به گزارش ایرنا، ساعتی در فضای طبیعی یا ساخته شده از مواد طبیعی و سازگار با محیطی می‌نشینند تا بدون هیچ دستبردی به طبیعت تنها رفتار طبیعی پرندگان کوچک و بزرگ دریایی و خشکی زی را تماشا کنند و از شکوه طبیعت به وجد آیند؛ گفته می‌شود پرنده‌نگری پرطرفدارترین شاخه اکوتوریسم است.
خوب است در همین ابتدا دو واژه پرنده نگری و پرنده شناسی را تفکیک کنیم تا منظور و هدف تا پایان روشن باشد چرا که خلط این دو تخریب را به همراه دارد. پرنده‌نگر در طبیعت حاضر می‌شود و بدون هیچگونه تصرف و دخالت در زندگی طبیعی پرندگان تنها به تماشای آنها می‌پردازد اما پرنده‌شناسی آکادمیک می‌تواند از نزدیک به بررسی ژنتیک و عادات و رفتار گونه‌ای پرنده بپردازد.
اخلاق پرنده‌نگری می‌گوید: گردشگر نباید به سمت لانه برود، به تخم پرنده دست بزند، در تغذیه آنها دخالت کند، از ایجاد صدا برای جذب پرنده استفاده کند و یا آرامش آنها را بهه هم بریزد.
اکنون و پس از گذشت ۲ دهه از شناخت این شاخه اکوتوریسم در ایران، اگر نگوییم دیر شده‌است، زمان آن است تا با یادآوری داشته‌های بوشهر دراین زمینه، اهمیت بهره بردن از آن را در اقتصاد گردشگری یادآوری شود.
بوشهر ۹۳۷ کیلومتر ساحل و مرز دریایی با خلیج فارس دارد که جزایر، تالاب‌ها و آبگیرهای آن، بسیار به مذاق مرغان مهاجر تابستان و زمستان‌گذرخوش می‌آید، طوریکه تنها در زمستان‌ها ۱۰۰ گونه پرنده مهاجر از سیبری میهمان این استان می‌شوند.
۳۲۷ گونه پرنده مهاجر و بومی در این استان نه چندان عریض زیست می‌کنند و سهم بوشهر از همه ظرفیتی گردشگری که در این زمینه دارد، پرنده نگری است که همچنان بالقوه مانده‌است، هر چند قدم‌های نخستین در سطحی بسیار محدود برداشته شد اما به گفته کارشناسان، مسئولان و فعالان این عرصه شایسته آن چیزی نیست که به صورت خدادادی به این استان زرخیز ارزانی شده‌است.
صنعت کم هزینه اما پر سود
گفته می‌شود پرنده‌نگری علاوه بر پرطرفدارترین، پرردرآمدترین شاخه اکوتوریسم نیز هست.،بنابراین توسعه این نوع توریسم با خود چرخه اقتصادی خرد را به همراه می‌آورد که جامعه انسانی پیرامونی و حفاظت از پرندگان و زیستگاه آنها را به دنبال دارد.
زمانی که گردشگر برای پرنده‌نگری پای به یک روستا می‌گذارد، در اقامتگاه‌های بومی مستقر می‌شود، خرید و از راهنماهای بومی استفاده می‌کند و بسیاری دیگر که توسعه را برای اقتصاد روستاییان و کسب و کارهای روستایی به دنبال دارد.
عضو کمیته ثبت پرندگان ایران می‌گوید: درآمدزایی پرنده‌نگری باعث می‌شود تا روستاییان خود برای حفاظت پرندگان و زیستگاه آنها پیش قدم شوند، زیرا منشا برکت فراوانی برای معاش آنها است.
نقش دستگاه‌های اجرایی مرتبط در رونق صنعت پرنده‌نگری
به بیان محمد پاپری هرچند پرنده‌نگری توریسمی فرادولتی است، به امکانات زیرساختی نیازی ندارد و علاقه‌مندان می‌توانند پای به این عرصه بگذارند اما دستگاه‌های دولتی نیز هر یک برای فراهم کردن این زمینه نقشی به عهده دارند که اگر به خوبی از پس آن برآیند رونق این شاخه گردشگری در بوشهر آغاز می‌شود.
