امروزه یکی از نگرانی‌ها و به عبارتی مسائل جوامع مختلف از جمله کشورهای غربی، مصرف مشروبات الکلی است. اگرچه در این زمینه بسیاری از کشورها قوانینی تصویب کرده‌اند، اما آمار جهانی حاکی از افسارگسیختگی سوءمصرف این نوشیدنی‌هاست، به طوریکه گزارش سازمان جهانی بهداشت(WHO) حاکی از این است که سالانه در جهان، مرگ ۳ میلیون نفر در اثر مصرف مشروبات الکلی ثبت می‌شود.

سازمان جهانی بهداشت: سالانه در جهان، ۳ میلیون نفر در جهان جان خود را به علت مصرف الکل از دست می‌دهند  براساس پژوهشی که از «هانا ریتچی و مکس روزر» در سال ۲۰۱۸ در تارنمای تحلیلی Our World in Data منتشر شده است: متوسط مصرف الکل برای هر فرد در کشورهای مصرف کننده در جهان ۶.۱۸ لیتر است که یکی از کشورهایی که در مصرف مواد آمار بالایی را نشان می‌دهد، آمریکاست که بر اساس پیمایش ملی این کشور در سال ۲۰۱۹ حدود ۸۵.۶ درصد از افراد ۱۸ ساله و بالاتر اعلام کردند که در طول زندگی‌ خود از مشروبات الکلی استفاده می‌کنند.

این دو پژوهشگر در گزارش خود تصویری از قاره‌های مختلف و وضعیت مصرف مشروبات الکلی درجهان را به شرح ذیل ترسیم کرده‌اند:

علاوه‌براین طبق گزارش سایت statista، داده‌های شرکت‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان می‌دهد که چک با ۱۴.۳ درصد، لتونی با ۱۳.۲ درصد، جمهوری مولداوی با ۱۲.۹ درصد، آلمان ۱۲.۸ درصد، لیتوانی ۱۲.۸ درصد، ایرلند۱۲.۷ درصد، اسپانیا ۱۲.۷ درصد، بلغارستان ۱۲.۵ درصد، اوگاندا ۱۲.۵ درصد و لوگزامبورگ ۱۲.۴ درصد، ۱۰ کشوری هستند که بیشترین مصرف الکل را در سال ۲۰۱۹ دارند.
 

میزان مرگ و میر ناشی از مصرف مشروبات الکلی در جهان

 مصرف مشروبات الکلی امروزه یکی از مهمترین دلایل افزایش مرگ و میر در سطح جهان است. برای مثال با تاثیرگذاری مصرف مشروبات الکلی بر بیماری‌های قلبی، بی نظمی‌های رفتاری و ذهنی، تصادفات جاده‌ای و حتی با تاثیرگذاری بر خودکشی نرخ مرگ و میر در جوامع افزایش یافته‌است. در این باره، گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۸، ۱۳.۵ درصد از مرگ و میرهای افراد بین ۲۰-۳۹ سال به دلیل مصرف مشروبات الکلی است.

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۸، ۱۳.۵ درصد از مرگ و میرهای افراد بین ۲۰-۳۹ سال به دلیل مصرف مشروبات الکلی است. همچنین گزارش سایت National Center for Drug Abuse Statistic، در ایالات متحده آمریکا از ابتدای  ۲۰۲۲ تاکنون حاکی از این است که، ۷.۴۵ درصداز مرگ و میرها ناشی از تصادفات جاده‌ای، ۷.۸۶ درصد از قتل‌ها، ۱۰.۴۴ درصد از خودکشی‌ها، ۹.۱۸ درصد از بیماری‌های قلبی، ۵.۳۷ درصد از بیماری‌های عصبی، ۳۱.۰۸ درصد از بیماری‌های کبدی و ۸.۰۵ درصد ناشی از سایر علل مزمنی است که بر اثر مصرف مشروبات الکلی ایجاد می‌شوند. علاوه بر این موارد مسمومیت ناشی از مصرف مشروبات الکلی نیز حائز اهمیت است. به طوریکه در این گزارش عنوان شده‌است که ۱۴.۸۵ درصد از مرگ و میرها ناشی از این امر است.

ایران

در ایران نیز طبق آخرین «پیمایش ملی شیوع اعتیاد» که در سال ۱۳۹۵ اعلام شد، شیوع مصرف الکل در جمعیت ۱۴ تا ۶۴ سال، حدود ۲.۷ درصد برآورد شد. به این معنا که ۲.۷ درصد از جمعیت ۱۴ تا ۶۴ سال کشور (هنگام پیمایش)، الکل مصرف کرده بودند.(۱)
 طبق این مطالعه، مصرف الکل در مردان در مقایسه با زنان تفاوت معناداری داشت؛ به طوریکه درصد بالایی از مصرف‌کنندگان الکل را مردان تشکیل می‌دادند.

