به گزارش گروه وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، محتوای سوره اخلاص، توحید و یگانگی خداوند و بی‌نیازی او از غیر خودش و نیازمندی مخلوقات به اوست. برای سوره اخلاص فضایل زیادی نقل شده است، از جمله اینکه سوره اخلاص، در حکم یک‌سوم قرآن است و سه بار خواندن آن، معادل یک ختم قرآن است.

در روایات بر خواندن این سوره در نماز‌های روزانه تاکید فراوان شده است. در روایتی، پیامبر (ص)، امام علی (ع) را به سوره اخلاص تشبیه می‌کند و می‌فرمایند همان‌طور که سه بار خواندن سوره اخلاص، مانند خواندن تمام قرآن است، دوست داشتن امیرالمؤمنین علی (ع) با زبان، قلب و دست (در عمل)، دوست‌داشتن تمام اسلام است.

علت نامگذاری

این سوره به سوره اخلاص و توحید مشهور است. درباره دلیل این نامگذاری گفته شده از آنجا که خداوند را به یگانگی وصف می‌کند، توحید نام گرفته و به این دلیل که توجه به محتوای آن، انسان را از شرک خالص می‌کند و به دنبال آن انسان از آتش دوزخ خلاصی می‌یابد، آن را اخلاص نامیده‌اند. همچنین در روایات و منابع قدیمی آن را به مناسبت آیه اول، سوره «قل هو الله احد» خوانده‌اند. برای سوره اخلاص نام‌های بسیار دیگری بیان شده است، از جمله صمد، نجات، معرفت، اساس، تجرید، تفرید و برائت.

محل و ترتیب نزول

شیخ طبرسی (ره) سوره اخلاص را از سوره‌های مکی می‌داند و می‌نویسد: همچنین گفته شده مدنی است. سیوطی از علمای اهل سنت نیز بر این باور است که سوره اخلاص دو بار نازل شده است: یک بار در مکه و یک بار در مدینه؛ اما علامه طباطبایی (ره) می‌نویسد: بنابر وقایعی که درباره سبب نزول سوره اخلاص ذکر شده، به نظر می‌رسد مکی بودن آن صحیح‌تر باشد.

سوره اخلاص در ترتیب نزول بیست و دومین سوره‌ای است که بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، صد و دوازدهمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد.

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره اخلاص ۴ آیه، ۱۵ کلمه و ۴۷ حرف دارد. این سوره جزو سوره‌های مُفصِّلات (دارای آیات کوتاه) است. سوره اخلاص و سه سوره کافرون، ناس و فلق را که همه با «قُل» شروع می‌شوند، چهار قل می‌گویند. سوره اخلاص را جزو سوره‌های جمعی النزول دانسته‌اند، یعنی سوره‌هایی که تمام آیاتشان یک‌باره نازل شده است.

محتوا

علامه طباطبایی (ره) در تفسیر شریف المیزان می‌نویسد: سوره اخلاص، خداوند را به احدیت و اینکه همه موجودات در تمامی حاجت‌هایشان نیازمند اویند و اینکه احدی نه در ذات و نه در صفات و نه در افعال شریک او نیست، می‌ستاید. این توحید، مختص به خود قرآن است و تمامی مَعارف (اصولی، فرعی و اخلاقی) اسلام بر این اساس پی‌ریزی شده است.

شأن نزول

درباره شأن نزول سوره اخلاص از امام صادق (ع) نقل شده است که گروهی از یهودیان از پیامبر اسلام (ص) تقاضا کردند خداوند را برای آنان توصیف کند. پیامبر (ص) سه روز سکوت کرد و پاسخی نگفت، تا اینکه سوره اخلاص نازل شد و سپس پاسخ آنان را بیان کرد. گفته شده این پرسش، درخواست جمعی از مشرکان مکه یا درخواست اهل کتاب مدینه یا افرادی دیگر بوده است.

منزلت امام علی و سوره اخلاص

در روایتی از پیامبر (ص)، امام علی (ع) به سوره اخلاص تشبیه شده است. در این روایت آمده است مَثَل علی ابن ابی‌طالب در بین مردم، مَثَل «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» در قرآن است. همچنان که هر کس سه مرتبه سوره اخلاص را بخواند، گویا تمام قرآن را خوانده است، هر کس با زبان، قلب و دست‌هایش (در عمل)، امام علی (ع) را دوست داشته باشد، همه اسلام را دوست داشته است.

پیامبر (ص) در آخر می‌فرمایند: سوگند به کسی که مرا به رسالت برانگیخته، اگر اهل زمین، همانند اهل آسمان، علی را دوست داشته باشند، خداوند کسی از آنان را به آتش عذاب نمی‌کند. قُندوزی عالم اهل سنت روایت بالا را در کتابش ینابیع المودة نقل کرده است. همچنین در دیگر منابع اهل سنت روایاتی با همین مضمون وجود دارد که منزلت امیرالمؤمنین علی (ع) را همچون منزلت سوره اخلاص معرفی می‌کنند.

فضیلت و خواص

از پیامبر (ص) و امام باقر (ع) نقل شده است سوره توحید برابر با یک سوم قرآن است. از امام رضا (ع) نیز روایت شده است هر کس سوره توحید را بخواند و به آن ایمان داشته باشد توحید (وحدانیت خدا) را شناخته است. همچنین از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که این سوره را زیاد بخوانید، زیرا این سوره نور قرآن است.

از امام علی (ع) روایت شده است هر کس سوره توحید و قدر را در روز یا شبش صد بار قرائت نماید، خداوند پس از مرگش نوری در قبر او قرار می‌دهد و نوری در پیش و پس او قرار گرفته و او را تا بهشت همراهی می‌کند. امام صادق (ع) نیز می‌فرمایند: هر که روزی بر او بگذرد و در نماز‌های ۵ گانه‌اش سوره توحید را نخواند، به او گفته می‌شود تو از نمازگزاران نیستی.

در منابع روایی برای قرائت این سوره خواصی چون، آرام گرفتن درد چشم، نگهبانی از فرد هنگام سفر (اگر ۱۱ بار بخواند) و همچنین حراست ۵۰ فرشته از قاری این سوره هنگام خواب، و رفع فقر و تنگدستی و بخشش گناهان (اگر ۲۰۰ مرتبه در شب یا روز جمعه در دو نماز دو رکعتی بخواند)، و همچنین استجابت دعا (اگر در رکعت اول پس از حمد توحید بخواند) ذکر شده است.

خواندن سوره توحید

به قرائت سوره اخلاص در نماز‌های واجب بسیار سفارش شده است. گفته شده است مکروه است در دو رکعت نماز، یک سوره واحد خوانده شود مگر سوره توحید. برخلاف دیگر سوره‌هاى قرآن که نمازگزار مى‌تواند پیش از رسیدن به نصف، از آن دست بکشد و به قرائت سوره دیگر بپردازد، در مورد سوره اخلاص و سوره کافرون این اجازه استثنا شده و نمازگزار باید با شروع به قرائت این دو سوره، آن را به پایان برساند.

قرائت سوره اخلاص در بسیاری از نماز‌های مستحب مانند دو رکعت اوّل نماز شب، یک رکعت وتر، نافلۀ صبح، رکعت اوّل نافلۀ ظهر و مغرب، نماز احرام و نماز طواف و نیز هنگام زیارت اهل قبور و وقوف در عرفات، مستحب است. توصیه شده است هنگام عبور از قبرستان یازده مرتبه سوره اخلاص خوانده شود و ثواب آن به مردگان هدیه شود.

متن و ترجمه سوره

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِیمِ
قُلْ هُوَ اللَّـهُ أَحَدٌ ﴿١﴾ اللَّـهُ الصَّمَدُ ﴿٢﴾ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ ﴿٣﴾ وَلَمْ یَکُن لَّهُ کُفُوًا أَحَدٌ ﴿٤﴾

به نام خداوند رحمتگر مهربان
بگو: «اوست خداى یگانه، (۱) خداى صمد [ثابت - متعالى]، (۲) [کسى را]نزاده، و زاده نشده است، (۳) و هیچ کس او را همتا نیست.» (۴)