او که خود افسر محیط‌دار سوم حفاظت محیط زیست بوشهر است، باور دارد که سازمان محیط زیست استان بوشهر تنها لازم است حفاظت از پرندگان و زیستگاه آنها را به خوبی انجام دهد و مشارکت بیشتر مردم را در این زمینه جذب کند، در این صورت با فراهم آوردن شرایطی امن، شاهد گونه‌های بیشتر پرندگان و رفتارهای طبیعی بیشتری از آنها خواهیم بود.
این فعال پرنده‌نگر که موفق شده‌است شمار پرندگان شناخته شده بوشهر را به ۳۲۷ گونه افزایش دهد، نقش و وظیفه بخش گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی این استان را نیز تبلیغات مناسب، ایجاد زیرساخت‌های لازم و بهره‌برداری از آن می‌داند، البته معتقد است این نقش کمتر ایفا شده‌است و با اینکه کمتر از ۲ دهه از شناخت این شاخه کم خسارت و پر سود گردشگری می‌گذرد، توسعه آن در بوشهر مطلوب نیست.
پاپری می‌گوید بوشهر تنها یک باشگاه پرنده‌نگری دارد که کم و بیش فعال است و تور لیدری که به طور ویژه در این زمینه فعالیت کند وجود ندارد.
مدرس دوره‌های پرنده نگری در بوشهر می‌گوید: سه سال پیش یک دوره آموزشی برای لیدرهای مرکز این استان برگزار کردم اما این آموزش‌ها مدتی است متوقف شده‌است.
گام نخستین
توانمندی بوشهر در جذب توریست پرنده‌نگر همانند اهمیت آن در توسعه پایدار استان برکسی پوشیده نیست، همانطور که مردم، فعالان و مسئولان گردشگری این استان بر ضعف زیرساختی، فرهنگسازی و تبلیغاتی در این زمینه اذعان دارند.
هفتم آذر ماه امسال بود که تفاهم‌نامه ۲ سالهای میان اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با موسسه پرنده‌نگری چکاوک و اداره کل حفاظت از محیط زیست بوشهر به امضا رسید.
گفته شد تهیه و گردآوری اطلس پرندگان استان بوشهر، راه‌اندازی ایستگاه پرنده نگری، آموزش و توانمند سازی راهنمایان محلی پرنده نگری، نصب تابلو در سواحل و تالاب‌ها با شعار محیط زیستی و فعال کردن گروه‌های پایش زیست محیطی ساحلی مردم نهاد از برنامه‌هایی است که این تفاهم نامه دنبال می‌کند.
همچنین مقرر شده است روی سایت اداره کل‌های حفاظت از محیط زیست و میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوشهر دریچه‌ای به منظور معرفی این شاخه از گردشگری ایجاد و مقاله‌ها، اطلاعات و تصاویر پرنده نگری روی آن بارگذاری شود، میراث فرهنگی برای معرفی پرنده‌نگری از چاپ تصاویر پرندگان بومی بوشهر و توزیع در هتل‌ها و سایر مراکز گردشگری حمایت کند.
به نظر می‌رسید و می‌رسد که اجرای این تفاهم‌نامه گام نخستین و بلندی برای توسعه این نوع گردشگری در استان بوشهر است که بدون شک دریچه‌ای ارزشمند برای اشتغال‌زایی و کسب درآمد پایدار است، هدفی که تا تحقق آن فاصله بسیار است.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر چند روز پس از رسانه‌ای کردن این تفاهم نامه به خبرنگار ایرنا گفت: پرنده‌نگری به عنوان یکی از ظرفیت‌های گردشگری بوشهر تاکنون مغفول مانده بود اما امروز توسعه آن به صورت جدی در دستور کار قرار گرفته است.