همچنین نتایج این پیمایش نشان داد؛ خوزستان، گلستان، کرمان و سیستان و بلوچستان پرمصرف‌ترین استان‌های کشور و استان تهران دارای شیوع متوسط و استان‌های اردبیل و یزد نیز در گروه کم شیوع‌های مصرف الکل قرار دارند.

در کشور هم هرازچندگاه شاهد اخباری مبنی بر مرگ افراد در اثر مسمومیت مصرف مشروبات الکلی هستیم،به طوریکه طبق آخرین اخبار منتشر شده، تاکنون ۱۴ نفر بر اثر مسمومیت الکلی در بندرعباس جان خود را از دست داده‌اند. علاوه بر این باید به مرگ‌های ناشی از تصادفات جاده‌ای که در اثر استعمال مشروبات الکلی اتفاق می‌افتد را هم اضافه کنیم. زیرا استفاده از مشروبات الکلی و روان گردان‌ها، خطر ریسک پذیری وقوع تصادف را افزایش می‌دهد ودر این شرایط، اعتماد به نفس کاذبی را به راننده می‌دهد.

کرونا و شیوع مصرف مشروبات الکلی

طبق برخی گزارش‌های رسانه‌ای یکی از مهمترین مشکلاتی که در دوران اپیدمی پیش آمد، توصیه نادرست مصرف مشروبات الکلی برای درمان کرونا بود. در واقع گروهی سودجو تلاش کردند در دوران شیوع پاندمی، این باور غلط را جا بیاندازند که مقادیری از مصرف الکل می‌تواند در سلامت و حافظت از شیوع ویروس اثربخش باشد که این موضوع در علم پزشکی از ریشه بی‌اساس است و مصرف الکل از هر نوع و با هر کیفیتی برای اندام‌های بدن مضر است و به شدت بر سیستم اعصاب، بینایی، گوارش و قلب آسیب می‌زند و در شرایطی که باید سیستم دفاعی بدن برای مقابله با این تهدید سلامت مقاوم باشد، خوردن آن مشکل را مضاعف می‌کند.

مصرف الکل از هر نوع و با هر کیفیتی برای اندام‌های بدن مضر است و به شدت بر سیستم اعصاب، بینایی، گوارش و قلب آسیب می‌زند و در شرایطی که باید سیستم دفاعی بدن برای مقابله با این تهدید سلامت مقاوم باشد، خوردن آن مشکل را مضاعف می‌کند            اهمیت پرداختن به چنین نکته‌ای سبب شد که حتی سازمان جهانی بهداشت نیز در بیانیه‌ای در سال ۲۰۲۰ عنوان کند که «ترس و انتشار اطلاعات غلط این باور را بوجود آورده که مصرف الکل می‌تواند ویروس کرونا را بکشد. در حالی که چنین نیست... مصرف هر شکل از الکل برای سلامتی خطرآفرین است و مصرف اتیل الکل با استحکام بالا (اتانول) بویژه اگر با متانول هم ترکیب شده باشد، می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامتی داشته باشد و حتی موجب مرگ شود.»

در این زمینه سایت Science Daily به نتایج پیمایش ملی که در آمریکا در طول دوره کووید ۱۹ انجام شده بود، اشاره کرد. مبنی بر اینکه در طی این مدت، میزان مصرف مشروبات الکلی حدود ۲۱ درصد افزایش یافته‌ است.

همچنین در این سایت گزارش شده‌ است که افزایش یک سال در مصرف مشروبات الکلی در طول دوره اپیدمی کووید، منجر به بیش از ۸۰۰۰ مرگ ناشی از بیماری کبدی مرتبط با الکل، ۱۸۷۰۰ مورد نارسایی کبد و ۱۰۰۰ مورد سرطان کبد تا سال ۲۰۴۰ خواهد شد.
به علاوه، انتظار می‌رود تغییرات مصرف الکل به دلیل کووید-۱۹ تا سال ۲۰۲۳ باعث ۱۰۰ مرگ بیشتر و ۲۸۰۰ مورد دیگر نارسایی کبدی شود.

