خبرگزاری فارس کردستان/ شیرین مرادی؛ سمفونی صدای خرت‌خرت حرکات برنده اره بر چوب روحش را جلا می‌دهد و پراکنش پروازگونه براده‌های معلق چوب در فضا نگاهش را می‌دزدد و بصر او را به خلق سازه‌ای نو بصیر می‌کند.

اینجا سخن از هنر و هنرنمایی است، دستانی که چوب را فرم می‌دهند و زیباترین‌ها را از پیکره بی‌جان آن خلق می‌کنند، هنری که از پدرش به ارث برده است، چشمانش 14 سال است عاشقانه حرکت دورانی مته و تیغ تیز اره برای شکل‌دهی و فرم‌دهی چوب دنبال می‌کند، سال‌هایی که برای مختار احمدی درس‌آموخته مکتب پدرش در هنر خراطی است سرشار از خاطرات زیبا و خلق آثاری است که در داخل و خارج از استان و حتی سایر کشورها مشتریان خاص خود دارد.

خراطی سنتی هم از آن دسته هنرهایی است که سایه‌اش در تورق تاریخ زیر سلطه دنیای مدرن سنگین شده و گذر زمان غبار فراموشی روی آن پاشیده است، هنری که بر اساس برخی منابع موجود عمری بیش از 300‌ ساله دارد.

و حال خلق کوچکترین و کم وزن‌ترین شطرنج دنیا به دست جوان کردستانی ما را برای دیدن این هنرمند توانمند به روستای «آساوله» از نقاط حاشیه‌ای شهر سنندج کشاند.

 

مختار احمدی متولد سال 70 است، او بعد از اخذ مدرک دیپلم تجربی بنا به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن سرگرم شدن به خراطی به عنوان رشته و شغل مورد علاقه‌اش است، تحصیلات را ادامه نداده است.

14 سال از نخستین روزی که ابزار خراطی در دست گرفت، می‌گذرد روزها، ماه‌ها و سال‌هایی که برایش سرشار از لذت و آموختن بوده است، این هنر زیبا را از پدرش آموخته و سال‌هاست در کارگاهی که امروز منبع درآمد او و چند نفر دیگر است ثانیه‌هایش را با خلق هنر گره می‌زند.

بخش زیادی از کارگاه به خاطر نبود تجهیزات خراطی عملا بلااستفاده مانده است، کارگاه بزرگی که می‌تواند منبع درآمد 10ها خانوار دیگر را فراهم سازد در گوشه دیگر کارگاه تا کمر تخته چوب‌هایی از جنس گردو و درخت‌های دیگری که مواد اولیه کارش است با ترتیب خاص روی هم چیده شده است.

وی می‌گوید؛ از همان دوران کودکی به ساخت و خلق چیزهای مختلف علاقه‌مند بودم نه اینکه به درس و تحصیل علاقه‌ای نداشته باشم اما کارهای عملی با سلیقه‌ من بیشتر می‌خواند شاید اگر در انتخاب رشته تحصیلی هم به این استعداد و علاقه توجه می‌شد می‌توانستم در کنار کار بحث تحصیل در مقاطع اکادمی را هم با موفقیت دنبال می‌کردم.

 از سال 85 به صورت رسمی وارد این کار شدم، دو سال نزد پدرم شاگردی کردم و بعد از آن به صورت حرفه‌ای فعالیتم را ادامه دادم، از میان بیش از 50 محصول خراطی با توجه به اینکه مهره شطرنج را که یک گستره بین‌المللی و مشتریان خاص دارد، انتخاب کردم.

خلق نخستین اثر

اولین تولید من در کارگاه خراطی ساخت یک دست مهره شطرنج بود، کاری که یک هفته طول کشید، احساس می‌کردم تا به آن زمان مهره شطرنجی به این زیبایی درست نشده بود، الان در بهترین سطح کیفیت روزانه بالای 3 تا 4 دست مهره شطرنج درست کنم.