سالاری گفت: دیدگاه‌ها به گردشگری از توسعه هتل، اقامتگاه و موزه‌ها به سمت تنوع بالای گردشگری و پتانسیل‌های اکوکمپ و اکوسیستم‌های بوشهر رفته و لازم است گردشگری دریایی و پرنده‌نگری بیش از پیش توسعه یابد که برنامه‌ریزی لازم برای آن صورت گرفته است.
او معتقد است جذب گردشگر عمومی و حرفه‌ای پرنده‌نگر از هدف‌های توسعه‌ای گردشگری این استان به شمار می‌رود اما برای عملی شدن، نیاز است برنامه‌ها و رویدادهایی در این زمینه اجرا و بازخورد آن دریافت شود.
با این حال به گفته معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر آنچه در وهله نخست برای توسعه گردشگری پرنده‌نگری مهم و ضروری است اینکه توجه مسئولان استان به اهمیت آن رشد صنعت گردشگری بوشهر است تا پس از آن شرایط و زیر ساخت‌های لازم فراهم آید.
حال انعقاد این قرارداد میان ۲ دستگاه مرتبط دولتی و تنها باشگاه پرنده‌نگری بوشهر می‌تواند نشان از این جلب توجه داشته باشد، به شرطی که همزمان اقداماتی نیز فراتر از آنچه روی کاغذ است انجام گیرد.
هر چند استقبال بخش خصوصی از صنعت گردشگری پرنده‌نگری و حضور پرشور در این شاخه پرطرفدار برای رشد و رونق آن ضروری و راهگشا است، اما طی این مسیر تا منزل توسعه بسیار زمان‌بر خواهد بود اگر حمایت دولتی برای تامین بخشی از زیرساخت‌های فرهنگی و فیزیکی دریغ شود.
قابلیت بوشهر برای تبدیل به شاخص‌ترین مرکز پرنده‌نگری
آنچه که تا کنون بر صنعت گردشگری بوشهر گذشته است، گواهی بر آن است که فراهم نبودن زیرساخت‌ها و حمایت‌ها رونق پرنده‌نگری را به تاخیر انداخته است، طوری که در میان هیاهوی مرغان مهاجر و گردشگران زمستانه بوشهر، فعالیت حرفه‌ای در این شاخه به وضوح مهجور است و از همه ظرفیتی که بوشهر دارد، تنها آنهایی که به هوای هوایی معتدل، نیمه دوم سال قصد سفر به این استان جنوبی می‌کنند، به تماشای پرنده‌های زمستان‌گذر سواحل نیز می‌نشینند که البته گاه با دخالت غیر کارشناسی در تغذیه آنها بی‌زیان نیز نیستند.
مسئول باشگاه پرنده‌نگری "چکاوک"، دبیر سازمان مردم نهاد زیست محیطی با همین نام، معتقد است: بوشهر وضعیت اقلیمی مناسبی دارد تا تبدیل به یکی از شاخص‌ترین حوزه‌های گردشگری پرنده‌نگری شود، اما در زمان حاضر سمن‌ها و بخش خصوصی فعال به واقع نیازمند حمایت بخش دولتی هستند.
او به خبرنگار ایرنا گفت: این صنعت کم هزینه است و کمترین خسارت را به محیط زیست وارد می‌کند در صورتی که الزامات فراهم شود و آموزش لازم به متولیان و مردم صورت گیرد اما باید گفت تا امروز حمایت‌ها و اقدامات خوب نبوده‌است.
محمد مهدی طیاری مسئول تنها باشگاه پرنده‌نگری استان بوشهر است که به سبب فعالیت‌هایش در سالهای اخیر، نامش در هر گفت‌و گویی که با مسئولان دولتی گردشگری و حفاظت از محیط زیست، فعالان پرنده‌شناسی و گردشگری داشتیم به میان آمد، می‌گوید: در هر نقطه از بوشهر پرندگان بومی و مهاجر زندگی می‌کنند، بنابراین لازم است زیر ساخت‌ها در شهرها نیز مهیا باشد؛ شهرداری در هرس درختان به فصل زادآوری پرندگان توجه داشته باشد، سرشماری پرندگان را در دستورکار قرار دهد و بررسی‌های کارشناسی دیگری که پرندگان خود با فوایدی که دارند به آن پاسخ می‌دهند.
