خبرگزاری مهر، گروه بینالملل: انتشار خبر دیدار اخیر معاون وزیر خارجه ارمنستان با مدیرکل وزارت خارجه رژیم صهیونیستی، در فضایی صورت گرفت که هنوز خاطره همکاری گسترده اسرائیل با جمهوری آذربایجان در جنگهای اخیر علیه ارمنستان زنده است. همین تناقض آشکار، نقطهای حساس و پرسشبرانگیز در سیاست خارجی ایروان ایجاد میکند: چرا ارمنستان در شرایط فعلی به سمت توسعه رابطه با اسرائیل حرکت کرده و تلآویو چه هدفی را دنبال میکند؟
تلاش اسرائیل برای گسترش جای پا در قفقاز جنوبی
ارمنستان با وجود دلخوری تاریخی از همکاری نظامی و اطلاعاتی اسرائیل با باکو، وارد مرحلهای تازه از تماسهای دیپلماتیک با تلآویو شده است. در دیدار اخیر معاون وزیر خارجه ارمنستان با مدیرکل وزارت خارجه رژیم صهیونیستی، دو طرف درباره همکاری در حوزههای فناوری پیشرفته، پزشکی، کشاورزی و گردشگری گفتوگو کردند.این حوزهها همان بخشهایی هستند که اسرائیل معمولاً برای نفوذ نرم و بلندمدت از آنها استفاده میکند. از نگاه بسیاری از تحلیلگران، تلآویو در سالهای اخیر در حال اجرای راهبردی تازه در قفقاز جنوبی است که شامل گسترش روابط با ارمنستان برای تکمیل حلقه نفوذ خود در مرزهای شمالی ایران است.
اسرائیل هماکنون در جمهوری آذربایجان جایگاهی محوری دارد؛ از همکاری نظامی و فروش پهپادهای تهاجمی گرفته تا حضور اطلاعاتی. نزدیک شدن همزمان به ارمنستان، میتواند یک «زاویه سوم» ایجاد کند که موجب افزایش توان نفوذ و رصد اسرائیل در کل منطقه قفقاز شود.
ماشاو؛ بازوی رسمی نفوذ نرم اسرائیل
در این میان، نام یک نهاد کلیدی بیش از همه مطرح میشود، آژانس همکاری و توسعه بینالمللی رژیم صهیونیستی موسوم به ماشاو که مستقیماً زیر نظر وزارت خارجه این رژیم فعالیت میکند.
ماشاو از دهه ۱۹۵۰ با عنوان «آژانس کمکرسانی و توسعه» ایجاد شد و هدف رسمیاش «اشتراکگذاری تجربیات رژیم صهیونیستی در کشاورزی، فناوری آب، سلامت و نوآوری» عنوان میشود. اما در عمل، این نهاد بخش مهمی از سیاست سفیدشویی و تصویرسازی نرم این رژیم در کشورهای هدف است؛ زیرا با اجرای دورهها، کارگاهها، مشاورههای تخصصی، و پروژههای ظاهراً توسعهای، زمینه نفوذ دیپلماتیک و امنیتی را فراهم میکند.به عبارت دقیقتر، کارکرد ماشاو فقط کمک نیست؛ ایجاد وابستگی، نفوذ و بهبود چهره رژیم در اذهان عمومی است.
ماشاو تا امروز چهقدر در ارمنستان فعال بوده؟
بر خلاف کشورهایی مانند هند، آفریقا، آمریکای لاتین یا آسیای مرکزی، ارمنستان تا امروز محل پروژههای بزرگ ماشاو نبوده است. شواهد نشان میدهد که: حضور ماشاو در ارمنستان بسیار محدود و عمدتاً در حد دورههای آموزشی کوتاهمدت و ظرفیتسازی بوده است.
هیچ پروژه زیرساختی، کشاورزی بزرگ یا برنامه توسعهای در خاک ارمنستان توسط ماشاو اجرا نشده است. همکاری بیشتر در قالب اعزام شرکتکنندگان ارمنی به دورههای آموزشی ماشاو بوده است. اما نکته مهم اینجاست که در تفاهمات جدید میان ارمنستان و اسرائیل، دقیقاً حوزههایی برای همکاری مطرح شده که ماشاو در آنها فعال است از جمله فناوریهای پیشرفته پزشکی و سلامت، کشاورزی، مدیریت منابع گردشگری و توسعه محلی. بنابراین، بسیار محتمل است که وزارت خارجه اسرائیل در مرحله جدید روابط، ماشاو را بهعنوان ابزار اصلی نفوذ به صورت رسمی و یا غیر رسمی وارد ارمنستان کند.
چرا این روند برای منطقه اهمیت راهبردی دارد؟
نفوذ نرم اسرائیل در ارمنستان فقط یک همکاری دوجانبه ساده نیست؛ بلکه تحولی است که میتواند معادلات امنیتی و ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی را بهویژه در مجاورت مرزهای ایران دگرگون کند.
۱. تکمیل زنجیره نفوذ اسرائیل در قفقاز جنوبی
اسرائیل سالهاست در جمهوری آذربایجان حضور امنیتی، نظامی و اطلاعاتی عمیقی دارد. گرمتر شدن روابط با ارمنستان، این امکان را ایجاد میکند که تلآویو یک «کریدور سهضلعی نفوذ» در قفقاز بسازد؛ کریدوری که عملاً در نزدیکی مرزهای ایران مستقر خواهد بود و ظرفیتهای امنیتی و سیاسی قابلتوجهی دارد.
۲. نفوذ از مسیر پروژههای توسعهایِ کمهزینه اما پربازده
الگوی کاری ماشاو در کشورهای مختلف نشان میدهد که پروژههایی مثل کشاورزی نوین، سلامت یا مدیریت بحران صرفاً اقدامات فنی نیستند. این پروژهها معمولاً با حضور مستمر کارشناسان، ایجاد شبکههای نهادی، رفتوآمدهای طولانیمدت و شکلگیری کانالهای ارتباطی جدید همراه است. چنین فضاهایی، در تجربه سایر کشورها، بارها به بستری برای نفوذ اطلاعاتی، اقتصادی یا شبکهسازی سیاسی تبدیل شدهاند.
۳. محدودیتهای ایروان در برابر تغییر مسیر سیاست خارجی
ارمنستان پس از شکستهای نظامی در سالهای ۲۰۲۰ و ۲۰۲۳، بهدنبال جایگزینهایی برای تکیهگاههای سنتی خود است. همین نیاز ساختاری، تلآویو را برای ایروان به یک «پنجره فرصت» تبدیل کرده؛ پنجرهای که بستن آن برای دولت پاشینیان آسان نیست.
۴. فاصلهگیری مرحلهای از محورهای سنتی و تغییر موازنه در مرزهای ایران
هرچه همکاریهای ارمنستان با اسرائیل در حوزههای حساستر - از کشاورزی و سلامت گرفته تا آموزش و مدیریت بحران - عمیقتر شود، ایروان از محورهای سنتی خود فاصله بیشتری میگیرد. این روند میتواند به تغییر تدریجی موازنه ژئوپلیتیک قفقاز، آنهم دقیقاً در نزدیکی مرزهای ایران، منجر شود.
جمعبندی
دیدار مقامهای ارمنستان و اسرائیل نشانه آغاز مرحله تازهای از تلاش تلآویو برای نفوذ ساختاری در قفقاز جنوبی است. ماشاو -بهعنوان ابزار رسمی نفوذ نرم اسرائیل - احتمالاً در مرکز این استراتژی قرار گیرد و بهزودی شاهد پیشنهاد پروژههای کشاورزی، فناوری و سلامت در ارمنستان خواهیم بود.در ظاهر، این همکاریها «توسعهای» و «ظرفیتسازی» معرفی میشوند، اما در عمل زمینهساز نفوذ ژئوپلیتیکی عمیقتر اسرائیل در قفقاز و نزدیکی به مرزهای ایران هستند.
