وقتی از مرکز شهر قزوین به سمت «سپه» نخستین خیابان ایران می‌روید، می‌توانید دولتخانه صفوی را ببینید که از ساختمان عالی‌قاپو در شمال خیابان سپه آغاز می‌شود و در انتها به محوطه عمارت چهلستون می‌رسد. مجموعه دولتخانه صفوی در زمان پایتخت بودن قزوین بنا شده است. این مجموعه با مساحتی حدود شش هکتار در مرکز شهر قزوین واقع شده و به باغ سعادت‌آباد، باغ فرهنگی قزوین، دولتخانه صفوی یا ارگ طهماسبی نیز معروف است.
مجموعه دولتخانه صفوی به‌دستور شاه طهماسب و پس از استقرار در قزوین ساخته شد. او به امرا و اشراف دستور داد تا منازلی در دو سوی خیابان بسازند و این منطقه را جعفرآباد با لقب «باب جنت» نامید. بنا بر دستور شاه، عمارتی نیز در آن بنا شد و کاخ چهلستون یا عمارت کلاه فرنگی نام گرفت. به‌طور کلی این مجموعه از چند بنا تشکیل شده که اکنون فقط تعدادی از آنها باقی مانده و در دست مرمت است. محدوده اصلی باغ دارای هفت در وروردی بوده که فقط یک در از آنها به نام «سردر عالی‌قاپو» باقی مانده است.
مجموعه دولتخانه صفوی از چند بخش به نام‌های سردر عالی‌قاپو، عمارت نادری، عمارت پهلوی و عمارت قاجاری، گراند هتل، کاخ چهلستون، موزه قزوین، بقعه پیغمبریه و مدرسه امید تشکیل شده است. سردر عالی قاپو یکی از هفت در ورودی به ارگ سلطنتی صفویان بوده و در اصلی جنوبی است که به خیابان و میدان شاه باز می‌شد و تنها در از این مجموعه است که اکنون به یادگار مانده است. این بنا نخست در دوره شاه طهماسب ساخته شده است و در زمان شاه عباس اول به‌صورت کنونی تغییر شکل یافت.
بر پیشانی این سردر رفیع که ۱۷ متر ارتفاع دارد، کتیبه‌ای با کاشی معرق به خط ثلث از علی‌رضا عباسی - خوشنویس معروف عهد صفوی - وجود دارد که مضمون آن، تقدس و تکریم شاهان و آرزوی نابودی دشمنان آن‌هاست. متأسفانه تزئینات سردر به‌ویژه نقاشی‌ها و دیگر تزئینات هشتی آن به‌طور کل تخریب شده‌اند.
عمارت‌های نادری، قاجاری و پهلوی
بنای زیبای عمارت نادری در سراسر ضلع غربی حیاط بسیار وسیعی که به نام قلعه بیگی مشهور بود قرار داشت. این ساختمان در زمان شاه طهماسب بنا شده و یکی از قصرهای تابستانی شاهان صفویه بوده و برای پذیرایی مهمانان خارجی از آن استفاده می‌شده است. این بنا تخریب شده و اثری از آن باقی نمانده است و فقط نقشه‌های موجود در میراث فرهنگی حاکی از وجود این بنا در قدیم است.
عمارت قاجاری و عمارت پهلوی در کنار یکدیگر قرار دارند که در دوره‌های متفاوت ساخته شده‌اند. عمارت قاجاری که دارای تزئینات و سرستون‌های زیبایی است و در حال مرمت و بازسازی است. در جلوی این عمارت حوضی قرار دارد که فضای زیبایی را ایجاد کرده است.
عمارت پهلوی در آن دوره ساخته شد و دارای تزئینات خاصی نیست، این بنا در دو طبقه ساخته شده است. بعدها هر دو بنا به‌عنوان شهربانی استفاده می‌شد. طبقه پایین بازداشتگاه بوده است و طبقات فوقانی کاربرد اداری داشت.