فرهنگسازی و آموزش لازمه پرنده‌نگری
اما با این همه پاپری فرهنگسازی و آموزش را مهمترین لازمه رونق در این شاخه از گردشگری می‌داند، زیرا این شاخه نیز مانند بسیاری دیگر از حرفه‌ها اصول وشاخص‌هایی دارد که برای بهره‌بردن از آن باید رعایت شود.
مسئول باشگاه چکاوک و مدرس دوره‌های پرنده‌نگری گفت: این موسسه آموزش را با تاکید بر دانش‌آموزان به صورت رایگان به عهده گرفته است و علاوه بر معرفی پرندگان بوشهر، اصول حرفه‌ای و اخلاقی پرنده‌نگری را فرهنگسازی می‌کند؛ شیوه درست استتار، میزان قابل قبول تجمع و نوع پوشش و استقرار پرنده‌نگر از اصول حرفه‌ای است و پرهیز از ایجاد صدا برای جذب پرنده، دخالت نکردن در تغذیه او و اکوسیستم و چرخه طبیعی حیات پرندگان شکاری برخی از اصول اخلاقی است که پرنده‌نگر باید بداند.
طیاری به عنوان یکی از فعالان گردشگری پرنده‌نگری بوشهر که شمارشان به انگشتان دست نمی‌رسد، از معرفی نشدن شایسته این شاخه در بوشهر گلایه بسیار دارد.
او می‌گوید: پرنده‌نگری جنبه سرگرم‌کننده بالایی دارد، لذت روحی بی‌نظیری به همراه می‌آورد و توان دقت و تمرکز را افزایش می‌دهد.
ظرفیتی که هست، توسعه‌ای که نیست
مسئول باشگاه مردمی چکاوک ادامه می‌دهد: بوشهر چیزی از جاذبه پرنده نگری کم ندارد، تنها در بندر بوشهر امکان ایجاد ۲ سایت کم‌نظیر در بندرگاه و جاده شیف وجود دارد تا افرادی که برای ساحل‌گردی می‌آیند از آن بهره ببرند. در سراسر استان می‌توان چندین سایت ثابت ایجاد کرد و یا با تجهیز ماشین به دوربین و تلسکوپ و کتابخانه، گردشگران به پرنده‌نگری برد.
او گفت: اگر دستگاه‌ها به دنبال ایفای مسئولیت اجتماعی خود هستند، به ثمر نشاندن گردشگری پرنده‌نگری یکی از راه‌هایی است که بی‌شک بدون فایده نخواهد بود.
طیاری در آخر می‌گوید: قابلیت بسیار است اما توانمندی ما محدود است و به تنهایی نمی‌توان این مسیر را به مقصود رساند.
او گفت: لازم است اداره‌کل میراث فرهنگی بوشهر بیش از پیش در حمایت از این توان بی‌نظیر استان و معرفی آن و اجرای تفاهم‌نامه‌ای که منعقد شد، همت کند.
پرندگان بیشترین تنوع را در میان حیات وحش بوشهر دارند و به گفته عضو کمیته ثبت پرندگان ایران، این استان به تنهایی به اندازه برخی از کشورهای اروپایی گونه‌های پرنده دارد.؛ در زمان حاضر ۳۲۷ گونه پرنده در بوشهر مشاهده شده‌است.
پرنده نگری در ایران شاخه‌ای نو پا است و کمتر از ۲ دهه از عمر آن می‌گذرد. این شاخه گردشگری در استان‌های حوزه دریای خزر، مرکزی، کردستان و تهران بیش از سایر استانها توسعه یافته اس اما بوشهر با همه ظرفیتی که دارد، تا کنون هیچ برجک پرنده‌نگری ندارد و سهم اندگی از توسعه پرنده‌نگری در کشور دارد.
بدون شک این نقطه ضعف و جای خالی شاخصی در گردشگری بوشهر است که بدون عزم همگانی و فعالیت‌های محدود کنونی پر نمی‌شود.
