عصر ایران؛ مهرداد خدیر- دیروز (9 خرداد 1402) و در نشست عصر سه‌شنبه‌های بخارا که به مناسبت انتشار کتاب «سراب‌گرایی صنعتی در نظام قبایلی ایران» تألیف زنده یاد علیِ رضاقلی برگزار شد دکتر فرشاد مؤمنی اقتصاددان نام آشنا و نهادگرای ایرانی در پایان نکات قابل توجهی که مطرح کرد (و در نوشتۀ جداگانه ای نقل خواهد شد) گریزی هم داشت به «آدام اسمیت» و از جمله گفت:
« برای این که مناسبات رانتی در ایران تداوم داشته باشد، در مسیر گیج کردن جامعه و حاکمان، آنها که از این مناسبات رانتی منتفع می‌شوند پیام های گیج‌کننده منتشر می‌کنند. مثلا در ایران آدام اسمیت را جوری معرفی می‌کنند که من فکر می‌کنم روزی هزار بار تن او در گور به خاطر این شیوۀ معرفی در ایران می لرزد. کل ماجرای او را خلاصه کرده اند در "دست نامرئی". اما این را نمی گویند که آدام اسمیت می گوید دست نامرئی آنجا کار می کند که مناسبات، عادلانه باشد. در مناسبات عادلانه و مشارکت جویانه دست نامرئی کار می کند. »
او در ادامه گفت: «کسانی هم اسم خود را بازارگرا گذاشته اند اما در واقع با مناسبات رانتی هم آوایی می‌کنند. نمی گویند رقابتی را که اسمیت، نجات دهندۀ جامعه می دانست، رقابت عادلانه است در حالی که رقابت مخرب هم داریم. رقابت، باید عادلانه باشد تا دستاورد داشته باشد»
به اعتقاد مؤمنی شاه‌بیت نجات دهنده و تمدن ساز آدام اسمیت در کتاب "ثروت ملل" مفهومی است به نام "معجزۀ همکاری" و یادآور شد: «ما باید به مردم بگوییم از دل این اندیشه که " دلا خو کن به تنهایی، که از تن‌ها بلا خیزد" توسعه درنمی‌آید. به حکومت هم بگوییم از دل منع اجتماعات هم توسعه درنمی آید.نجات در گرو ارتقای قابلیت های همکاری است و بالاترین سطح ارتقای قابلیت های همکاری در تولید فناورانه رخ می دهد. آموزه آدام اسمیت این است.»
جالب اینکه به فاصله یک روز و امروز (چهارشنبه 10 خرداد 1402) در کانال روزنامه‌نگاری جدید دیدم مجلۀ آمریکایی "ریزن" به مناسبت سیصدمین سالگرد تولد آدام اسمیت جلد خود را به طرحی از این متفکر برجسته اختصاص داده با تیتر "آدام اسمیت 300" و در آن از نقل قول های دروغین از او دربارۀ مالیات و آموزش و انحصار انتقاد کرده و از جمله بر فریدمن هم خرده گرفته است.
به بیان دیگر فرشاد مؤمنی در تهران همان سخنی را گفت که ریزن برای آن پرونده اختصاص داده بی آن که به یاد داشته باشد سیصدمین سالروز تولد آدام اسمیت است یا اطلاع داشته باشد که یک نشریۀ معتبر آمریکایی پرونده ای را به همین موضوع اختصاص داده است.
پس، مکث بر این عکس این است: قدر دانشمندان مردمی خود را بیشتر بدانیم که در برج عاج نمی‌نشینند و در جمع‌های ساده و مردمی دغدغه های خود را طرح می کنند.
سپاسی هم نثار خانم فاطمه لطفی که با انتشار این خبر در آن کانال موجب توجه نویسنده این سطور به موضوع و یادآوری سخنان دکتر مؤمنی شد.
