به گزارش همشهری آنلاین، بیستون که شامل بخش‌های مختلفی از جمله نقش برجسته و کتیبه داریوش اول، نقش برجسته مهرداد دوم، نقش برجسته هرکول، نقش برجسته گودرز، نقش برجسته بلاش، فرهادتراش، کاخ خسرو، کاروانسرای شاه‌عباسی، کاروانسرای ایلخانی، غار مرخول، غار شکار چیان، غار مرآفتاب و ... است، در سال ۱۳۸۵ به عنوان هشتمین اثر ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید.
محل عبور کاروان
ارتفاع کوه بیستون ۲۷۸۰ متر از سطح دریاست. کوه بیستون در کنار یک جاده باستانی مهم و پر رفت و آمد قرار گرفته و این مسیر، محل عبور کاروان‌های تجاری و مسافری و همچنین نیروهای نظامی از شهرهای بابل و بغداد به سمت کوه‌های زاگرس و اکباتان بوده است. این یعنی پادشاهان ایران با ساخت بیستون قصد داشته‌اند قدرت خود به نمایش بگذارند. کوه بیستون یکی از کوه‌های کوهستان پرآو در امتداد رشته کوه‌های زاگرس است که در اطراف شهر بیستون و در ۳۲ کیلومتری شرقی شهر کرمانشاه قرار گرفته است. دیواره بیستون که سنگ نبشته بیستون بر روی آن کنده‌کاری شده، از مهمترین دلایل جذابیت این محوطه برای بنای آثار تاریخی بوده است. این دیواره مرتفع‌ترین دیواره ایران و پنجمین دیواره بلند جهان محسوب می‌شود.
از بغستان تا بیستون
نام بیستون از واژه بغستان به معنای جایگاه خدایان برگرفته شده است. بیستون در اصل و در آغاز «بغستان» نام داشته که از دو کلمه «بغ» به معنی خدا و «ستان» که پسوند مکان به معنی جایگاه و سرزمین است، تشکیل شده. چنانکه مجموعا معنی «جایگاه خدایان» بوده است. این واژه در قرن‌های اولیه دوران اسلامی «بهستون» بوده که به معنای ستون نیکوست و یا ستون بهتر است (از اتصال به/ بهتر و ستون). امروزه بیستون خوانده می‌شود. البته شکل واژه‌ای که امروزه «بیستون» به معنی «بدون ستون» گفته می‌شود، از گویش‌های محاوره‌ای و فاقد اعتبار تاریخی است. اولین اشاره تاریخی به این جایگاه در کتاب دیودوروس سیکولوس بوده که در آن قسمتی از نوشته‌های کتزیاس یونانی درباره بیستون ذکر شده است. در این اشاره کتیبه بیستون کنده‌کاری شده توسط سمیرامیس ملکه اسطوره‌ای آشوری معرفی شده است؛ چنین گفته شده که کوه بیستون پیشکشی به محضر اورامزدا بوده است.
سراب بیستون
سراب بیستون در محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون قرار گرفته و در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۵۰۲۰ در زمره آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. سراب بیستون شصت وششمین اثر طبیعی ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۳ مرداد ۱۳۸۸ در لیست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.
غار شکارچیان در بیستون
غار شکارچیان (غار بیستون) غاری مربوط به دوران پارینه سنگی است که در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۸۸۹ در فهرست یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. کاوش‌ها در غار شکارچیان در سال ۱۹۴۹ (۱۳۲۸) و در طی سفر اکتشافی باستان‌شناس و انسان‌شناس آمریکایی به نام کارلتن کوون به غرب زاگرس آغاز شد. یک زبان‌شناس به نام کامرون، او را همراهی می‌کرد. کوون پس از نخستین بازدید از غار، چند ماه بعد به مدت دو هفته به کاوش در این غار پرداخت که منجر به کشف هزاران ابزار سنگی مربوط به فرهنگ موستری و بقایای استخوان حیوانات شکار شده‌ای چون گوزن و اسب وحشی شد. قدمت این یافته‌ها بین ۷۰ تا ۴۰ هزار سال تخمین زده می‌شود.
غار مرخرل بیستون
غار مرخرل متعلق به دوران پارینه‌سنگی میانی است که در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۸۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نیایشگاه مادی در بیستون
نیایشگاه مادی در محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون قرار گرفته و در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۸۸۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
سنگ نبشته بیستون
سنگ‌نبشته یا کتیبه بیستون بزرگترین سنگ نبشته جهان، نخستین متن شناخته شده ایرانی و از آثار دوران هخامنشیان (۵۲۰ قبل از میلاد) است که بر دامنه کوه بیستون حکاکی شده است. سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و اسیر کردنیاغیان را نشان می‌دهد. این اثر از سال ۱۳۸۴ یکی از آثار ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو محسوب می‌شود.
آثار تاریخی اطراف کوه بیستون:
نیایشگاه مادی از دوره مادها
غار مرخر و غار شکارچیان از دوره پیش از تاریخ
نقش‌برجسته و کتیبه بیستون از دوره هخامنشیان
سنگ بلاش
کاخ بیستون
تندیس هرکول از دوره سلوکیان
نقش مهرداد اشکانی از دوره اشکانیان
سنگ‌نگاره گودرز از دوره اشکانیان
پل ساسانی و بنای ساسانی از دوره ساسانی
فرهاد تراش
سنگ بلاش
کاروانسرای ایلخانی از دوره ایلخانیان
پل بیستون از دوره صفوی
کاروانسرای شاه‌عباسی
کتیبه علی خان زنگنه
