عصر ایران - بحران قانون اساسی اکتبر 1993 (که در روسیه با نام هایی چون «کودتای اکتبر» یا «اکتبر سیاه» شناخته می شود)، نقطه عطفی خونین در تاریخ پساشوروی روسیه بود. این واقعه، اوج درگیری سیاسی و نهادی میان بوریس یلتسین، اولین رئیس جمهور روسیه، و پارلمان (کنگره نمایندگان خلق و شورای عالی) بود که در نهایت با توسل به زور نظامی به نفع یلتسین خاتمه یافت و ساختار قدرت در فدراسیون روسیه را برای همیشه تغییر داد.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، روسیه با مشکلات اقتصادی و اجتماعی عمیقی دست و پنجه نرم می کرد. یلتسین و تیمش سیاست های اصلاحات سریع بازار موسوم به «شوک درمانی» را پیش گرفتند که با مخالفت شدید پارلمان مواجه شد.
بحران از یک درگیری نهادی بر سر تقسیم قدرت ناشی می شد:
بوریس یلتسین (طرفدار اختیارات ریاست جمهوری) به دنبال اصلاحات سریع اقتصادی بود و می خواست اختیارات گسترده ای برای اجرای این تغییرات داشته باشد.
پارلمان (به رهبری روسلان خاسبولاتف و معاون رئیس جمهور الکساندر روتسکوی) مخالف اصلاحات رادیکال بود و تلاش می کرد قدرت رئیس جمهور را محدود کرده و اختیارات پارلمان را افزایش دهد. ساختار قانون اساسی موجود (به جا مانده از دوران شوروی)، به پارلمان قدرت قابل توجهی می داد.
تنش ها در طول سال 1993 به طور فزاینده ای بالا گرفت. پارلمان تلاش هایی برای استیضاح یلتسین انجام داد و یلتسین نیز از طریق برگزاری همه پرسی، به دنبال تایید عمومی برای اختیارات خود بود.
اوج بحران در 21 سپتامبر 1993 رخ داد، زمانی که یلتسین، بدون داشتن اختیار قانونی، فرمان انحلال کنگره نمایندگان خلق و شورای عالی را صادر کرد.
نمایندگان پارلمان در واکنش، فرمان یلتسین را غیرقانونی اعلام کردند و متقابلا او را استیضاح نموده و الکساندر روتسکوی، معاون رئیس جمهور را به عنوان سرپرست ریاست جمهوری معرفی کردند.
نمایندگان مخالف، همراه با صدها نفر از حامیان خود (که اغلب شامل کمونیست ها، ناسیونالیست ها و معترضان به وضعیت اقتصادی بودند)، در ساختمان پارلمان روسیه (معروف به کاخ سفید) سنگر گرفتند و این ساختمان توسط نیروهای حامی یلتسین محاصره شد.
در روزهای بعد، درگیری ها به خیابان های مسکو کشیده شد.
در 3 اکتبر معترضان حامی پارلمان موفق شدند موانع پلیس را در اطراف کاخ سفید کنار بزنند، به سمت دفاتر شهرداری مسکو یورش ببرند و تلاش کنند مرکز تلویزیون اوستانکینو را به تصرف درآورند. این خشونت ها باعث کشته شدن و زخمی شدن افراد بسیاری شد.
یلتسین که حمایت ارتش را به دست آورده بود، در 4 اکتبر دستور حمله به ساختمان پارلمان را صادر کرد. تانک های ارتش به سمت طبقات بالای ساختمان پارلمان شلیک کردند و کاخ سفید را به آتش کشیدند. پس از حمله نیروهای ویژه، رهبران مخالف از جمله خاسبولاتف و روتسکوی دستگیر شدند.
این درگیری 10 روزه، مرگبارترین درگیری خیابانی در مسکو از زمان انقلاب 1917 بود. آمار رسمی کشته شدگان حدود 147 نفر اعلام شد، اما منابع غیردولتی آمار بسیار بالاتری را گزارش کردند.
بوریس یلتسین با توسل به زور نظامی، عملا بر مخالفان غلبه کرد و قدرت اجرایی خود را تثبیت نمود. وی به سرعت پیش نویس یک قانون اساسی جدید را تدوین کرد که در دسامبر 1993 از طریق همه پرسی به تصویب رسید. این قانون اساسی، اختیارات رئیس جمهور را به شدت افزایش داد و قدرت پارلمان (که به دومای دولتی تبدیل شد) را به طور قابل توجهی کاهش داد.
بسیاری از تحلیلگران معتقدند که سرکوب نظامی پارلمان و قانون اساسی جدید، راه را برای ایجاد یک نظام ریاست جمهوری قدرتمند هموار کرد و گام های اولیه را در مسیر اقتدارگرایی پساشوروی (که بعدها در دوران ولادیمیر پوتین تثبیت شد) برداشت.
