شیرین بیان که به آن ریشهی شیرین نیز میگویند، گیاهی چوبی و چندساله است که تا حدود ۱ تا ۲ متر رشد میکند. ریشههای بلند و پرچین شیرین بیان بهصورت افقی و زیر زمین پخش میشوند. از ریشهی شیرین بیان بیشتر بهعنوان شیرینکننده در آبنبات و نوشیدنیها استفاده میشود. علاوهبر استفاده از شیرین بیان در خوراکیها، این گیاه بهدلیل خواص درمانی گوناگون خود و افزایش طول عمر و سلامتی از زمانهای باستان مورد توجه قرار گرفته است.
به گزارش چطور، با گذشت زمان خواص شیرین بیان برای سلامتی بیشتر در جامعهی پزشکی پذیرفته میشود. البته باید توجه داشته باشید که در پژوهشهای پزشکی هنوز برخی از خواص شیرین بیان برای سلامتی اثبات نشده است. شیرین بیان به شکلهای فراوانی در دسترس است، مانند شیرین بیان حاوی «گلیسیریزین» (glycyrrhizin) و شیرین بیان «گلیسیریزین» زداییشده (DGL، deglycyrrhizinated licorice).

شیرین بیان ریشهی گیاهی است که «Glycyrrhiza glabra» نام دارد که در فارسی به آن «مَهْک» گفته میشود. این گیاه بومی اروپا و آسیاست و در این مناطق در دستهی علفها طبقهبندی میشود. مصریان باستان عاشق ریشهی شیرین بیان بودند. آنها از چای ریشهی شیرین بیان بهعنوان درمانی برای همهی دردها استفاده میکردند. بعدها شیرین بیان وارد چین شد و به گیاه مهمی در طب سنتی چین تبدیل شد.
شیرین بیان در درمان آفتهای دهانی (زخمهای کوچک، دردناک و غیرمسری داخل دهان و لثه) مؤثر است.
مطالعات نشان میدهد عصارهی آن، درد و التهاب را به طور قابل توجهی کاهش میدهد. مواد مفید موجود در شیرین بیان با تحریک مکانیسم دفاعی بدن، روند بهبودی را تسریع میکنند.
مطالعات انجام شده نتایج امیدبخشی را درمورد خواص شیرین بیان در حفاظت از کبد نشان داده است. شیرین بیان حاوی «گلیسیریزین» است که با کاهش میزان سمّیت در درمان بیماری های کبد مؤثر است و به تثبیت وضعیت عملکردی طبیعی کبد کمک میکند. مطالعهی تحقیقاتی دیگری شواهدی را ارائه داده است که نشان میدهد «فلاونوئیدِ ازوئگوئتیدین» موجود در شیرین بیان از خواص آنتی اکسیدانی و مهارکنندگی برخوردار است که به حفاظت از سلولهای کبدی دربرابر چربی بالا، صدمات ناشی از رژیم غذایی و آسیب ایجاد شده توسط استرس «اکسیداتیو» کمک میکند.
ریشهی شیرین بیان برای تسکین مشکلات گوارشی مانند مسمومیت غذایی، زخم معده و سوزش سردل استفاده میشود. عصارهی آن با تسریع بهبود پوشش داخلی معده، به برقراری تعادل آن کمک میکند.
این خاصیت بهدلیل وجود «اسید گلیسیریزیک» است که خواص ضدالتهابی و تقویتکننده سیستم ایمنی دارد. این اسید همچنین میتواند باکتری هلیکوباکترپیلوری (H. pylori) را مهار کند.
پژوهشها نشان میدهد DGL (شکل سالمتر و قابل مصرف بلندمدت شیرین بیان) نیز نشانههای بیماریهایی چون زخم معده، سوزش سردل و التهاب معده را بهبود میبخشد.
استرس طولانیمدت و تولید همیشگی آدرنالین و کورتیزول درطول زمان، غدد فوق کلیوی را خسته میکند. شیرین بیان میتواند به غدد فوقکلیوی کمی استراحت بدهد. عصارهی ریشهی شیرین بیان غدد فوق کلیوی را تحریک میکند و موجب میشود که میزان هورمون کورتیزول در بدن در سطح سالمی قرار داشته باشد.
