به گزارش خبرگزاری فارس از بجنورد، همیشه گفته‌اند پیشگیری بهتر از درمان است اما گویا برای برخی مسئولین استان و یا حتی کشور، بخش سومی نیز وجود دارد که می‌توان از آن به‌عنوان پسادرمان یا «آب‌رفته به جوی بازنخواهد گشت» یادکرد.
به‌عنوان‌مثال در موضوع بلایای طبیعی همچون زمین‌لرزه، که امروز ۲۷ اردیبهشت‌ماه در خراسان شمالی شاهد آن هستیم و همچنین چهار روز قبل سالروز زلزله شدید سال ۹۶ نیز محسوب می‌شد، باید پیشگیری از خسارت، در مدیریت مسئولان حرف اول و آخر را بزند و یا علاج و درمان در مرحله بعد اولویت باشد؛ اما این اتفاق به نظر کمتر دیده‌شده و گاهی به مورد سوم یعنی پسادرمان حواله داده‌شده است.
شاید ازنظر برخی‌ها مدیریت بحران یعنی پس از رخ دادن واقعه، باعجله و سرعت وارد عمل شده و خواب و استراحت را بر خود حرام کرده تا بحران پیش‌آمده را مدیریت کنند؛ اما تجربه ثابت کرده است که گاهی بحران آن‌ها را مدیریت کرده و شاید پس از سخت‌کوشی‌های بسیار نیز کماکان سرزنش شده و تلاش‌های سریع‌السیر آن‌ها در لحظه وقوع اتفاق، دیده نخواهد شد.
حقیقت این است که معنای مدیریت بحران ازآن‌جهت که باید سریع اتفاق بیفتد صحیح است اما ازآن‌جهت همان لحظه در مورد آن فکر و تصمیم‌گیری شود به نظر چندان منطقی نمی‌رسد.
بد نیست به بهانه سالروز زمین‌لرزه ۵.۷ ریشتری پیش قلعه خراسان شمالی در سال۹۶ که همین روزهای اردیبهشت رخ داد و این زلزله‌ی نورسیده حوالی سنخواست خراسان شمالی، گریزی به مشکلات کلی پیرامون وقایع طبیعی به‌خصوص زمین‌لرزه در خراسان شمالی بپردازیم.
خراسان شمالی بی‌قرار و ناآرام است/ شرق کشور،گسل زلزله‌هاست
بر اساس بررسی‌های محققان، طی ۱٠٠ سال گذشته ۱۳ زمین‌لرزه بزرگ‌تر از ۵.۵ ریشتر در منطقه خراسان شمالی به ثبت رسیده است که از این تعداد ۷ زمین‌لرزه دارای بزرگی بیشتر از ۶ ریشتر بوده است.
این منطقه ازنظر زمین‌لرزه در کپه داغ قرار می‌گیرد که در آن گسل‌های فعال و مهمی وجود دارد و طبیعی است که در معرض زلزله بوده و رنگ آرامی را به خود نبیند.
این گسل‌ها و حرکات آن‌ها معمولاً با خسارات بسیاری همراه بوده است و از مهم‌ترین گسل‌های این منطقه می‌توان به گسل اسفراین، گسل باغان گرماب و گسل رباط اشاره کرد.
گسل اسفراین: این گسل با درازای حدود ۱۷٠ کیلومتر و راستای شمال باختری جنوب خاوری قرار دارد و از حاشیه شمال خاوری شهر اسفراین عبور می‌کند.
گسل باغان گرماب: گسلی است با درازای ۵٠ کیلومتر و در راستای شمال و شمال باختری جنوب و در مجاورت روستای باغان قرار دارد.
گسل رباط: این گسل با درازای حدود ۱۲۵ کیلومتر در راستای شمال خاوری جنوب باختری قرار دارد و انتهای خاوری این گسل به ۲۵ کیلومتری جنوب آشخانه می‌رسد.
