همشهری آنلاین - یکتا فراهانی: تهران و بسیاری از کلان‌شهرهای ایران این روزها زیر لایه‌ای غلیظ از ذرات معلق و آلودگی پنهان شده‌اند؛ ذراتی که نمی‌شود آنها را دید، اما می‌توان بوی آنها را حس کرد و گاهی نیز حضور ملموس‌شان را در گلو و ریه احساس کرد. در چنین شرایطی واقعا چه‌کار می توان کرد و آیا داستان، تنها با چند روز دورکاری پایان خوشی خواهد داشت!؟
آلودگی ماندگار در هوایی راکد
در شرایطی که چند ماهی است باران نیامده و خشکسالی سایه‌اش را بر آسمان تهران گسترانده، ما با یک بحران پنهان اما خطرناک روبه‌رو هستیم: آلودگی ماندگار در هوایی راکد. این بحران فقط حاصل کار نیروی انسانی نیست، بلکه نتیجه دست‌کم گرفتن طبیعت و کمبود ریزش‌های طبیعی است که سال‌ها عامل پاک‌سازی هوا بود.
بیشتر بخوانید:
رسوب مرطوب
وقتی باران می‌بارد، ذرات معلق بزرگ‌تر مانند گردوغبار، ذرات خاک، دوده و گردوغبار جوی را «شست‌وشو» می‌دهد؛ یعنی این ذرات را به سطح زمین می‌نشاند. این پدیده در علم رسوب مرطوب (wet deposition) نام دارد.
همین روند باعث می‌شود پس از باران، هوا پاک‌تر شود؛ اما این پاکیزگی مقطعی است، تا وقتی آلودگی مجدداً تولید نشود. در واقع باران همه چیز را پاک نمی‌کند.
ذرات بسیار ریز مانند PM۲.۵؛ ذراتی که خاصیت نفوذ در ریه و خطر جدی برای سلامتی دارند بیشتر در برابر باران مقاومت نشان می‌دهند؛ یعنی باران معمولاً توانایی جمع‌آوری کامل آنها را ندارد.
همچنین آلودگی هوا فقط ذرات نیست؛ گازهایی مانند Ozone (ازن) یا بعضی ترکیب‌های فرّار ممکن است با باران از بین نروند یا تأثیر کمی بپذیرند.
آلودگی ماندگار در نبود باران
وقتی هوا خشک می‌شود، ذرات معلق جوی و گازهای آلاینده می‌توانند مدت طولانی‌تری در هوا معلق بمانند مخصوصاً اگر وضعیت جوی پایدار باشد، باد نوزد، و منابع آلودگی مثل خودرو، موتور، سوخت‌های فسیلی، صنایع فعال باشند. این ترکیب خطرناک است.
در شهرهایی مثل تهران، سهم تردد وسایل نقلیه از تولید آلاینده‌ها بسیار بالا یعنی تقریباً حدود ۷۰ درصد است.
وضعیت جغرافیایی و اقلیمی نیز بی‌تأثیر نیست: وقتی بادوباران نباشند و دما وارونه شود (پدیده وارونگی)، آلاینده‌ها روی سطح زمین جمع می‌شوند و پخش نمی‌شوند.
پیامدهای خطرناک
افزایش ذرات معلق خطرناک مانند PM۲.۵ می‌توانند به عمق ریه نفوذ کنند و باعث مشکلات قلبی، ریوی، و حتی سرطان شوند.
کیفیت پایین هوا تأثیر منفی و کاملا مستقیم بر سلامت عمومی مردم دارد؛ مخصوصاً کودکان، سالمندان، بیماران تنفسی یا قلبی. آلودگی ماندگار باعث کاهش کیفیت زندگی، کاهش دید (مه‌دود) و مشکلات زیست‌محیطی می‌شود.
دلایل کاهش بارش
کاهش بارندگی در مناطق مختلف ایران، خشکسالی و تغییر الگوهای اقلیمی یکی از مهم‌ترین دلایل بی‌بارانی است. تحلیل‌های آماری نشان داده‌اند که شاخص‌های اقلیم جهانی و جریانات اقیانوسی می‌توانند تأثیر مستقیم روی کاهش ریزش‌ها داشته باشند.
در شهرهای بزرگ با جمعیت زیاد و آلودگی زیاد، این خشکی تأثیر مضاعف دارد؛ چون پاک‌کننده طبیعی (باران) حذف می‌شود؛ اما تولید آلاینده‌ها باقی می‌ماند.
چه می‌توان کرد؟
تقویت حمل‌ونقل عمومی و کاهش استفاده از خودرو و موتورسیکلت شخصی: باتوجه‌به سهم ۷۰٪ وسایل نقلیه در آلودگی، کاهش تردد شخصی مهم‌ترین اقدام فردی و شهری است.
کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و استفاده از انرژی‌های پاک‌تر: به هر میزان سوخت‌های فسیلی کمتر مصرف شوند، انتشار آلاینده کمتر خواهد بود.
افزایش فضای سبز و درخت‌کاری شهری: درختان می‌توانند تا حدی به ته‌نشین کردن ذرات کمک کنند و اکسیژن تولید کنند.
اطلاع‌رسانی عمومی درباره وضعیت آلودگی هوا و هشدارها: وقتی مردم بدانند هوای فردا ناسالم است، می‌توانند تصمیم بهتری درباره فعالیت بیرون از خانه بگیرند (مثلاً دورکاری، محدودکردن فعالیت کودکان و سالمندان).