گراند هتل و عمارت کلاه‌فرهنگی و موزه قزوین
گراند هتل از اولین نمونه‌های هتل به شیوه مدرن و اروپایی و دومین مهمانخانه قزوین است که در سال‌های پایانی دوره قاجاری و در حوالی سال‌های ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۰ بنا شد. این هتل در زمینی به مساحت ۳۰۰۰ مترمربع و در سه طبقه، در شرق خیابان پیغمبریه و در قسمت غربی ارگ صفوی قزوین احداث شده که از سوی خیابان دو طبقه و از سمت حیاط دارای سه طبقه بوده و این امر به دلیل اختلاف سطح باغ و خیابان است.
عمارت چهلستون یا کلاه‌فرنگی یکی دیگر از آثار مهم دوره صفوی در قزوین است که در وسط باغ بزرگی قرار دارد و تنها کوشک باقی‌مانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی روزگار شاه طهماسب است و در دوره صفویه به کلاه فرنگی معروف بود و به دستور شاه طهماسب ساخته شد.
نقاشی‌های دیواری طبقه اول این عمارت نمونه‌ای از هنر نگارگری مکتب قزوین و دارای شهرت جهانی است. تالار بزرگ طبقه دوم با ارسی‌های پنج چشمه‌ای در چهار جهت اصلی به محوطه غلام گردش بالا می‌پیوندد که دارای سقف بلندی از خنچه پوش بوده است. عمارت کلاه‌فرنگی یا کاخ موزه چهلستون قزوین که اکنون موزه خوشنویسی قزوین است، در سال ۱۳۳۷ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۳۸۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
موزه قزوین در میدان آزادی (سبزه میدان) و شرق مجموعه باغ صفوی قزوین قرار دارد و دارای آثاری مربوط به دوران تاریخی، اسلامی و اشیای برجسته پیش از تاریخ از دشت قزوین و فلات مرکزی است، اشیای این موزه به چند گروه تقسیم می‌شوند. برخی از این اشیا که بیشتر ظروف سفالی و اشیای مفرغی است، به هزاره‌های سوم و اول پیش از میلاد تعلق دارند و در معرض دید عموم قرار گرفته است.
بقعه پیغمبریه
بقعه پیغمبریه که به چهار انبیا نیز شناخته می‌شود در جانب شرقی خیابان پیغمبریه و جنب مدرسه و مسجد پیغمبریه در غرب بنای چهل ستون قرار دارد. تاریخ ساخت بنا به دوران صفویه برمی‌گردد که در ادوار بعدی بازسازی و تکمیل شده است و تزئینات کاشی‌کاری، پنجره‌های طاق‌نما و آینه‌کاری زیبایی در حرم دارد. سردر ورودی به مهتابی و ایوان مقابل بنا نیز کتیبه‌ای دارد که نام پیغمبران مدفون در این بقعه در آن آمده است.
درباره بنای پیغمبریه و کسانی که در آنجا به خاک سپرده شده‌اند گفته‌ها و نوشته‌هایی وجود دارد که در مجموع نشان‌دهنده قدمت این محل است؛ ولی تاریخ بنای کنونی از دوره صفویه پیش‌تر نیست. رافعی در التدوین و حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده در میان بقعه‌ها و مزارهای شهر، نامی از آن نبرده‌اند. تنها در کتیبه مدرسه پیغمبریه، بازمانده از دوره صفویه، با نام «مقام شریف» از آن یاد شده است. گفته می‌شود آنها پیامبرانی هستند که مژده میلاد مسیح (ع) را از اورشلیم به سوی شرق آورده‌اند.
از اسناد موقوفات صفویه برمی‌آید که این مکان در پایان قرن یازدهم هجری زیارتگاهی مورد احترام بوده و باغ‌هایی را بر آن وقف کرده‌اند. این اثر هفتم آذر ماه ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۷۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مدرسه امید اولین مدرسه نوین ساخته‌شده در قزوین است که به دوره پهلوی تعلق دارد و در خیابان سپه جنب سردر عالی‌قاپو واقع شده است. در آبان ماه سال ۱۳۹۱ این مدرسه به‌عنوان مرکز اسناد و کتابخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین تعیین و با نام کتابخانه دکتر دبیر سیاقی و مرکز اسناد مدرسه امید نامگذاری شد.
انتهای پیام
