به گزارش بهداشت نیوز، فلاونوئیدها گروهی از متابولیت های ثانویه گیاهی هستند که به دلیل نقش محافظتی در برابر استرس های محیطی و فواید سلامتشان برای انسان شناخته شده اند؛ کوئرسیتین، یک فلاونول از زیرگروه فلاونوئیدها، یکی از فراوان ترین و پر مطالعه ترین ترکیبات پلی فنولی در طبیعت است؛ این ترکیب به دلیل خواص آنتی اکسیدانی، ضدالتهابی، ضدویروسی و تعدیل کنندگی سیستم ایمنی، توجه زیادی را در تحقیقات علوم تغذیه و پزشکی به خود جلب کرده است. 

خواص و مکانیسم های عمل کوئرسیتین

۱. فعالیت آنتی اکسیدانی

کوئرسیتین یک آنتی اکسیدان قوی است که با خنثی سازی رادیکال های آزاد (مانند گونه های فعال اکسیژن) از استرس اکسیداتیو سلولی جلوگیری می کند؛ این ترکیب همچنین می تواند با شلاته کردن یون های فلزی همچون آهن و مس از تشکیل رادیکال های آزاد حاصل از آن ها جلوگیری کند.

۲. اثرات ضدالتهابی

کوئرسیتین با مهار مسیرهای التهابی کلیدی مانند NF-κB و MAPK، باعث کاهش تولید سیتوکین ها و مدیاتورهای التهابی (مانند IL-6 TNF-α,) می گردد؛ این ویژگی آن را به یک گزینه قابل اعتماد به منظور مدیریت بیماری های التهابی مانند آرتریت روماتوئید تبدیل کرده است.

۳. تقویت سیستم ایمنی

مطالعات نشان داده اند که کوئرسیتین می تواند عملکرد سلول های ایمنی را تعدیل کند؛ این ترکیب ممکن است از اتصال و تکثیر برخی ویروس ها (از جمله خانواده کروناویروس ها در مطالعات آزمایشگاهی) جلوگیری کند، اگرچه شواهد انسانی در این زمینه هنوز محدود می باشد.

۴. سلامت قلبی - عروقی

شواهد علمی نشان دهنده اثرات موثر کوئرسیتین بر کاهش فشار خون، بهبود عملکرد اندوتلیال عروق، کاهش LDL کلسترول و نیز کاهش التهاب عروقی می باشند.

۵. سایر خصوصیات

ضد حساسیت: با تثبیت ماست سل ها و جلوگیری از ترشح هیستامین.

پتانسیل ضد سرطانی: القای آپوپتوز (مرگ برنامه ریزی شده سلولی) در برخی خطوط سلولی سرطانی (در مطالعات in-vitro)

بهبود عملکرد ورزشی: کاهش خستگی عضلانی و بهبود استقامت عضلانی از طریق کاهش سطح استرس اکسیداتیو در بدن.

منابع غذایی کوئرسیتین (Dietary Sources)

کوئرسیتین به شکل گلیکوزید (متصل به قند) در غذاها یافت می شود.

مهم ترین منابع آن عبارتند از:

سبزیجات: پیاز (به ویژه لایه های بیرونی و پیاز قرمز)، کلم بروکلی، مارچوبه، فلفل کاپی

میوه ها: سیب (با پوست)، انواع توت ها، گیلاس، انگور قرمز، مرکبات

حبوبات و غلات: لوبیا سبز، لوبیا قرمز، عدس

چای ها: چای سبز و چای سیاه

ادویه ها: شوید، گشنیز، پیازچه

فراهمی زیستی (Bioavailability) و مکمل ها

کوئرسیتین به خودی خود فراهمی زیستی پایینی دارد، به این معنی که به سختی از دستگاه گوارش جذب می شود؛ متابولیسم گسترده در کبد و دفع سریع از دیگر دلایل این مساله است.

به منظور بهبود جذب این ماده مغذی، راهکارهای زیر پیشنهاد شده است:

مصرف همراه با بروملین: آنزیم بروملین (موجود در آناناس) می تواند جذب کوئرسیتین را افزایش دهد؛ بسیاری از مکمل های موجود در بازار این دو ترکیب را با یکدیگر در محصول قرار داده اند.

فرمولاسیون های جدید: همچون کوئرسیتین فسفاته یا قرار دادن آن در لیپوزوم ها یا نانوذرات به منظور افزایش جذب.

مصرف همراه با غذاهای چرب: چربی ها می توانند به حل شدن این ترکیب لیپوفیل و در نتیجه بهبود جذب آن کمک کنند.

دوز رایج در مکمل ها:

معمولاً بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی گرم در روز است که بسیار بالاتر از مقدار دریافت شده از رژیم غذایی معمول (حدود 25-10 میلی گرم در روز) می باشد؛ همیشه توصیه می شود پیش از شروع مکمل های با دوز بالا با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت شود.

ملاحظات ایمنی و تداخلات دارویی

ایمنی: مصرف کوئرسیتین از طریق غذا به طور کلی بسیار ایمن است؛ حتی مکمل ها در دوزهای توصیه شده معمولاً بی خطر هستند، اما عوارض جانبی خفیفی مانند سردرد یا ناراحتی معده در برخی افراد گزارش شده است.

تداخلات دارویی: کوئرسیتین ممکن است با آنزیم های سیتوکروم P450 (به ویژه(CYP3A4  تداخل داشته باشد و بر متابولیسم داروهایی همچون رقیق کننده های خون (مانند وارفارین)، آنتی بیوتیک ها (مانند سیپروفلوکساسین)، داروهای شیمی درمانی، کورتیکواستروئیدها تاثیر بگذارد، بنابراین مشورت با پزشک پیش از شروع مصرف مکمل کوئرسیتین برای افرادی که داروهای خاص مصرف می کنند، ضروری است.

نتیجه گیری

کوئرسیتین یک ترکیب زیست فعال با پتانسیل قابل توجه در ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری ها است؛ در حالی که گنجاندن غذاهای غنی از کوئرسیتین در یک رژیم غذایی متنوع و متعادل، یک راهکار ایمن و موثر برای بهره مندی از خواص آن است، استفاده از مکمل های با دوز بالا باید با احتیاط و تحت نظارت پزشکی انجام شود؛ لزوم انجام تحقیقات آینده، به ویژه کارآزمایی های بالینی گسترده تر به منظور تعیین دوزهای دقیق درمانی و درک کامل تر مکانیسم های عمل آن در انسان ضروری است.

دکتر «سعید شرافت منش»، دکترای تخصصی تغذیه و رژیم درمانی، دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز