسدود شدن، عوارض در همان ۲۴ ساعت اول بروز می‌کند بنابراین تا ۲ هفته بعد از ختنه باید بررسی شود که تنگی مجرا اتفاق افتاده یا نه.
آلت تناسلی کودک بعد از ختنه قرمز و متورم می‌شود و تا ۲۴ ساعت هم ممکن است خونریزی داشته باشد به همین دلیل باید پوشک نوزاد را به محض کثیف شدن تعویض کنید، ناحیه مورد نظر را هر روز با آب شست‌وشو دهید و از یک پماد آنتی‌بیوتیک به مدت ۳ تا ۴ روز استفاده کنید. باید محل ختنه با گاز تمیز پوشیده شود، اما این گاز نباید به محل ختنه بچسبد چون می‌تواند تنگی و عوارض دیگری ایجاد کند. حواس‌تان باشد که تا بهبود کامل نوزاد او را حمام نبرده و از صابون، پودر یا لوسیون برایش استفاده نکنید. اگر خونریزی یا ترشحات از آلت تناسلی ادامه پیدا کرد، سر آلت تناسلی آبی یا سیاه شد و جریان ادرار کاهش پیدا کرد حتما باید با پزشک خود تماس بگیرید.
از دیگر مشکلات ختنه نامناسب می توان به کجی ادرار و آلت اشاره کرد که در بیشتر موارد این مشکلات مادرزادی است و در موارد اندکی به دنبال ختنه دیده می شود. انحراف ادرار در کودکان باید جدی گرفته شود و اگر درمان نشود، ادرار به‌صورت کامل تخلیه نمی‌شود و در نتیجه احتمال بروز بیماری‌های کلیوی در کودکان افزایش می‌یابد علاوه بر این، عدم تخلیه مناسب و کامل ادرار می‌تواند خطر عفونت و بیماری‌های دستگاه تناسلی را نیز در پی داشته باشد.
در مورد برخی از کودکان به هیچ عنوان نباید تعلل کرد و باید خیلی زود ختنه را انجام داد. کودکانی که به شکل مادرزادی بزرگی کلیه دارند یا برگشت ادرار از مثانه به کلیه در آنها وجود دارد ازجمله این افراد هستند زیرا از آنجا که احتمال عفونت در این کودکان زیاد است توصیه می‌شود هرچه زودتر ختنه انجام دهند.
همانقدر که انجام ختنه در پسربچه‌ها به‌شدت توصیه می‌شود، برخی اوقات هم ختنه نباید انجام شود. اگر نوزاد آلت کوچکی داشته باشد یا سوراخ سر آلت نابجا باشد که به اصطلاح به آن هیپوسپادیاس می‌گویند یا اگر نوزاد انحراف آلت تناسلی داشته باشد، نباید ختنه انجام شود. دقیقا به همین دلیل است که توصیه می‌شود نوزاد بلافاصله ختنه نشود و حداقل یک بار بعد از ادرار و معاینه دقیق توسط پزشک این عمل انجام شود.
هر دو روش جراحی و حلقه هم با بیهوشی عمومی و هم با بی‌حسی موضعی انجام می‌شوند ولی بهترین حالت این است که بیهوشی عمومی اتفاق بیفتد زیرا در این حالت کودک آرام خوابیده و پزشک به‌راحتی و با تمرکز می‌تواند کارش را انجام دهد.
در بی‌حسی ممکن است کودک بترسد، گریه کند، حرکت کند، اضطراب داشته باشد و علاوه بر تاثیر روانی بد، درنتیجه عمل نیز ممکن است اختلال ایجاد کند. به طور کلی برای کودکان کمتر از 2 ماه معمولا از بی‌حسی استفاده می‌شود و برای کودکان بالای 6 ماه می‌توان روش بیهوشی را انتخاب کرد.
خوب است بدانید که ختنه را باید فردی انجام دهد که تبحر دارد و اگر توسط یک غیرمتخصص انجام شود عوارض زیادی به دنبال خواهد داشت؛ ازجمله عوارضی که می‌توان به آن اشاره کرد استفاده بیش از حد داروی بیهوشی است که می‌تواند باعث ایجاد شوک و تشنج در کودک شود و از آنجا که این قبیل کارها ممکن است در فضایی دور از امکانات بهداشتی انجام شوند، در صورت دسترسی نداشتن به بیمارستان ممکن است جان کودک به خطر بیفتد.
