همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: در آستانه سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، تکاپوی دست‌اندرکاران حوزه کتاب و کتابخوانی روز به روز بیشتر شده و ویژه‌نامه‌های اطلاع‌رسانی پیرامون این رویداد بزرگ فرهنگی هم ابعاد گسترده‌تری به خود گرفته است. در تازه‌ترین رویداد فرهنگی و اطلاع‌رسانی در این زمینه، نشست خبری به مناسبت روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار، با حضور آزاده نظربلند؛ دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و سیامک محبوب؛ دبیر سی‌وسومین دوره هفته کتاب نهاد در سالن اجتماعات ستاد مرکزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار شد.

• بازآفرینی نقش سنتی کتابخانه‌ها

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در ابتدای این نشست، با مروری بر فعالیت‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی در سال‌های اخیر، گفت: نهاد در آغاز دهه سوم فعالیت مستقل خود قرار دارد و رویکردهای تازه‌ای برای آن تعریف کرده‌ایم. این رویکردها ذیل دو محور راهبردی ارتقای تنوع و ارتقای دسترسی در جنبه‌های مختلف تعیین شده است. این جنبه‌ها عبارت است از فضاهای در اختیار و خدمات نهاد، کاربران تحت پوشش، منابع و خدمات نهاد. اولین رویکرد مهم ما در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، «بازآفرینی نقش سنتی کتابخانه‌ها» بوده است؛ یعنی کتابخانه‌ها به مراکز فعال فرهنگی- اجتماعی و فضایی زنده برای یادگیری مداوم تبدیل شوند و همچنین مشارکت اجتماعی، ارتقای خلاقیت و نوآوری و تعامل فرهنگی نیز افزایش پیدا کند. قدم‌های نخستین در این زمینه آغاز شده و راه درازی در پیش داریم. نظربلند، رویکرد دوم نهاد کتابخانه‌های عمومی را، «بازطراحی فضای فیزیکی برای استفاده مؤثرتر و کارآمدتر» ‌عنوان کرد و افزود: در راستای این هدف، مفهوم گسترش نقاط خدمت را درنظر گرفته‌ایم. این ادبیات، به‌تازگی در نهاد تعریف شده و آن را به‌عنوان یک مرکز خدمت‌دهنده در نظر گرفتیم و به‌جای اینکه تعداد کتابخانه‌ها را تعیین کنیم، بر روی نقاط خدمت تمرکز کرده‌ایم. مفهوم بعدی که سعی در ترویج آن داریم، مفهوم «کتابخانه برای همه» است. یعنی عموم مردم فارغ از سن، جنس، مذهب و تحصیلات بتوانند در آن حضور داشته باشند و از خدمات کتابخانه‌های عمومی استفاده کنند.

• موفقیت در جذب کتابخوان‌های کودک و نوجوان

تمرکز بر تحول دیجیتال و حرکت به سمت ساختارهای دانایی‌محور و ایفای نقش موثر در فرهنگ عمومی و ترویج کتابخوانی با تمرکز بر کودک و نوجوان از دیگر رویکردهای جدید نهاد است. دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با یادآوری این مسئله، افزود: تمرکز بر نیازهای نوجوانان و تبدیل کتابخانه به محل حضور نوجوانان، یکی از نقاط تمرکز ماست و امیدواریم همانطور که در جذب کودکان موفق بوده‌ایم، در جذب نوجوانان و خانواده‌ها هم به‌طور مؤثر و موفق عمل کنیم. وی، با تأکید بر اهمیت بازتعریف ارتباطات سازمانی و بین سازمانی با ناشران و سیاستگذاران فرهنگی، تصریح کرد: در حال حاضر، ۴ هزار و ۲۲۹ نقطه خدمت در سراسر کشور داریم. از این میان، ۲ هزار و ۷۴۱ کتابخانه عمومی و پیشخوان در شهرها، ۸۰۰ کتابخانه و پیشخوان در روستاها و ۵۰۰ نقطه خدمت تحت پوشش ۶۷ خودروی سیار و ۱۸۸ سالن مطالعه هستند.