در کنار ساخت مهره شطرنج، محصولات دیگری مانند ظروف، خودکار، لیوان و مصنوعات دیگری که دو ویژگی کاربردی و تزئینی دارند، تولید کرده‌ام که نمونه‌هایی از آن را برای یادگاری حفظ کرده‌ام، نخستین مهره‌های شطرنج که درست کرده بودم را مدت‌ها نگه داشتم اما بلاخره دلم را راضی کردم و به مشتری دادم.

امروز من به لحاظ توانایی و تخصص در ساخت مهره‌های شطرنج نسبت به گذشته‌ام بسیار متفاوت است هرچه جلوتر می‌روم توانم در خلق آثار ظریف که چشم از دیدن آن برق می‌زند و زبان به تحسین وا می‌شود، بالاتر می‌رود.

اشتغالزایی برای جوانان مناطق حاشیه

من با این هنر در کارگاه پدرم قد کشیدم و امروز به نقطه‌ای رسیده‌ام که دوست دارم با آموزش این هنر به جوانانی در دل همین نقاط حاشیه شهر که ذوق و انگیزه هنری دارند زمینه اشتغال را برای چندین نفر در همین کارگاه فراهم سازم.

فضای لازم برای کار وجود دارد، فضایی که امروز متاسفانه به خاطر نبود تجهیزات و دستگاه‌های لازم بلااستفاده مانده است هرچند به صورت جدی دنبال توسعه کار هستم.

ساخت کوچکترین شطرنج ایران

سال 92 بود تلنگر انجام کار ویژه‌ای به ذهنم خطور کرد دنبال این بودم با خلق اثری متفاوت که تا آن زمان کسی در کشور موفق به ساخت آن نشده بود به نوعی توانایی خودم را در این حرفه محک بزنم، آنچه در ذهنم نقش بسته بود را روی کاغذ پیاده کردم و با تلاشی 2 ماهه موفق به خلق کوچکترین شطرنج چوبی ایران شدم.

 برای تولید این اثر از چوب گلابی سفید و قرمز استفاده کردم ارتفاع بلندترین مهره آن 14 میلیمتر و کوچکترین آن 5 میلیمتر و قطر تمامی مهره‌ها 3 میلیمتر است کاملا دست ساخت و با چشم غیرمسلح ساخته شد.

صفحه کوچکترین شطرنج ایران هم از خانه‌های 5 میلیمتری تشکیل شده و اندازه کل صفحه 4×4 سانتی‌متر است و در روز جهانی میراث فرهنگی با کمک سازمان میراث فرهنگی و با حضور مسئولان و متولیان امر در سال 93 رونمایی شد.

برنامه‌ من به مزایده گذاشتن این شطرنج به نفع کودکان یتیم بود، اما متاسفانه بنا به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن عدم همراهی دستگاه‌های متولی این حوزه عقیم ماند.

تلنگر شکستن یک رکورد جهانی

تلاش برای شکستن رکورد جهان و ساخت کوچکترین شطرنج در دنیا همزمان با رونمایی از کوچکترین شطرنج ایران به ذهنم خورد.

گام اول را برداشته بودم، کاری که از نظر خودم بسیار موفق بود تصمیم بعدی را با گستره وسیع‌تری گرفتم ساخت شطرنجی که در دنیا تک باشد موضوعی بود که ماه‌ها ذهنم را مشغول خود کرد.

براساس تحقیقاتی که انجام دادم متوجه شدم مهره‌های کوچکترین شطرنج جهان در مقیاس میکرون ساخته شده و فقط اندازه صفحه آن 5 میلیمتر است که رسیدن به این حد از کوچکی با هنر خراطی با دست آن هم با چشم غیرمسلح کار سختی خواهد بود اما زدن رکورد جهانی چیزی نبود که به خاطر چنین افکاری از آن بگذرم.

البته «نِکاتی کورکماز» یکی از هنرمندان کشور ترکیه موفق شده کوچکترین مجموعه شطرنج فلزی دنیا را که کمتر از یک سانتی‌متر اندازه‌گیری شده بسازد، این مجموعه شطرنج واقعا ریز است به طوری که با میکروسکوپ می‌توان تمام جزئیات آن را مشاهده کرد، حرکت مهره‌ها در این شطرنج بسیار سخت است.

ساخت شطرنج در ابعاد کوچکتر از این اندازه آن هم با چوب در شرایطی که منسوجات‌ آن در مقیاس یک سانت به شدت پایین‌ می‌آید و به سختی پاسخگو است کار بزرگی بود که تصمیم گرفته بودم انجام دهم.

برای ساخت این شطرنج که مقایس صفحه شطرنج آن 12 در 12 میل است و بلندترین مهره آن یعنی شاه شطرنج 6 میلی‌متر و کوچکترین مهره‌اش 2 میلی‌متر است تقریبا 6 ماه تلاش کردم و توانستم قطر کار را به کمتر از یک میلی‌متر کاهش دهم.

وزن مهره‌ها با خود صفحه شطرنج 690 سوت است، این کار در نمونه خود در دنیا تک است و به لحاظ وزنی نیز تاکنون شبیه آن ساخته نشده است. ثبت این اثر در کتاب گینس و نگهداری از آن در موزه صنایع دستی استان کردستان در کنار آثار استاد نعمتیان هدف اصلی من است.

از سختی کار تا شیرینی موفقیت

اندازه مهره‌های این شطرنج به حدی کوچک است که با چشم غیرمسلح به سختی می‌توان دید به همین دلیل در محیط خانه تا پاسی از شب برای خلق این اثر کار می‌کردم.

کار آنقدر حساس و شکننده بود که حتی نفس کشیدن هم چوب را در برخی از مراحل نصف می‌کرد، سخت‌ترین مرحله ساخت اسب‌ شطرنج بود، خیلی وقت‌ها مهره از دستم روی میز می‌افتاد نیم ساعت آن هم با چراغ قوه باید برای پیدا کردن آن روی میز جستجو می‌کردم.

برای ساخت چهار مهره اسب این شطرنج روزها تلاش کردم و بلاخره توانستم در بهترین کیفیت ممکن بسازم.

در حالی که با شوق وصف‌ناپذیری به این شطرنج نگاه می‌کند، کتاب خاطراتش را به سال 93 و زمان رونمایی از کوچکترین شطرنج ایران ورق می‌زند و می‌گوید: سال 93 فرماندار وقت سنندج با دیدن آن اثر گفت، ساخت اثری در چنین مقیاسی غیرقابل باور است که این حرف آن روز خیلی برایم سنگین بود امروز که موفق به خلق چنین اثری شده‌ام از آن حرف فرماندار خنده‌ام می‌گیرد.

احمدی می‌گوید: همان موقع وعده‌های زیادی مبنی بر حمایت‌هایی برای توسعه کار به من دادند، اما متاسفانه همه این وعده‌ها در حد یک وعده ماند.

می‌پرسم برنامه‌ای برای گسترش کار دارید؟ می‌گوید: دوست دارم کارم را گسترش دهم بستر و بازار کار خوبی در این حوزه وجود دارد، در صورت دریافت تسهیلات و خرید دستگاه‌های مورد نیاز در همین کارگاه می‌توانم برای چندین نفر دیگر اشتغالزایی کنم.

در حال حاضر به صورت مستقیم چهار نفر در این کارگاه کار می‌کنند و ظرفیت اشتغالزایی برای 5 تا 6 نفر دیگر هم وجود دارد، اما تحقق این کار مستلزم حمایت مسئولان در پرداخت تسهیلات ارزان‌قیمت است.

 

ساخت مهره شطرنج برای چندین نفر هم به صورت غیرمستقیم اشتغال ایجاد می‌کند کما اینکه در حال حاضر نیز چندین نفر دیگر با کارگاه ما همکاری دارند.

از ساخت ماهیانه تعداد مهره‌های شطرنج و بازار عرضه تولیدات او می‌پرسم که می‌گوید: با برادرم شراکتی کار می‌کنیم، ماهیانه بالای 150 دست مهره شطرنج تولید می‌کنیم درآمد خوبی داریم، البته تورم‌ تاثیر بسزایی روی قیمت تمام شده داشته است، بخشی از محصول تولیدی را به صورت غیرمستقیم و از طریق واسطه‌هایی به خارج از کشور صادر می‌کنیم.