با توجه به بررسی‌های لرزه‌خیزی گستره ۱ درجه در ۱ درجه کانون زمین‌لرزه، ثابت‌شده است طی ۱٠٠ سال گذشته حدود ۲۹۹ زمین‌لرزه در خراسان رخ‌داده است که ۲۸ مورد از آن‌ها دارای بزرگی ۵ ریشتر و بیشتر از آن بوده است؛ این آمار نشان‌دهنده لرزه‌خیزی بالا در منطقه خراسان شمالی و گستره کپه داغ است.
با این توصیف فارغ از طبیعی و الهی بودن این بلیه‌ی آسمانی که رنگ دینی به خود می‌گیرد، باید برای این استان ناآرام و بیقرارِ واقع‌شده بر روی گسل، به مدیریت بحرانی طولانی‌مدت اندیشید که میزان امنیت جانی و روحی اهالی این خطه تضمین شود.
خرابی‌های زلزله، از بافت قدیمی خانه‌ها آب می‌خورد/ مسئولان سری به روستاها بزنند!
با تحقیقی اولیه می‌توان به نتایج بدیهی درزمینهٔ آسیب‌شناسی بحران زلزله، دست‌یافت که اگر مورد غفلت متولیان امر قرارگرفته باشد جای بسی تعجب دارد!
اگر حسابی سرانگشتی در خصوص زلزله ۵.۷ ریشتری سال ۹۶ در خراسان شمالی داشته باشیم خواهیم دید که آن زمین‌لرزه تعداد دو نفر باخته و حدود ۴٠٠ نفر نیز مصدوم به همراه داشته که بیشتر آن در روستاها گزارش‌شده است.
به‌عنوان‌مثال دو نفر جانباخته متعلق به روستاهای قصر قجر و لنگر از توابع شهرستان بجنورد بوده و همچنین روستاهای چوبی تپه، استاد، قره چای، کشک آباد در بخش مانه و سملقان و کلاته آقا نبی، قصر قجر، شعبان، لنگر و فخر نبی در شهرستان بجنورد ازجمله روستاهایی هستند که بیشترین آسیب را دیدند.
خسارت در این روستاها بیشتر مربوط به منازلی است که به‌صورت غیر فنی ساخته‌شده و یا خشت و گل بودند.
به نظر می‌رسد داستان هراس از زلزله و بحرانی شدن آن در استان یا کشور ریشه‌اش به چند قدم عقب‌تر از لحظه ناآرامیِ چندثانیه‌ای زمین است و مسئولان اگر می‌خواهند این چند ثانیه ناقابل، آن‌ها را آشفته نکند باید چند سال زحمت‌کشیده و آن تکلیفی که روی دوش دارند را زودتر از موعد انجام دهند.
با توجه به اینکه مسئولان بیشترین آمار خسارت را همیشه در روستاها اعلام کرده و دلیل اصلی آن را بافت قدیمی و غیر مستحکم خانه‌ها بیان می‌کنند، رسماً انگشت اتهام را به سمت خود گرفته و در لفافه به کم‌کاری خود در حوزه‌ی رسیدگی به روستاها، سهل‌انگاری در برنامه‌ریزی و سوء مدیریت در تقسیم بودجه و اعتبارات جهت مقاوم‌سازی مناطق روستایی اعتراف کرده‌اند.
قبل زلزله چاره کنید تا بعد زلزله هزینه نکنید
علت میوه‌ی کرم‌خورده‌ی روی درخت که با کمترین ضربه از هم متلاشی خواهد شد ریشه‌ی ناسالم زیرخاک است که نیاز به رسیدگی جدی داشته است.
پس قدم اول در مدیریت بحران فاصله گرفتن از اصل مسأله و نظاره کردن آن از دور است که موجب می‌شود زوایای مختلف مسأله روشن شود.