• ارائه خدمات کتابخوانی برای گروه‌های خاص

نظربلند در توضیح «پیشخوان» هم افزود: از آنجایی‌که فضاهای زیر ۲۰۰ متر برای کاربری فرهنگی و اجتماعی مدنظر ما در کتابخانه‌ها مناسب نیستند، نام «پیشخوان» را برای این فضاها درنظر گرفتیم و تمرکز آن‌ها بر امانت دادن کتاب و ارائه خدمات کتاب و فرهنگی به شکل محدودتر است. یکی دیگر از ظرفیت‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی، ۲ میلیون ۵۰۰ هزار عضو فعال است. البته ۱۴ میلیون نفر نیز در طول سال‌ها به عضویت کتابخانه‌های عمومی درآمده‌اند که این ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر، تعامل بیشتری با کتابخانه‌ها داشته‌اند. همچنین برخورداری از ۷ هزار و ۵۰۰ نفر نیروی فعال انسانی در سراسر کشور، یکی دیگر از ظرفیت‌های نهاد است که خط مقدم ما در توسعه کتابخوانی محسوب می‌شوند. علاوه بر نقاط خدمت، خدماتی برای گروه‌های خاص داریم. ۶۲ بخش تخصصی برای اعضای نابینا و کم‌بینا،۳۰ بخش تخصصی برای اعضای ناشنوا و برنامه‌ها و خدمات متناسب با سالمندان درنظر گرفته‌ایم.

• محرومیت‌زدایی فرهنگی در مناطق عشایری و صعب‌العبور

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، به فعالیت‌های صورت‌گرفته در زمینه «محرومیت‌زدایی فرهنگی» در مناطق عشایری و صعب‌العبور از طریق ارسال کوله کتاب و ارسال پیک کتاب اشاره کرد و گفت: توانمندسازی و آموزش کتابداران، از طریق برگزاری «بوت‌کمپ طراحی خدمت برای نوجوانان» با حضور ۱۰۰ نفر از کتابداران، مدرسه منطقه‌ای طراحی خدمت برای کتابداران در استان‌های تهران و همدان صورت گرفته است. همچنین آموزش‌های آنلاین مداوم برای همه کتابداران، ادامه دارد و معتقدیم، آموزش و توانمندسازی کتابداران، منجر به تربیت مربیان قوی در بحث ترویج کتابخوانی و حتی تسهیل‌گری در امور خانواده خواهد شد تا به پیشبُرد سیاست‌های نهاد کمک کنند. نظربلند در ادامه افزود: خوشبختانه در طول ۸ ماه اخیر، یک میلیون و ۲۰۰ هزار نسخه به ارزش ۲۰۰ میلیارد تومان برای کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور فراهم کردیم. بخشی از این میزان، از طریق خرید و بخش عمده آن از طریق اهدای کتاب بوده است. در سال جاری، ۱۵۷ عنوان نشریه در قالب ۸۷ هزار نسخه به سراسر کشور ارسال کردیم و در سال ۱۴۰۴، بودجه خرید کتاب استانی را ۱۰۰ درصد افزایش دادیم تا بنا به اقتضائات جامعه، کتاب بخرند. قسمت عمده خرید ما به بخش کودک و نوجوان اختصاص داشته که در راستای رویکرد جدید ما است.

• طراحی سامانه هوشمند «همیار کتاب»

نظربلند در تشریح طرح‌های فناورانه و هوشمندانه و سه سامانه فعال در ساختار نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور هم گفت: سامانه هوشمند «همیار کتاب» به‌عنوان دستیار هوشمند برای مشاوره، جستجو و پیشنهاد کتاب در شبکه کتابخانه‌های عمومی و برای عموم مردم طراحی شده است. کاربران از این طریق می‌توانند به منابع سراسر کشور دسترسی پیدا کرده و پیشنهادات مطالعاتی شخصی‌شده را دریافت کنند و حتی مکان دقیق کتاب در کتابخانه‌های عمومی را پیدا کنند. همچنین یک سامانه «آمایش سرزمینی» برای تصمیم‌گیری داده‌محور با گردآوری، پالایش داده‌های مکانی، جمعیتی، اجتماعی و فرهنگی طراحی شده که تصویر دقیقی از وضعیت توزیع کتابخانه‌ها در مکان‌های مختلف کشور ارائه می‌دهد. این سامانه، امکان ارزیابی وضعیت موجود و شناسایی نقاط محروم و فاقد کتابخانه را به ما نشان می‌دهد. همچنین پیاده‌سازی سامانه «اهدانش» به‌نظرم یک سامانه مؤثر است. سامانه‌ای مشارکت‌محور که برای مدیریت شفاف و هدفمند کمک‌های خیرین و افراد نیکوکار به کتابخانه ها طراحی شده است. خیرین از طریق این سامانه از نیازهای مشخص کتابخانه‌های سراسر کشور، آگاه می‌شوند تا با اعتماد و آگاهی، به تأمین منابع فیزیکی ما کمک کنند.

• اهدای جایزه ملی و نشان «همخوان»

معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی و دبیر سی‌وسومین دوره هفته کتاب نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور هم در این نشست با اشاره به اجرای فاز دوم عضویت سراسری در کتابخانه‌ها، گفت: از هر استان، پنج کتابخانه انتخاب شدند که عضویت را می‌پذیرند. برای هفته کتاب، چند رویداد پیش‌بینی کردیم که برخی به‌صورت مستمر و جاری و برخی هم فقط مقطعی هستند. ۲۴ آبان‌ماه همزمان با روز «کتاب، کتابخوانی و کتابدار» مراسم ویژه سالیانه ما در تالار وحدت برگزار می‌شود و جایزه ملی و نشان «همخوان» که شامل ۱۲ نشان است، به‌عنوان بیانیه و چشم‌انداز آینده حرکت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اهدا می‌شود. سیامک محبوب افزود: از کتابدارانی که خدمات محوری و اقدامات موثر انجام داده‌اند، تقدیر می‌کنیم تا به‌عنوان الگو شناخته شوند. کسانی که به ترویج کتاب و کتابخانه عمومی می‌پردازند هم تقدیر می‌شوند. تاکنون ۴۲۲۶ پرونده دریافت شده است که ۷۹ نفر از خبرنگاران و اهالی رسانه ازجمله آن‌ها هستند و ثبت‌نام کردند. در ۲۴ آبان، نحوه تقدیر از همکاران هم تغییر پیدا کرده که خدمات و بستر فعالیت‌هایی که به‌صورت جمعی انجام شده‌اند، ملاک قرار می‌گیرد که لوح تقدیر هم در کنار جایزه نقدی و نشان‌های فردی، تقدیم آن‌ها می‌شود. همچنین ضمن نصب نشان ویژه در کتابخانه، یک درجه تشویقی هم که به‌صورت پایدار و مستمر به کتابداران و برگزیدگان تعلق می‌گیرد.

• بیان تجربیات کاربران کتابخانه عمومی

بر محور سه کتاب «خانوم ماه»، «همسفر آتش و برف» و «تب ناتمام» نیز در ۳۱ استان کشور همزمان، برنامه‌های مختلف بررسی و معرفی این کتاب‌ها برگزار خواهد شد. دبیر سی‌وسومین دوره هفته کتاب نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اعلام این خبر، افزود: یک ویژگی کتاب «خانم ماه» یک این است که زندگی زنی را روایت می‌کند که خودش اهل کتاب و کتابخانه است و دو کتاب نوشته و دو کتابخانه هم ساخته و وصیت کرده که در کتابخانه المهدی(عج) شیراز دفن شود. علاوه بر آن، دو نشست علمی با عنوان «خانواده برای خواندن»و «بیان تجربیات کاربران کتابخانه عمومی» برگزار می‌شود. ۲۶ آبان‌ماه نیز مراسم ۱۰۰ سالگی کتابخانه شیخ شهاب‌الدین اهری در اهر آذربایجان شرقی برگزار می‌شود که در حاشیه آن، از سه نسخه‫ خطی مجموعه نخجوانی در کتابخانه مرکزی تبریز رونمایی خواهد شد. محبوب در پایان گفت: افتتاح ۲۶ پروژه کتابخانه‌ عمومی که از ابتدای افتتاح آغاز به‌کار می‌کنند، از دیگر برنامه‌های هفته کتاب نهاد خواهد بود. از دیگر برنامه‌ها، پویش اهدای کتاب است که در قالب آن، افراد کتاب‌های غیرقابل استفاده خود را به کتابخانه‌ها اهدا می‌کنند. عضویت سراسری و بخشیدگی جریمه‌های دیرکرد هم از ویژه برنامه‌های نهاد در هفته کتاب خواهد بود.