80 درصد محصولات ما برای بازار تهران است، سفارشات خاصی برای خارج از مرزهای کشور داریم که به لحاظ کیفیت و قیمت در سطح بسیار بالایی است.

برای تولید مهره‌های شطرنج از دو نوع چوب گردو و گلابی در کیفیت بالا استفاده می‌کنیم مهره‌های سیاه با چوب درخت گردو و مهره‌های سفید هم با چوب گلابی تولید می‌شود.

هر دست مهره شطرنج عادی را در همین بازار خراب 230 تا 280 عرضه می‌کنیم و در نوع عالی هر دست مهره شطرنج تا چهار میلیون تومان در بازار عرضه می‌شود، امروز خیلی از خراط‌ها برای کارهای سفارشی شماره تلفن من را به مشتری می‌دهند یکی از مهمترین دلایل آن توجه به ظرافت و حساسیتی است که من برای کار قائل می‌شوم.

در حال حاضر 6 نفر شاگرد دارم، در کنار این هم در طول این سال‌ها موفق به آموزش افرادی شده‌ام که امروز نه تنها برای خود کارگاه‌هایی راه‌اندازی کرده‌اند بلکه ظرفیت اشتغال چندین نفر دیگر را هم فراهم کرده‌اند.

در تولید سایر محصولات خراطی که 10ها محصول را شامل می‌شود نیز توان کافی داریم اگر دستگاه‌های لازم را تامین کنیم برای چند نفر دیگر اشتغال ایجاد می‌کنم اما در حال حاضر با توجه به اینکه در زمینه ساخت مهره‌ شطرنج سفارشات زیادی داریم کمتر به ساخت دیگر محصولات می‌پردازم همانطور که پیش‌تر اشاره کردم این کار نیاز به سرمایه دارد سرمایه‌ای که باید با دریافت تسهیلات ارزان قیمت و آسان‌گیری‌ها در اختیار کارآفرینانی مانند ماها قرار گیرد.

اساتیدی مانند استاد نعمتیان، استاد بهاءالدین، استاد جهانبخش و اساتید دیگری در سنندج ساخت مهره شطرنج‌ سفارش خارج از کشور را اغلب به من واگذار می‌کنند چون به توانایی من و کیفیت تولیدات ما اعتماد دارند.

گلایه از عدم حمایت دستگاه‌های متولی

از میزان حمایت دستگاه‌های متولی و انتظاراتی که به عنوان یک کارآفرین در عرصه صنایع دستی دارد می‌پرسم، می‌گوید: یکی از مشکلات اصلی ما هنرمندان این است که مسوولان احساس می‌کنند تنها درخواست ما گرفتن پول و تسهیلات است به همین دلیل گاها در دیدار و ملاقات با یک مسوول با پروسه وسیع و هدررفت زمان در دستگاه‌ها و ادارات مواجه می‌شویم.

تنها درخواست من نگهداری از اثر کوچکترین شطرنج جهان در موزه صنایع دستی سنندج است، در مراسم افتتاح کاخ‌موزه سنندج به وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع درخواست دادم، نمایندگان مجلس هم استقبال کردند اما هفته‌هاست ما را گرفتار پروسه اداری کرده‌اند.

دولت دوازدهم به پایان رسید، قطعا این درخواست اگر از طریق استان پیگیری نشود به فراموشی سپرده خواهد شد، احساس می‌کنم مسوولان استانی صنایع دستی انگیزه لازم برای پیگیری این موضوع ندارد.

همین بی‌توجهی‌ها به جامعه هنرمندان موجب دلسردی آنها می‌شود؛ ما اساتیدی همچون حسام حیدری در کردستان داریم که چندین مهر اصالت یونسکو و ملی برای آثارش دارد، اما کسی آنها را نمی‌شناسد، کسی که عصای تولیدی‌ او مهر اصالت دارد در کردستان  ناشناخته است و این درد بزرگی برای جامعه هنری است لذا از رسانه‌ها انتظار داریم این افراد را به مردم معرفی کنند.

