اخیرا وضعیت قرارداد 25 ساله ایران و چین توسط کمیسیون امنیت ملی مجلس بررسی و انتقاداتی در خصوص عدم تحقق این قرارداد به ویژه در بخش تجارت و اقتصاد از سوی نمایندگان مطرح شد. قرارداد 25 ساله که قرار بود راهکاری برای توسعه اقتصادی کشور محسوب باشد، اکنون و در سایه افزایش تورم و کاهش روابط اقتصادی ایران با توجه به تحریم ها، بیش از گذشته مورد توجه فعالان اقتصادی قرار گرفته است.
به گزارش فرارو، رحمانی فضلی، سفیر ایران در چین، معتقد است که قرارداد 25 ساله ایران و چین، در حال اجرا و رو به پیشرفت است و بخشی از آن نیز تاکنون عملیاتی شده است. با این وجود، به اعتقاد برخی کارشناسان حوزه اقتصاد، مصادیق عینی تحقق این بندها، آنگونه که انتظار می رفت، دیده نمی شود. رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز ضمن تأکید بر اهمیت چین و سطح راهبردی روابط با این کشور گفته است برخی دستگاهها که کوتاهی میکنند و تمایلی به همکاری با شرق و چین ندارند مورد انتقاد هستند و باید نگاه برخی مدیران نسبت به چین اصلاح شود.
با توجه به این موضوع پرسشهایی مطرح است از جمله این که قرارداد 25 ساله ایران و چین تا چه حد مهم است و سطح انتظارات ایران از چین تا چه حد محقق شده است؟ علی قنبری، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با فرارو به بررسی این وضعیت پرداخته است:
علی قنبری به فرارو گفت: «اگر بخواهیم به روابط اقتصادی ایران و چین واقعبینانه نگاه کنیم، باید این حقیقت را بپذیریم که نمیتوان نقش بیش از اندازهای را برای چین در آینده اقتصادی کشور قائل شد. چین کشوری است که سیاست خارجی و مسیر اقتصادی خود را به محاسبات بزرگتر، از جمله روابط پیچیده و پرهزینه با ایالات متحده، بازارهای جهانی، شبکه تجارت آسیا و حتی فشارهای ساختاری اقتصاد داخلی وابسته است.
سهم تجارت چین با آمریکا، اتحادیه اروپا و آسیای شرقی به حدی زیاد است که طبیعتا علاقه زیادی برای قراردادهایی ندارد که از نظر حجم و بازده، در قیاس با تجارت کلان چین (با اقتصادهای بزرگ) ناچیز دیده میشوند. چین تمایلی ندارد در تنشهای ژئوپلیتیک منطقه ای وارد بازیهایی شود که سرمایهگذاریهایش را به خطر بیندازد. بنابراین اتکای بیش از حد از حد ما به چین نهتنها غیرمنطقی است، بلکه میتواند مانع از درست شدن ظرفیتها و محدودیتهای واقعی اقتصاد ایران شود.»
وی افزود: «اگر عملکرد سرمایهگذاری خارجی چین در یک دهه گذشته را بررسی کنیم، تصویر روشنتر میشود. چین در سالهای متوالی سالانه بین 100 تا 150 میلیارد دلار سرمایه گذاری مستقیم در سراسر دنیا انجام داده است.
اما نکته مهم این است که عمده این سرمایهگذاریها به بازارهای بزرگ و با ثبات اقتصادی همراه با امنیت حقوقی بالا اختصاص داده شده است. مانند سرمایه گذاری چین در اندونزی، عربستان سعودی، امارات، پاکستان، مالزی، مصر و حتی اروپای شرقی. در حالی که سهم ایران از این جریان عظیم سرمایهگذاری بسیار اندک است. این اندک بودن نه بهدلیل بیمیلی چین، بلکه بهدلیل وضعیت اقتصاد و نظام بانکی ما است.