برخلاف اینکه مسئولان همیشه گلایه کمبود بودجه رادارند اما آمارها حاکی از آن است که ایران کشوری ثروتمند بوده، اما با عرض احترام به ساحت محترم مسئولان، مشکل به سوء مدیریت و نداشتن تخصص در حیطه وظایف خود برمی‌گردد.
بدنیست یادآور شویم که بعد از زلزله سال ۹۶، بسیاری از مسئولان استانی و کشوری با بازدید از مناطق زلزله‌زده، مدیریت بحران که نه بلکه همدردی خود با مردم خراسان شمالی را اعلام کردند و به همان پسادرمان که در مقدمه گزارش ذکر شد متوسل شده و حضوری نه‌چندان به‌موقع به هم رسانیدند.
معاون امور مسکن بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان شمالی، نیز در همان سال گفت: روند پرداخت تسهیلات به خانه‌های روستایی خسارت‌دیده از امروز و بدون اولویت انجام می‌شود.
علی روحانی تصریح کرد: روستاییانی که منازل آن‌ها در زلزله ۵.۷ ریشتری بجنورد دچار آسیب شده است، با مراجعه به بنیاد مسکن بلافاصله به بانک معرفی و تسهیلات پرداخت خواهد شد.
همچنین حسین عظیمی مدیرکل مدیریت بحران وقت استانداری خراسان شمالی، اظهار کرد: برخی از منازل روستایی در بجنورد و شهرستان مانه و سملقان تا ۵٠ درصد تخریب‌شده است که پرداخت خسارت به روستائیان در اولویت قرارگرفته است و به‌زودی روند تخمین میزان خسارت از طرف کارشناسان انجام می‌شود.
مدیر آموزش‌وپرورش وقت نیز از خسارت دیدن بیش از صد و پنجاه مدرسه در استان یادکرد که جای تأمل دارد، اگر دانش‌آموزانی در حین تحصیل دچار آسیب می‌شدند مسئولیت آن به کدام ارگان یا سازمان مرتبط می‌شد؟
این است نتیجه‌ی پیشگیری انجام‌نشده و درمان صورت نگرفته که مسئولان را ناچار می‌کند در هر بحران ناگهانی، به پسادرمان اکتفا و دخیل ببندند و همچنین هزینه‌های زیادی را بابت کم‌کاری قبلی خود تقبل کنند که البته زمختیِ این تقبل، روی دوش نظام جمهوری اسلامی بوده و این سوء مدیریت برای مردم و کشور گران تمام می‌شود.
در علم متولد باشید نه مقلد
مدیران ارشد استان، بجای ماهیگیری یاددادن و قوی ساختن عموم مردم شهر در مقابل مشکلات، آن‌ها را هرچه بیشتر وابسته و ضعیف بار آورده و گویا می‌خواهند با بیمه کردن خانه‌های روستایی، بازسازی، وام خسارت و دیگر تسهیلات به طریقی از آن مسئله و ریشه‌ی اصلی فرار کنند.
پرداخت تسهیلات که وظیفه‌ای انکارناپذیر بوده و در آن شکی نیست اما به‌جز آن مدیریت اعتبارات، راهکارهای خلاقانه و نو، پیشرفت علمی درجهت مقابله با بلای طبیعی همچون کشورهای پیشرفته در این زمینه مانند کشور های زلزله خیز فاصله گرفته و خود را به‌زحمت نیندازند تا موانع تولید و پیشرفت را از سر راه بردارند.
برخی ترجیح می‌دهند به آرام‌بخش‌های موضعی و کوتاه‌مدت اکتفا کنند و خود را در مقام رسیدن به موفقیت‌های بالاتر در سطح کشور یا کشورها نمی‌بینند، درصورتی‌که برای جهانی کردن این انقلاب طبق فرمایشات مقام معظم رهبری در گام دوم انقلاب حتماً باید به زمینه علمی و تکنولوژی اهتمام ورزید.
