معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با اشاره به اینکه چراغ تحقیق کشور در حال خاموش شدن است و از هر ۱۰ شاگردم، ۸ نفرشان مهاجرت میکنند، گفت: این مهاجرت از کاهش تعداد مقالات علمی هم خطرناکتر است، چون ما در آینده دیگر نیروی انسانی پژوهشگر نخواهیم داشت.
دکتر شاهین آخوندزاده در گفتوگو با ایسنا، ضمن بیان این مطلب با اشاره به وضعیت شاخص جهانی نوآوری (Global Innovation Index) ایران در سال ۲۰۲۵ اظهار کرد: رتبه ایران در حوزه فناوری از ۵۳ به ۷۰ سقوط کرده است؛ در حالی که در سالهای گذشته روند رو به بهبود داشتیم و جایگاه کشور بهبودیافته بود. این افت بهخاطر ضعف محیط و زیستبوم فناوری است؛ محیطی که بهجای تسهیل فعالیتهای فناورانه با مشکلات متعددی همچون بروکراسی، محدودیتهای مالی و نبود زیرساختهای اقتصادی روبهرو است.
وی افزود: شاخص جهانی نوآوری مجموعهای از عوامل از جمله آمادهبودن زیرساخت اقتصادی، سهولت راهاندازی کسبوکارهای فناور، فرایند اعطای وام، توان نیروی انسانی و نیز میزان درآمد و ارزشافزوده حاصل از فناوری را در بر میگیرد. ما در بخش نیروی انسانی نیرومند و توانمند هستیم، اما در فضای فناوری و زیستبوم نوآوری ضعفهای جدی داریم. برای مثال در کشورهای منطقه ممکن است ثبت یک شرکت فناور در کمتر از یک هفته انجام شود، اما در کشور ما بروکراسی پیچیده و کند باعث ناامیدی کارآفرینان میشود.
آخوندزاده با تأکید بر اینکه نمیتوان پژوهش و فناوری را از هم جدا تصور کرد، گفت: کاهش رتبه جهانی فناوری هشداری است که نشان میدهد سیاست کاهش حمایت از تحقیقات بنیادی، نتیجهای جز ضعف در فناوری ندارد. تحقیقات دانشگاهی زیربنای فناوری است. تصور برخی از مسئولان مبنی بر اینکه میتوان بدون تکیه بر پژوهش، صرفاً از طریق کپیبرداری یا مهندسی معکوس پیشرفت کرد، یک خطای راهبردی است.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: در حوزه داروسازی شاهدیم که پژوهشهای دانشگاهی و کار هیئت علمیها مستقیماً به فناوری منجر شده است.
بهعنوان مثال، داروی درمان اماس که توسط پژوهشگران ایرانی ساخته شده، اگر قرار بود وارد شود، حدود ۷۵۰ میلیون دلار هزینه داشت؛ در حالی که کل واردات داروی کشور حدود ۱.۵ میلیارد دلار است. یعنی تنها واردات همین دارو نیمی از بودجه واردات را میبلعید. اکنون با تولید داخلی آن توسط شرکتهای دانشبنیان، کشور در این زمینه خودکفا شده و میلیونها دلار صرفهجویی کردهایم.
وی ادامه داد: این دستاوردها حاصل کار محققان ایرانی است که با وجود محدودیتها در حال فعالیتاند. اما مسئله اینجاست که پژوهش به شدت گران شده است. مواد اولیه، کیتها و تجهیزات تحقیقاتی به دلیل تحریمها دو تا سه برابر قیمت واقعی خریداری میشوند. ما تحقیق را با دلار ۳۰۰ تومانی انجام میدهیم ولی بودجههایی که اختصاص مییابد، معادل چند ده دلار است. وقتی برای پایاننامه تنها ۱۰ میلیون تومان پرداخت میشود، عملا پژوهشگر با کمتر از ۳۰ دلار باید کار کند.
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت یادآور شد: آنچه تا امروز ما را سر پا نگه داشته، نیروی انسانی توانمند است. پژوهشگران و اعضای هیئت علمی با تحمل سختیها علم کشور را زنده نگه داشتهاند. اما این توان صبر و ایثار بیپایان نیست. منِ استاد دانشگاه که ۳۱ سال سابقه دارم، سالها از جیب خودم هزینه تحقیق کردهام، اما دیگر توان ادامه آن را ندارم. وقتی به استادیار جوانم تنها ۲۵ میلیون تومان حقوق میدهم، چگونه انتظار دارم او پروژههای علمی را پیش ببرد.
آخوندزاده در ادامه با هشدار نسبت به عواقب ادامه این مسیر گفت: اگر روند بیتوجهی به حمایت از پژوهش ادامه پیدا کند، سال به سال جایگاه علمی کشور افت میکند. نخستین نشانه این مسئله مهاجرت نخبگان است. وقتی پژوهشگر جوان احساس کند در آزمایشگاهش چراغی روشن نیست، امکانات ندارد و حمایت نمیشود، به اجبار از کشور میرود. این مهاجرت از کاهش تعداد مقالات علمی هم خطرناکتر است، چون ما در آینده دیگر نیروی انسانی پژوهشگر نخواهیم داشت.
وی با ابراز نگرانی از وضعیت بودجه پژوهشها افزود: در سال گذشته دستکم افزایش مختصری در بودجه تحقیقات داشتیم، اما امسال هیچ رشد اعتباری صورت نگرفته است. در چنین شرایطی چگونه میتوان انتظار داشت تحقیقات علمی و فعالیتهای فناورانه تداوم پیدا کند. پژوهشگران احساس تنهایی و بیپناهی میکنند. من بارها هشدار دادهام که چراغ تحقیق در حال خاموش شدن است، ولی به نظر میرسد گوش شنوایی وجود ندارد.
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در پایان خاطرنشان کرد: من تصور میکردم پس از بحرانهای اخیر و آنچه در منطقه رخ داد، عقلانیتی در سیاستگذاری شکل بگیرد تا بفهمیم که از علم و فناوری بهویژه در حوزههای حیاتی مانند هوش مصنوعی عقب ماندهایم. متأسفانه هنوز این درک در تصمیمگیران بهوجود نیامده است.
بسیاری از فارغالتحصیلان برتر دانشگاههای علوم پزشکی کشور حتی دیگر در آزمون رزیدنتی شرکت نمیکنند و از کشور میروند. اگر امروز به فکر بودجه باشیم ولی نیروی انسانی را از دست بدهیم، فردا حتی با داشتن بودجه نیز توان بازسازی علمی کشور را نخواهیم داشت.