در ایران نیز پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با انجام یک طرح تحقیقاتی میزان مسمومیت کودکان و نوجوانان ایرانی با متانول به دلیل مصرف الکل و ضدعفونی کننده‌ها را بررسی کردند و میزان آن را با قبل و بعد از همه‌گیری کووید-۱۹ مورد مقایسه قرار دادند.(۲)

این گروه برای انجام این مطالعه با مراجعه به پرونده‌های بیمارستانی، موارد بستری اطفال و نوجوانان (صفر تا ۱۸ سال) به علت مسمومیت با الکل‌ها در بازه زمانی چهار اسفند ۱۳۹۸ تا دوم تیر ۱۳۹۹ را بررسی کرده و موارد مرتبط با چهار ماه اولیه شروع کووید-۱۹ با مدت مشابه در سال قبل از آن، در ۹ مرکز سم شناسی کشور را مورد مطالعه قرار دادند.

همچنین به شکل همزمان، تمامی مرگ‌ها در این گروه سنی از طریق مراجعه به بایگانی سازمان پزشکی قانونی کشور و کل فوتی‌های کشور به علت مرگ ناشی از الکل‌ها مورد تفحص قرار گرفت.

نتایج این بررسی نشان داد: بستری بیمارستانی به علت مسمومیت با الکل‌ها در دوران پس از کووید-۱۹ به شکل معناداری افزایش پیدا کرده است (۳۷۵ مورد در مقابل ۲۰۲ مورد). به نحوی که در مدت زمان شروع کووید-۱۹ بستری به علت مسمومیت با محلول‌های الکلی ضد عفونی کننده در کودکان مساوی یا کمتر از ۱۵ سال، به نحو معناداری بیشتر شده و از سوی دیگر، مصرف مشروبات الکلی در نوجوانان بالای ۱۵ سال حدود هفت برابر بیشتر شده است.
از ۳۷۵ کودک و نوجوانی که در چهار ماه بعد کووید به ۹ مرکز درمانی مراجعه کرده بودند، ۶ نفر فوت شدند.

در نتایج این مطالعه آمده است که شانس فوت در نوجوانان بالای ۱۵ تا ۱۸ سال هفت برابر بیشتر از کودکان ۱۵ سال و کمتر است.

همچنین «احمد قوچانی خراسانی» و «هادی شیرزاد» در مطالعه‌ای با عنوان «افتراق ابتلا به بیماری کووید ۱۹ از مسمومیت با متانول در زمان پاندمی کرونا» عنوان کردند که از ۲۳ فوریه ۲۰۲۰ (۴ اسفند ۱۳۹۸) تا ۲ می ۲۰۲۰ (۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۹)، بیش از ۵۸۷۶ مورد بستری مسمومیت با متانول در کشور بنا بر اعلام رسمی وزارت بهداشت گزارش شده است. (۳)
از این تعداد مورد بستری، ۵۳۴ مورد مرگ قطعی ناشی از مسمومیت با متانول اعلام شده است که میزان مرگ‌ومیر آن ۹ درصد است.

سازمان پزشکی قانونی ایران در این دوره زمانی ۸۰۰ مورد مرگ را از کل مسمومیت‌های متانول گزارش کرده که شامل موارد بیمارستانی و خارج بیمارستانی است (میزان مرگ‌ومیر ۱۴ درصد).

طبق این بررسی، آمار ذکرشده در مقایسه با مدت مشابه در سال قبل، بیش از ۸ برابر افزایش داشته است. این آمار حدود ۵ برابر از بزرگترین اپیدمی مسمومیت با متانول که در سال ۲۰۱۳ در لیبی که ۱۰۶۶ نفر گزارش شده است، بیشتر بوده است.

عواملی که بر مصرف مشروبات الکلی دامن می‌زنند

بنابر گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی و فرهنگی در این زمینه تاثیرگذار است.
۱- از جمله عوامل اجتماعی می‌توان به مواردی نظیر سطح توسعه اقتصادی، فرهنگ، هنجارهای اجتماعی، در دسترس بودن الکل و اجرای سیاست‌های الکل و از جمله عوامل فردی می‌توان به مواردی نظیر سن، جنسیت، شرایط خانوادگی و وضعیت اقتصادی-اجتماعی اشاره کرد.
همچنین بنا به گزارش این سازمان، هر چه آسیب‌پذیری‌های فرد بیشتر باشد، احتمال ابتلا به مشکلات مرتبط با الکل در نتیجه مصرف الکل بیشتر می‌شود، به طوریکه افراد فقیرتر نسبت به افراد مرفه‌تر، آسیب‌های سلامتی و اجتماعی بیشتری را در اثر مصرف الکل تجربه می‌کنند.