اگر بخواهیم شفاف‌تر بیان کنیم باید اظهار کرد که مسئولان نباید بهانه کمبود اعتبار را دست‌مایه درجا زدن در مسئولیت خود کنند چراکه مسئولان اوایل انقلاب همچون شهید رجائی، باهنر بهشتی ثابت کردند که اگر بخواهیم می‌شود.
برای مقرون به ذهن شدن مسئله می‌توان از فنّاوری‌های روز دنیا شاهد سخن آورد که در علم پیشرفت قابل‌توجهی داشته‌اند اما این دلیل بر ناتوانی ما نیست و به گفته مقام معظم رهبری دلیلش این است که آن‌ها زودتر از ما شروع کرده‌اند.
از جدیدترین فناوری‌های مقابله با زلزله می‌توان به‌صورت اجمالی از ابداعاتی نظیر فونداسیون شناور، به‌کارگیری کمک‌فنر در زیر ساختمان‌ها، بهره‌گیری از قدرت آونگ، فیوزهای قابل تعویض، دیوار هسته‌ای، ناپدید کردن اثر زلزله با استفاده از حلقه‌های پلاستیکی متمرکز زیر پایه ساختمان، آلیاژهای منعطف، پوشش فیبر کربنی، استفاده از زیست مواد ولوله‌های مقوایی، راه‌اندازی سامانه‌های هشدار سریع بر روی موبایل، کمک گرفتن از ماهواره‌ها برای بهبود واکنش در برابر زلزله، استفاده از هوش مصنوعی برای پیش‌بینی زلزله و تشخیص زلزله با کابل فیبر نوری نام برد.
رسیدن به فناوری که دیگر کشورها به آن رسیده‌اند برای کشور ما کم بوده وباید پیشرو در همه این‌ها باشد که نگاه تمامی کشورها برای رسیدن به آن فناوری به‌سوی جمهوری اسلامی ایران باشد و برای آموختن آن ناچار به یادگرفتن زبان فارسی شود.
رسالت مسئول جمهوری اسلامی ایران که بر روی خون شهدا بناشده است این‌چنین بوده و هر مدیر ارشد جامعه باید به همین طریق به مسائل نگاه کند.
مانورهای زلزله، علاج معنوی را کم دارد!
اگر مسئله علمی و تخصصی مانورهای زلزله که توسط هلال‌احمر طی آذرماه هرسال در مدارس آموزش داده می‌شود را نادیده بگیریم، جای بحث و مطالعه دارد که چند درصد از مردم در هنگام وقوع آنی زلزله به آن آموزه‌ها عمل می‌کنند و به فرض مثال اگر به آن عمل شود نیز معلوم نیست تا چه حد می‌تواند مفید واقع شود.
لازم است قبل پرداختن به این موضوع پیشینه‌ای از مبحث مانور زلزله را ذکر کنیم.
ماجرا از آنجایی شروع می‌شود که با توجه به آسیب‌پذیری کودکان و نوجوانان در برابر صدمات ناشی از زلزله، بخش آموزش همگانی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، در راستای انجام رسالت خویش به‌منظور کاربردی کردن آموخته‌های دانش آموزان پیرامون زلزله، در سال ۱۳۷۴ برگزاری مانور در سطح مدارس را طراحی کرد.
در سال ۱۳۸۲ با امضاء تفاهم‌نامه بین وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، آموزش‌وپرورش، کشور، سازمان صداوسیما و جمعیت هلال‌احمر مانور سراسری در سطح کلیه مدارس کشور و با همکاری وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مذکور اجرا شد و از آن به بعد هرساله در ۸ آذرماه مانور سراسری زلزله در سطح مدارس کل کشور برگزار می‌شود.
حال شاید بهتر است بگوییم که مانورهای زلزله علاوه بر جنبه صدمه‌زدایی از جسم افراد، بیشتر آرامش روح و روان آن‌ها را مورد مدنظر قرار داده و در تلاش است امنیت روحی اشخاص در هنگام رخ دادن زلزله را حفظ کند.