عصارهی شیرین بیان دارای خواص مفید برای درمان التهاب است و اثرگذاری آن در درمان رماتیسم مفاصل ثابت شده است. پژوهشها نشان داده است که شیرین بیان میتواند در کاهش سطح «سیتوکینها» (cytokin، که موجب التهاب میشوند) و رهایی از درد و تورم مفید باشد.
ریشهی شیرین بیان در تسکین نشانههای یائسگی و سندروم پیش از قاعدگی (PMS) مؤثر است.
این گیاه سرشار از «ایزوفلاون» (نوعی فیتواستروژن) است که به حفظ تعادل استروژن و پروژسترون کمک میکند. مطالعات، اثربخشی آن را در کاهش گرگرفتگی شبانه و بهبود سلامت جسمی و روانی زنان یائسه تأیید کردهاند.
شیرین بیان همچنین با کمک به افزایش سطح پروژسترون، به تسکین گرفتگی و ناراحتیهای دوران قاعدگی کمک میکند. علاوه بر این، با جلوگیری از اثر هورمون «آلدوسترون»، در رفع مشکل تجمع مایعات در بدن نیز مؤثر است.
شیرین بیان دارای اثرات «پیشگیری شیمیایی» و ضدتوموری است و در طب چینی برای درمان سرطان به کار میرود.
این گیاه رشد سلولهای سرطان سینه را مهار کرده و (از طریق آپوپتوز) به جلوگیری از سرطان روده بزرگ کمک میکند. همچنین در درمان پروستاتیت و سرطان پروستات مفید بوده و سمّیت ناشی از شیمیدرمانی را کاهش میدهد.
احتیاط: بیماران تحت درمان با «سیسپلاتین» باید از مصرف آن پرهیز کنند.
شیرین بیان موجب بهبود مکانیسم دفاعی بدن میشود. این گیاه در بالابردن سطح «اینترفرون» (interferon) نیز مؤثر است. «اینترفرون» عاملی ضدویروسی است که همراه با «اسید گلیسیریزیک»، فعالیت سلولهای ایمنی بدن را تحریک میکند و به مقابله با ویروسها و باکتریهای عفونی مانند آنفولانزای A کمک میکند.
مطالعات نشان داده است که شیرین بیان در درمان بیماری سل ریوی مؤثر است و به کاهش طول دورهی درمان آن نیز کمک میکند. فعالیت ضدمیکوباکتری و ضدمیکروبی مواد موجود در شیرین بیان در درمان عفونتهای ریوی مؤثر هستند و این گیاه را به عامل ضدسل اثربخشی تبدیل میکنند.
«اسید گلیسیریزیک» موجود در شیرین بیان، به درمان عفونتهای ویروسی، قارچی و باکتریایی کمک میکند.
مطالعات، اثر ضدویروسی آن را در مهار رشد ویروس تبخال و همچنین درمان زونا (ناشی از ویروس واریسلا زوستر، عامل آبله مرغان) تأیید کردهاند. این گیاه در جلوگیری از رشد بیشتر سرطان نیز مؤثر است.
۱۲. کاهش ابتلابه آترواسكلروز یا تصلب شرایین (Atherosclerosis)
ریشهی شیرین بیان دارای آنتیاکسیدانهایی است که در حفظ کلسترول در سطح سالم مؤثر هستند. «فلاونوئیدِ گلابریدین» همراه با سایر مواد مفید موجود در شیرین بیان اثر مفیدی در جلوگیری از تجمع «لیپوپروتئین» کمچگالی یا کلسترول LDL دارد و به کاهش خطر ابتلابه بیماریهایی مانند «آترواسكلروز» کمک میکند.
شیرین بیان برای درمان مشکلات تنفسی مانند گلودرد، سرفه، سرماخوردگی، برونشیت، «آمفیزم» و عفونتهای تنفسی فوقانی (ویروسی و باکتریایی) توصیه میشود.