وقتی کشوری تحت تحریم، محدودیت مالی، مشکلات سرمایه گذاری و نوسان شدید قرار میگیرد، حتی شریکی مانند چین که از دوستان محسوب می شود نمی خواهد ریسک سرمایه گذاری گسترده را بپذیرد.»
این اقتصاددان در ادامه گفت: «این نکته را نباید نادیده گرفت که چین در دورههای متعدد نشان داده که در برابر فشارهای مستقیم یا غیرمستقیم آمریکا و متحدانش رفتار محتاطانهای دارد. بخش بزرگی از تجارت چینی ها از مسیر دلار، همکاری با سیستم بانکداری آمریکا و بازارهای غربی میگذرد. برای همین، حتی اگر در گفتار سیاسی از استقلال و توازن خود دفاع کند، در عمل تلاش میکند که احتمال تحریم های ثانویه، بانکی یا ریسک مالی برای شرکتهای چینی را از بین ببرد. برهمین اساس هم این انتظار که چینی ها بدون در نظر گرفتن چنین محدودیتهایی در ایران پروژههای چند میلیارد دلاری اجرا کنند، خلاف شناخت ما از عملکرد اقتصادی چین است. قرارداد 25 ساله نیز در سایه احتیاط چین کمرنگ شده است.»
وی افزود: «نکته مهم دیگر نقش دیپلماسی اقتصادی و کیفیت مدیریت روابط خارجی در موفقیت یا شکست چنین همکاریهایی است. اگر سفیر یا تیم دیپلماتیک ایران در چین از تجربه کافی، شبکه ارتباطی عمیق یا فهمی از پویایی اقتصاد چین برخوردار نباشند، طبیعی است که شانس ایران برای جذب سرمایهگذار کاهش یابد. چین کشوری است که روابط اقتصادی خود را به شدت با ساختارهای دولتی، شبکه بانک ها، شرکت های عظیم و سیاست های کلان صنعتی درهم تنیده است.
همچنین باید به این نکته توجه داشته باشیم که چین برای ما تفاوت بنیادی با کشورهای منطقه از جمله هند، روسیه یا پاکستان ندارد. نه از نظر عمق حجم راهبردی و نه از نظر ارتباط اقتصادی. روابط اقتصادی ایران با چین تنها زمانی میتواند رشد کند که ایران بتواند ریسک سرمایهگذاری را کاهش دهد، مسیرهای مالی شفاف ایجاد کند، روابط بانکی خود را سامان دهد و محیط پیشبینیپذیر برای سرمایه خارجی فراهم کند.»
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در ادامه گفت: «ما به ارقام بزرگی برای سرمایهگذاری خارجی نیاز داریم؛ ارقامی که زیرساخت های اصلی کشور از جمله انرژی، حمل و نقل، صنعت، فناوری را دگرگون کنند. این نیاز به دهها میلیارد دلار سرمایه پایدار در سال دارد. چین یکی از مهمترین کشورهای جهان در حوزه سرمایههای خارجی است، اما حتی اگر تمام محدودیتهای فعلی را کنار بگذاریم، هیچ منطقی وجود ندارد که چین به تنهایی این خلأ را پر کند.
اقتصاد جهانی و تجربه های بین المللی نشان میدهد جذب سرمایه خارجی تنها زمانی موفق می شود که از مسیرهای مختلف انجام شود نه یک مسیر. رابطه با چین خوب است و میتواند یکی از اجزای همکاریهای اقتصادی ایران باشد، اما اگر این رابطه تنها رابطه پایدار ما باشد موفقیت چندانی نخواهد داشت. چین کشوری است که خود را در اولویت کامل قرار می دهد و نگاهش به ایران نیز در همان قالب تعریف می شود. بنابراین راهبرد درست برای ایران است که در کنار حفظ روابط با چین، انتظارات را در حد دیپلماسی اقتصادی حرفهای شکل دهد»