پسا زلزله را می‌توان بهتر مدیریت کرد!
حالا که این زلزله‌ی ناخوانده‌ی استان، گذشته و خسارت زده است، حداالمقدور می‌توان این‌یک دم را بهتر مدیریت کرد و مشکلاتی ازجمله صف‌های بنزین طولانی برای فرار از زلزله، اطراق در پارک‌ها، نبود امکانات بهداشتی مناسب، قطعی برق، خدمات‌دهی به‌موقع در خصوص مایحتاج اولیه، سیستم‌های ارتباطی، امکانات بهداشتی و حیاتی، آذوقه و خوراکی را با سرعت عمل بیشتر مرتفع ساخت که حداقل مردم امنیت فکری نگرانی برای وضعیت خانواده‌شان را حل‌شده تلقی کنند.
البته به یاری مسئولان ارگان‌های مختلف این مهم محقق شده است، اما جا دارد که دقت بیشتری در این موارد انجام بگیرد تا سوءاستفاده گران این عرصه نیز دستشان از هرگونه خطا کوتاه شود.
به‌عنوان‌مثال برای اسکان ناشی از پیشگیری آسیب در پس‌لرزه‌‌ها می‌توان با هدایت مردم به مساجد یک طبقه، سالن‌های ورزشی و دیگر مکان‌های مناسب این جو روانی ترس از زمین‌لرزه و همچنین خطرات جانی را کاهش داد که آن‌چنان به‌موقع صورت نمی‌گیرد و فقط در مواقع حاد از آن بهره می‌گیرند.
موارد این‌چنینی بسیار بوده که در این مقال نمی‌گنجد و به اشاره‌ای کوتاه از آن بسنده شده است.
امید است که مسئولان با نگاهی متفاوت به مسئله مدیریت بحران، از جوانان متخصص در همان حوزه بهره برده و سرانه علم، تولید و رفع موانع تولید را به‌صورت جهادی و اخلاص دنبال کنند و بدانند که رمز پیروزی جمهوری اسلامی تقوا و تلاش است و بودجه و اعتبار که همیشه بهانه مسئولان است در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد؛ چراکه کشور ما کشوری ثروتمند است اما استفاده از این ثروت مرد میدان می‌خواهد.
سوره فاطر بخوانید!
در انتها بهتر است به این نکته اشاره شود که ترغیب به ماندن و فرار نکردن امر خوبی است که در آئین دینی ما نیز به آن اشاره‌شده است اما اگر این آموزش‌های زلزله، بتواند به جنبه معنوی مسئله نیز بپردازد و از این حیث مانورها مجهز به آگاهی معنوی شود تا افراد از آرامش روحی در مخاطرات بهره‌مند شوند ارزشمندتر خواهد بود.
به فرض مثال توجه به توکل و یاد خدا در هنگام مواجه باعظمت و قدرت الهی طی یک رخداد طبیعی کمترین چیزی است که در کشور مسلمان باید به آن توجه شود و البته کسانی که صاحب تریبون و مسئولیت هستند بر این موضوع تأکید بیشتر داشته باشند.
در توصیه بزرگان و ائمه(ع) هنگام وقوع زلزله نکاتی آمده است که مرور برخی از آن‌ها خالی از لطف نیست.
حدیثی از پیامبر اکرم (ص) در کتب روایی شیعه نقل‌شده که حضرت فرمودند: هرگاه در شب‌هنگام خوابیدن از وقوع زلزله و خراب شدن خانه می‌ترسی آیه ۴۱ سوره فاطر را قرائت کن.
آیه‌ی۴۱ سوره فاطر نیز به شرح زیر است:
ان اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً»
خداوند آسمان‌ها و زمین را نگاه می‌دارد تا از نظام خود منحرف نشوند و هرگاه منحرف گردند، کسی جز او نمی‌تواند آن‌ها را نگاه دارد، او بردبار و غفور است.
انتهای پیام/ج/ی