این گیاه مانند یک داروی خلطآور عمل کرده، به خروج خلط و مواد مخاطی از ریهها کمک میکند و اسپاسمهای برونش را تسکین میدهد. مطالعات، اثر درمانی آن را در کاهش تنگی مسیرهای هوایی و بهبود آسم نیز نشان دادهاند.
شیرین بیان بهعنوان مکمل، به بدن در تولید “خلط سالم” کمک میکند. این فرایند با پاکسازی سیستم تنفسی از مواد مخاطی قدیمی و چسبنده، به بهبود عملکرد آن کمک میکند.
شیرین بیان در درمان بیماریهای مرتبط با ویروس ایدز مؤثر است. مطالعات نشان داده است که «گلیسیریزین» موجود در ریشهی شیرین بیان با کمک به تولید «بتا کموکاینها» (beta-chemokine) موجب مهار تکثیر ویروس آلودهکننده میشود. شیرین بیان به جلوگیری از تخریب گلبولهای سفید خون توسط ویروس HIV کمک و مکانیسم ایمنی بدن را تقویت میکند.
شیرین بیان دارای ویژگیهای ملین است و در سمزدایی رودهی بزرگ و خون مؤثر است. مطالعات پژوهشی نشان داده است که مادهی dehydroglyasperin موجود در عصارهی شیرین بیان در تحریک سمزدایی فاز ۲ و آنزیمهای آنتیاکسیدانی مفید است که در دفع مواد زائد سمّی و خطرناک از بدن نقش دارند.
چای شیرین بیان در درمان مشکلات باروری زنان که ناشی از بینظمیهای هورمونی مانند سندروم تخمدان پلیکیستیک (PCOS) است، مؤثر است.
این گیاه با تنظیم ترشح استروژن، به طبیعیسازی قاعدگیهای نامنظم و منظمشدن تخمکگذاری کمک کرده و به لقاح و رشد جنین یاری میرساند.
مطالعات نشان میدهد شیرین بیان سطح تستوسترون سرمی در زنان را کاهش میدهد؛ این ویژگی، آن را به گزینهای مؤثر برای درمان PCOS و «هیرسوتیسم» (افزایش موهای زائد) تبدیل میکند.
عصارهی شیرین بیان در جلوگیری از چاقی نیز مؤثر است. عملکرد ضدچاقی روغن «فلاونوئید» موجود در شیرین بیان، کاهش قابلتوجهی را در بافت چربی شکم و سطح تریگلیسیرید بدن نشان داده است.
شیرین بیان التیامدهندهی مؤثری برای بیماریهای پوستی مانند اگزما، «پسوریازیس» و بیماری پای ورزشکاران (عفونت قارچی) است.
بهدلیل خواص ضدباکتریایی، ژلهای موضعی آن برای درمان اگزما توصیه میشود. همچنین استفاده موضعی از عصارهی آن به تسکین تورم و خارش ناشی از بیماریهای پوستی کمک میکند.
عصارهی شیرین بیان خاصیت روشنکنندگی پوست دارد، از «اریتمای» (سرخ شدن پوست) ناشی از اشعه ماوراء بنفش محافظت کرده، التهاب را کاهش میدهد و قرمزی پوست صورت را بهبود میبخشد.
شیرین بیان در درمان ویروس هپاتیت B مزمن نیز مؤثر است. شیرین بیان به سرکوب ترشح آنتیژن هپاتیت B کمک میکند و کارایی و عملکرد کبد را بهبود میدهد.
براساس مطالعات تحقیقاتی گوناگون، شیرین بیان گلیسیریزین زداییشده (فاقد اسید گلیسیریزیک) در درمان زخم معده مؤثر است. براساس این مطالعات عصارهی شیرین بیان روی زخمهای پپتیک اثرات درمانی دارد، بدون اینکه هیچگونه عوارض جانبی مانند تورم، عدم تعادل الکترولیت، فشار خون بالا یا افزایش وزن را در افراد مورد آزمایش ایجاد کند.