تنها اساتیدی همچون بهزادیان و نعمتیان  به واسطه نمایشگاه‌های جهانی و داخلی و آثاری که در موزه دارند برای مردم ما شناخته شده‌اند، هنر خراطی و معرق‌کاری ما هنرمندان بزرگی به خود دیده که هر کدامشان معدنی از تجربه هستند، بسیاری از هنرمندانی که واقعا در این حوزه حرف برای گفتن دارند و به قول شاعر دستی بر آتش دارند ناشناخته مانده‌اند، در حوزه نازک کاری در شهر سنندج استادکارانی داریم که بخاطر بی‌مهری روزگار و بی‌توجهی متولیان امر ناشناخته مانده‌اند.

در مراسمات مختلف کسانی از سوی دستگاه‌های متولی تشویق می‌شوند و لوح تقدیر می‌گیرند، بیشتر دلالان این حوزه هستند نه تولیدکننده واقعی، ولی چون پول دارند و می‌توانند در نمایشگاه‌های مختلف حضور پیدا کنند، سرشناس شده‌اند... 

ساخت شطرنج برای شطرنج بازان حرفه‌ای در سنندج

امروز در حالی شطرنج‌بازان حرفه‌ای برای خرید شطرنج استاندارد به سراغ اساتید خراطی سنندج می‌آیند که ورزش و جوانان کردستان حتی نیم‌نگاهی هم به این ظرفیت ارزشمند در استان نمی‌اندازد، گله‌مندی ما به خاطر این نسیت که به ما سفارش دهند چراکه ما بازار کار پویایی داریم و نه تنها در داخل کشور حتی از بیرون مرزها سفارش داریم اما انتظار می‌رود به توانایی‌هایی داخلی استان بها داده شود تا زمینه شکوفایی هرچه بیشتر آنها فراهم شود در حالیکه تاکنون هیچ مسوول و اداره‌ای برای یک بار هم از کارگاه ما بازدید نکرده‌اند.

متاسفانه استعدادها در کردستان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد خیلی از جوانان مستعد به خاطر همین بی‌توجهی اقدام به مهاجرت به سایر استان‌ها می‌کنند که البته تجربه نشان داده این حرکت زمینه رشد حداقل خودشان را فراهم کرده است اما من می‌خواهم این توانایی و استعداد برای استانم به ویژه در این منطقه حاشیه شهر هزینه شود و بتوانم دست دو جوان دیگر جویای کار را بگیرم.

صفحه بی‌مهره خالق کوچکترین شطرنج جهان 

احمدی از صفحه شطرنج‌ بی‌مهره‌اش برایمان گفت؛ صفحه‌ای که 3 سال است ساخته و هر بار که مهره‌هایش را تمام می‌کند قسمت دیگری می‌شود.

به بازی شطرنج علاقه‌مند است ولی کمتر وقت و زمان برای بازی دارد، می‌گوید: چندین مرتبه برای صفحه شطرنج خودم مهره ساخته‌ام اما هر بار به دلایل مختلف مثلا عقب افتادن سفارش و یا عجله داشتن یک مشتری، مجبور می‌شوم مهره‌ شطرنج خودم را به مشتری بدهم.

تبر تورم بر پیکر صنعت چوب

قاچاق چوب به دلیل ممنوعیت‌هایی که برای نجات جنگل‌های شمال کشور صورت گرفته بزرگترین آسیب را به محیط زیست استان وارد کرده است، در خیلی از نقاط همین استان درختان جوان و پیر جنگل‌ها را برای تامین مواد اولیه واحدهای ام‌دی‌اف می‌برند و به صورت قاچاق خارج می‌کنند و این ضربه جبران‌ناپذیری به صنعت چوب و محیط زیست ما وارد کرده است و جنگل‌های زاگرس را با نابودی مواجه ساخته است.

با وجود اینکه متولیان محیط زیست بریدن برخی درختان را ممنوع کرده‌اند اما کسانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند و مجوز دارند بدون توجه به این دستورالعمل‌ها و ممنوعیت‌ها اقدام به بریدن انواع درخت‌های مثمر که گاها عمری حتی بالای 200 سال دارند می‌کنند و نظارت و برخوردی در این حوزه صورت نمی‌گیرد.

ما در همین استان درختانی با عمر بالای 500 سال داریم که بریدن آنها لطمه بزرگی به محیط زیست است از این سرمایه‌ها باید مراقبت شود، کل صنعت چوب استان در سال 150 تن کمتر مصرف چوب دارد اما هر روز شاهد هستیم که صدها تن چوب به صورت قاچاق و یا با مجوز از کردستان خارج می‌شود.

 

کل مصرف واحد تولیدی ما در سال 10 تن است و هرگز از چوب درخت مثمر استفاده نمی‌کنیم چوب مصرفی ما از درختان باغ‌هایی است که صاحبان آن اقدام به نوسازی باغ و کاشت نهال‌های جدید و اصلاح شده می‌کنند.

ساخت بزرگترین شطرنج دنیا

احمدی می‌گوید: برنامه بعدی من ساخت بزرگترین شطرنج دنیاست، چندین سال است به این موضوع فکر می‌کنم، کاری که تاکنون در هیچ نقطه‌ای از دنیا انجام نگرفته است، البته یک فرد آمریکایی یک مهره شطرنج بزرگ را ساخته که در گینس به ثبت رسیده است، اما برنامه من ساخت کل مهره‌ها و قراردادن آن روی یک صفحه شطرنج است.

ساخت شطرنج در این ابعاد و نصب آن در نقطه‌ای مانند پارک جنگلی آبیدر سنندج می‌تواند یک ظرفیت بسیار مناسب برای جذب توریست باشد و به یک کار ماندگار در دنیا تبدیل شود.

این کار قطعا در کنار هزینه‌بر بودن زمان زیادی نیز نیاز دارد و ساخت آن نیاز به حمایت سرمایه‌گذار و یا دستگاه متولی این حوزه دارد، تاکنون به هیچ ارگانی پیشنهاد نداده‌ام.

 اگر شهرداری و یا ارگان دیگری حمایت کند آمادگی و توان کافی برای ساخت بزرگترین شطرنج دنیا دارم.

آقای «اشکان دشمن‌زیاری» رکورددار و مشاور گینس که اصالتا بوشهری است، در کارگاه به من پیشنهاد کرد در ساخت بزرگترین شطرنج مشارکت داشته باشد و بعد از ساخت آن را در بوشهر نصب کند اما هدف من نصب این شطرنج در سنندج است به همین دلیل پیشنهادش را رد کردم.

نگاه متعجبم را روی شطرنج بندانگشتی که می‌بیند می‌گوید باورش برای شما هم مثل خیلی‌ها که آمدند و کار را دیدند سخت است، تا این لحظه حاضر نبوده‌ام جلوی کسی مهره‌ای در این مقیاس درست کنم اما به خاطر مخاطبین فارس این کار را انجام می‌دهم.

ساخت مهره شطرنج در مقیاس 2 میلی

ساخت مهره شطرنج در مقیاس 2 میلی آن هم با چشم غیرمسلح و با چنین دستگاهی دور از تصورمان بود اما این استادکار جوان مهره رخ شطرنج را در زمان حدود دو دقیقه درست کرد.

به گزارش فارس؛ صنایع دستی به‌عنوان قدیمی‌ترین حرفه و صنعت همواره تبلور عینی فرهنگ اصیل بومی، مردمی و معنوی کشور است و صنایع دستی استان کردستان نیز به دلیل دارا بودن بار فرهنگی، درآمدزایی، ارزش افزوده بالا، نقش مهمی را در اشتغالزایی و رشد و توسعه اقتصادی در مناطق شهری و روستایی ایفا می‌کند. 

درحال حاضر 16 رشته ملی فعال صنایع دستی و 29 رشته فعال و نیمه‌فعال بومی از جمله رشته خراطی سنتی، پلاس‌بافی، جاجیم‌بافی، موج‌بافی، ارغوان‌بافی، سفالگری سنتی و رشته‌های دیگری در کردستان وجود دارد که قطعا حفظ و جلوگیری از به فراموش سپردن این هنرها نیازمند توجه و نگاه مسئولان در سطح استانی و ملی است.

انتهای پیام/2330/71/ی