برخی عوامل اجتماعی تاثیرگذار بر مصرف مشروبات الکلی عبارتند از: سطح توسعه اقتصادی، فرهنگ، هنجارهای اجتماعی، در دسترس بودن الکل و اجرای سیاست‌های مربوط الکل ۲- «ادوین ساترلند» بر اساس نظریه یادگیری یا تفاوت ارتباطی بیان می‌دارد که در اغلب موارد انحراف به وسیله دیگران و از طریق گروه‌ها اولیه آموخته می‌شود. فزونی برخورد و ارتباط با تعاریف اجتماعی و یا پیام‌های تاییدکننده رفتار انحرافی باعث انحراف می‌شود. بنابراین، افرادی که در ارتباطات خانوادگی و یا دوستانه خود با الگوهای رفتاری تاییدکننده مصرف مواد مخدر و یا مشروبات الکلی بیشتر سروکار دارند، به احتمال زیاد چنین رفتارهایی را می‌آموزند.
۳- در بسیاری از تحقیقات انجام شده در مورد رفتارهای نوشیدن الکل در نوجوانان گزارش شده است که بیشتر اوقات نوشیدن مشروبات الکلی زیر فشار گروه همسالان آغاز شده است. داشتن دوستان سیگاری همچنین در تمایل به شروع مصرف سیگار موثر شناخته می‌شود. علاوه بر الگوی مصرف سیگار، الکل‌ها و مواد مخدر که در دوران نوجوانی تحت تاثیر دوستان بوده، رفتارهای جنسی غیر ایمن و خطرناک نیز در گروه همسالان تشویق می‌شود.

۴- یکی دیگر از دلایل مصرف مشروبات الکلی، وضعیت اقتصادی افراد است. یعنی در واقع افراد طبقه پایین جامعه که به فرصت‌های بلوکه شده برخورد می‌کنند، به روش‌های نابهنجاری روی می‌آورند تا بتوانند به اهداف خود دست یابند. مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی از جمله رفتارهایی است که افرادی که احساس ناکامی و ناتوانی در دست‌یابی به اهداف دارند به آن روی می‌آورند.

۵- یکی دیگر از دلایل مهم گرایش افراد به مصرف مشروبات الکلی، ضعف کنترل اجتماعی و پیوندهای اجتماعی است. از سردمداران این رویکرد «تراویس هیرشی» می‌باشد. از نظر او اگر فردی به گروه‌های عادی جامعه ارتباط داشته باشد، از هنجارهای اجتماعی پیروی می‌کند ولی اگر یک یا چند حلقه ارتباطی ضعیف شود، احتمال منحرف شدن فرد افزایش می‌یابد.

سخن پایانی

سوءمصرف مواد از جمله الکل به عنوان یک مساله اجتماعی، پدیده‌ای است که همراه با آن توانایی جامعه در سازمان‌یابی و حفظ نظم موجود از بین می‌رود، عملکرد به هنجار حیات اجتماعی مختل و باعث دگرگونی‌های ساختاری در نظام اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یک اجتماع می‌شود.
اگرچه امروزه افزایش مصرف مشروبات الکلی و پیامدها و تبعات ناشی از آن سبب شده که دولت‌های مختلف در این زمینه قوانینی تدوین کنند که ایران هم در قانون مجازات اسلامی از ماده ۲۶۴  تا ۲۶۶ به این امر توجه کرده، اما باید توجه داشت که به دلیل مصرف مشروبات الکلی در میان مردم به ویژه نوجوانان و جوانان، لازم است علاوه بر قانون‌گذاری، اقدامات اجتماعی و فرهنگی هم به اشکال مختلف صورت گیرد.
با توجه به این امر به نظر می‌رسد راهکارهایی نظیر اصلاح و اتخاذ سیاست‌های حامی اصلاح رفتارهای پرخطر، سالم سازی محیط، بهبود روابط و پیوندها در خانواده،  فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها و اطلاع رسانی از مضرات و آسیب‌های مختلف مرتبط با مشروبات الکلی در کاهش مصرف آن موثر باشد.

منابع:
۱-irna.ir/xjpLW۷
۲-khabaronline.ir/news/۱۵۵۶۱۷۶
۳- قوچانی خراسانی، احمد و شیرزاد، هادی(۱۳۹۹)، افتراق ابتلا به بیماری کووید ۱۹ از مسمومیت با متانول در زمان پاندمی کرونا، نشریه علمی_پژوهشی طب انتظامی، دوره ۹، شماره ۴
سایر منابع:

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/alcohol

https://www.sciencedaily.com/releases/۲۰۲۱/۱۲/۲۱۱۲۲۰۱۹۰۷۰۸.htm

https://ourworldindata.org/alcohol-consumption

https://drugabusestatistics.org/alcohol-abuse-statistics