شیرین بیان با کاهش ترشح چربی و جلوگیری از ایجاد شورهی سر در حفظ موهای سالم مؤثر است. شیرین بیان به مهار افزایش هورمون «دیهیدروتستوسترون» کمک و رشد موها را تحریک میکند.
در مطالعات شواهدی به دست آمده است که نشان میدهد ترکیبات شیرین بیان در مقابله با افسردگیِ قبل و بعد از یائسگی در زنان مؤثر است. شیرین بیان دارای موادمعدنی ضروری مانند منیزیم، کلسیم و بتاکاروتن و همچنین فلاونوئیدهای مفیدی است که به مقابله با افسردگی کمک میکنند.
عصارهی شیرین بیان به دلیل ویژگیهای ضدمیکروبی، در جلوگیری و درمان پوسیدگی دندان و التهاب لثه (ورم لثه) مؤثر است.
شیرین بیان گلیسیریزینزداییشده با باکتری «استرپتوکوک موتانس» (عامل اصلی پوسیدگی) مقابله کرده و از تشکیل زیستلایه (biofilm) و پلاکهای دندانی جلوگیری میکند.
به دلیل همین اثرات ضدبैक्टریایی محافظتی، عصارهی ریشهی آن بهطور گسترده در تولید محصولات بهداشت دهان مانند خمیردندان و دهانشویه استفاده میشود.
شیرین بیان در درمان اختلالات عصبی مانند فلج بل (Bell’s palsy، بیماریای که در آن عضلات صورت بهصورت ناگهانی و موقتی فلج میشوند) و بیماری لایم مؤثر است. شیرین بیان به جلوگیری از جریان غیرارادی اشک و سایر مشکلات عصبی مانند فلج در بیماران مبتلابه فلج بل کمک میکند.
ویژگیهای آنتیاکسیدانی عصارهی شیرین بیان در جلوگیری از استرس قلبی-عروقی در بیماران دیابتی مؤثر است. «فلاونوئید گلابریدین» که در ریشهی شیرین بیان وجود دارد به محافظت از عروق در شرایط بالا رفتن سطح گلوکز کمک میکند، از تشکیل پلاک در شریانها جلوگیری میکند و جریان بدون وقفهی خون را در بیماران دیابتی ایجاد میکند.
مطالعات شواهدی را به دست آورده است که نشاندهندهی اثر «گلابریدین» (از ترکیبات موجود در عصارهی شیرین بیان) در محافظت از نورونها در بیماران دیابتی است. «گلابریدین» به جلوگیری از اختلالات شناختی کمک میکند و در بهبود عملکردهای یادگیری و حافظه در بیماران دیابتی مؤثر است. «آمورفروتین» (amorfrutins) موجود در شیرین بیان دارای اثرات ضد دیابت و ضدالتهابی است که به کاهش قند خون، جلوگیری از ایجاد مقاومت به انسولین و پیشگیری از ابتلابه دیابت نوع ۲ کمک میکند.
مطالعات نشان داده است که شیرین بیان بوداده، در درمان «نفروپاتی» دیابتی مؤثر است. در «نفروپاتی» دیابتی کلیهها درنتیجهی دیابت طولانیمدت آسیب میبینند. اثر مهارکنندگی شیرین بیان به جلوگیری و درمان علائمی مانند «گلومرولواسکلروز» (glomerulosclerosis) که میتواند منجربه «نفروپاتی» دیابتی ناشی از دیابت طولانیمدت شود، کمک میکند.
رایجترین شکل مصرف شیرین بیان است که به عنوان شیرینکننده در آبنباتها و نوشیدنیها استفاده میشود. میزان مصرف نباید بیش از ۳۰ میلیگرم/میلیلیتر «اسید گلیسیریزیک» باشد، در غیر این صورت موجب عوارض جانبی میشود.
میتوان پودر شیرین بیان را با ژل ترکیب کرد و پماد موضعی ساخت که برای درمان اگزما و آکنه مفید است. همچنین میتوان آن را برای مصرف خوراکی داخل کپسول ریخت. (سازمان بهداشت جهانی (WHO) مصرف ریشهی شیرین بیان را کمتر از ۷۵ میلیگرم در روز توصیه میکند.)
این چای که از برگهای خشک و خردشده تهیه میشود، برای بهبود سلامت دستگاه گوارش، تنفس و غدد فوق کلیوی مفید است. (ترکیب آن با ریشهی گلختمی و پوست درخت نارون برای گلودرد مؤثر است). مصرف بیش از ۲۵۰ گرم چای شیرین بیان در روز توصیه نمیشود.
DGL شکل سالمتر شیرین بیان است که «گلیسیریزین» آن (کمتر از ۲ درصد) حذف شده است. به دلیل ایمنی برای مصرف بلندمدت، جهت درمان مشکلات گوارشی توصیه میشود. DGL بهشکل قرص جویدنی، کپسول، چای و پودر موجود است و میزان مصرف آن نباید بیش از ۵ گرم در روز باشد.
شیرین بیان منبع ویتامینهای B1، B2، B3، B5 و ویتامین E است. همچنین دارای مواد معدنی مانند فسفر، کلسیم، کولین، آهن، منیزیم، پتاسیم، سلنیوم، سیلیکون و روی است. این گیاه مخزنی از مواد مغذی گیاهی (فیتونوترینتها) شامل «بتاکاروتن»، «گلیسیریزین»، «گلابریدین»، «ازوئگوئتیدین»، «تیمول»، «فنول»، «اسید فرولیک» و «کورستین» است.
شیرین بیان از زمانهای باستان بهعنوان مادهای طعمدهنده در محصولات شیرینیپزی مانند شیرینیها و آبنباتها مورد استفاده قرار گرفته است. از شیرین بیان در صنعت دخانیات و تولید سیگار و ترکیبات دخانیاتی نیز بهطور گستردهای استفاده میشود. در محصولات دخانیاتی از شیرین بیان بهعنوان بهبوددهندهی بو و کنترلکنندهی رطوبت استفاده میشود. بهدلیل خاصیت کفکنندگی شیرین بیان در نوشیدنیها نیز بهطور گستردهای از آن استفاده میشود.
شیرین بیان حاوی «اسید گلیسیریزیک» است که در برخی موارد میتواند منجربه بروز عوارض جانبی شود. این عوارض شامل خستگی جسمی، بینظمیهای قاعدگی، تورم و اختلالات کلیوی است. البته شیرین بیانِ فاقد «اسید گلیسیریزیک» (که به آن شیرین بیان گلیسیریزین زداییشده نیز گفته میشود) عوارض جانبی کمتری دارد.
شیرین بیان (licorice) گیاهی دارویی با ریشههای شیرین است که قرنها در طب سنتی برای درمان مشکلات مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. این گیاه به دلیل ترکیبات فعال خود مانند گلیسیریزین، دارای خواص ضدالتهابی، ضد ویروسی، آنتیاکسیدانی و محافظتی برای دستگاه گوارش است. شیرین بیان به ویژه برای تسکین مشکلات معده (مانند زخم و رفلاکس)، گلودرد، سرفه و برخی مشکلات کبدی شناخته شده است.
ریشه شیرین بیان سرشار از ترکیبات مفیدی است که خواص درمانی متعددی دارند. مهمترین خواص آن شامل: بهبود مشکلات گوارشی (مانند زخم معده، سوزش سر دل و رفلاکس)، تسکین گلودرد و سرفه (به عنوان خلطآور)، دارای اثرات ضدالتهابی و آنتیاکسیدانی، تقویت سیستم ایمنی، محافظت از کبد و حتی کمک به بهبود برخی مشکلات پوستی است.
پودر شیرین بیان همان ریشه خشک و آسیاب شده این گیاه است و تمام خواص ریشه را دارا میباشد. از آن میتوان برای تهیه دمنوش، اضافه کردن به غذاها یا شیرینیجات (به مقدار کم)، و یا به عنوان یک مکمل دارویی (تحت نظر پزشک) برای مشکلات گوارشی، تنفسی یا التهابی استفاده کرد. پودر شیرین بیان همچنین در برخی محصولات آرایشی و بهداشتی نیز به کار میرود.
چوب شیرین بیان که همان ریشههای خشک شده گیاه است، به طور سنتی برای جویدن به منظور تسکین گلودرد، خوشبو کردن دهان و کمک به هضم غذا استفاده میشود. میتوانید آن را به آب جوش اضافه کرده و دمنوش تهیه کنید، یا به عنوان یک چوب مسواک طبیعی برای پاکسازی دندانها به کار ببرید. خواص درمانی آن مشابه پودر و سایر اشکال شیرین بیان است.
در حالی که عبارت ‘معجزه’ ممکن است اغراقآمیز باشد، شیرین بیان به دلیل خواص دارویی قوی خود، در بسیاری از موارد بهبود چشمگیری ایجاد میکند. به خصوص در زمینه مشکلات گوارشی مانند زخم معده و رفلاکس، بسیاری از کاربران و مطالعات، اثرات مثبت و قابل توجهی را گزارش کردهاند. اثرات ضد التهابی و خلطآور آن نیز در تسکین گلودرد و سرفه بسیار مؤثر است.
بله، مصرف بیش از حد یا طولانیمدت شیرین بیان میتواند عوارض جانبی جدی داشته باشد، از جمله افزایش فشار خون، کاهش سطح پتاسیم خون، احتباس آب و سدیم، و مشکلات قلبی. افرادی که فشار خون بالا، بیماریهای کلیوی، قلبی یا کبدی دارند و زنان باردار باید از مصرف آن خودداری کنند یا حتماً با پزشک مشورت نمایند. مصرف شیرین بیان در حد اعتدال و تحت نظر پزشک توصیه میشود.
شیرین بیان گیاهی است که از شکر هم شیرینتر و البته سالمتر است!
شیرین بیان از درمانهای قدیمی و یکی از گیاهان داروییای است که بهطور گسترده مورد استفاده و مطالعه قرار گرفته است. شیرین بیان بهدلیل ویژگیهای ضدباکتریایی خود در کمک به مقابله با بوی بدن مؤثر است و از آن بهعنوان عامل روانکننده در تنقیه یا اماله (enema، فروکردن آب یا هر مایع دیگری به داخل رودهی بزرگ برای پاککردن آن) نیز استفاده میشود.
شیرین بیان در کاهش لکههای پیری و درمان آلرژیها، «تاندونیت» (tendonitis، التهاب تاندون همراهبا پارگیهای میکروسکوپی)، «بورسیت» (bursitis، التهاب بورس؛ بورسها کیسههای حاوی مایع سینوویال در اطراف مفاصل هستند که باعث کاهش اصطکاک میان ساختارهای مجاور خود میشوند) و سمّیت ناشی از موادغذایی یا موادشیمیایی مؤثر است. شیرین بیان (درصورت استفاده در حد اعتدال) موجب تقویت اثرات سایر گیاهان دارویی میشود و به القا حس آرامش و سلامتی کمک میکند.
بهطور خلاصه فواید سلامتی شیرین بیان شامل تسکین آفت دهان، اختلالات معده، بیماریهای تنفسی، سندروم پیش از قاعدگی، زخم معده و مشکلات یائسگی است. شیرین بیان در مبارزه با انواع مختلف عفونت مانند تبخال، HIV، هپاتیت و زونا نیز مفید است. بهعلاوه شیرین بیان در درمان رماتیسم مفاصل، دیابت، سرطان، سندروم خستگی مزمن، بیماری سل، اختلالات عصبی، مشکلات باروری زنان و چاقی مؤثر است و به پایین نگهداشتن سطح کلسترول خون نیز کمک میکند. عصارهی شیرین بیان حاوی فیتواستروژنهاست که در سمزدایی، سلامت پوست و مو، سلامت دندان ها و سیستم ایمنی بدن مؤثر هستند. بهعلاوه شیرین بیان به درمان افسردگی نیز کمک میکند.