خبرگزاری مهر-گروه استان‌ها: این روزها همه در تکاپوی بستن چمدان‌ها هستند تا عازم سفر شوند اما در این بین، هستند کسانی که چمدان‌های خود را باز کرده‌اند تا برای مسافرانی که قرار است در ایام نوروز به زنجان سفر کنند، سوغات به ارمغان بیاورند، سوغاتی که این بار از جنس صنایع‌دستی است.

صنایع‌دستی همان طور که از نامش پیدا است، صنعتی است که به واسطه دست هنرمندانه خلق شده و همین امر باعث ماندگاری و ارزش‌افزوده آن می‌شود، ارزش‌افزوده‌ای که فقط یک هنرمند به ارزش آن واقف بوده و تمایل دارد بدون توجه صرف به قیمت آن، خرید را بر نگاه ترجیح دهد و این روزها هنرمندان صنایع‌دستی استان زنجان چشم به راه گردشگران نوروزی هستند تا جبران دو سال کرونا که روزهای سختی را برای آن‌ها رقم زد، کنند.

زنجان جزو استان‌هایی است که از دیرباز از وجود هنرمندان زیادی در عرصه صنایع‌دستی برخوردار بوده، به گونه‌ای که برخی از این صنایع‌دستی شهرت جهانی و برخی دیگر نیز وصف ملی دارد، به همین خاطر ایام نوروز می‌تواند بهترین فرصت برای معرفی و رونق دادن به این صنایع در زنجان به شمار می‌رود.

سوغات زنجان، صنایع‌دستی و سوغاتی‌های مهمی چون انواع چاقو (قلم‌تراش، جیبی، دسته ملیله، کارد آشپزخانه و …) ملیله (انواع پایه‌های استکان، سینی، قاشق و چنگال غذا و چای‌خوری، کاسه، گلدان، قاب عکس و…) چارق (نوعی کفش روفرشی بسیار زیبای زنانه) و فرش و گلیم دست‌باف بود.

زنجان در بحث فلزکاری جزو ۶ استان برتر کشور است. هنرهای سنتی و صنایع‌دستی استان زنجان از جنبه‌های مختلفی چون قدمت و اصالت، جنبه اقتصادی و فرهنگی مورد توجه است

زنجان در بحث فلزکاری جزو ۶ استان برتر کشور است. هنرهای سنتی و صنایع‌دستی استان زنجان از جنبه‌های مختلفی چون قدمت و اصالت، جنبه اقتصادی و فرهنگی مورد توجه است. برخی از صنایع‌دستی استان زنجان همچون چاقو از قدمت شش هزار ساله برخوردار بوده و این امر بیانگر اصالت صنایع‌دستی است.

چاروق؛ پلی اصیل میان سنت و مدرنیته

چاروق پاپوشی تزئینی و از صنایع‌دستی زیبا و چشم‌نواز در شهر زنجان بوده و این روزها گرایش زیادی برای خرید و استفاده از آن در تزئینات و دادن هدیه به یکدیگر وجود دارد. چاروق‌دوزی یکی از هنرهای دستی است که دست‌های ظریف هنرمندان زنجانی در تولید آن مهارت ویژه‌ای دارد.

چاروق نوعی پاپوش سنتی است که با استفاده از چرم گاوی، نخ‌های ابریشمی رنگی و نخ گلابتون در انواع مختلف توری، پرده بند و تمام چرم تولید شده و شهر زنجان یکی از مراکز چاروق‌دوزی ایران بوده و چاروق‌های تولیدی آن از تنوع خاصی برخوردار است.

گفته می‌شود استاد حاج اصغر خطیبی بیش از ۵۰ سال است که شیوه دوخت چاروق‌های تزئینی را در شهر زنجان و بین چاروق‌دوزان رواج داشت. امروزه چاروق کاربرد مصرفی خود را تا حدودی از دست داده و حالت تزئینی به خود گرفته است، به گونه‌ای که زنان و دختران شهری از آن به عنوان کفش روفرشی استفاده می‌کنند.

چاروق ظریف که مورد نظر و موضوع بحث ما است، فرم و شکل خاصی داشته و با مواد اولیه ویژه‌ای که صرفاً برای راه رفتن روی قالی و اطاق‌های مفروش است، ساخته می‌شود که سابق بر این پشت بسته و بدون پاشنه بود ولی چند سالی است که به صورت نعلین و پاشنه‌دار ساخته می‌شود و فقط کف آن از چرم و رویه آن به رنگ‌های مختلف از نخ‌های ابریشمی و سیم گلابتون بافته و تزئین می‌شود.

مس؛ صنعتی با چکش‌های هنرمندانه

صنعت مسگری زنجان با بیش از ۱۰۰۰ سال پیشینه تاریخی، به دلیل بی‌توجهی در سال‌های گذشته، راه پرشتاب زوال را درپیش گرفته بود و می‌رفت تا آخرین روزهای حیات خود را سپری کند که با توجه دولت‌مردان، جانی دوباره گرفت و به یکی از ماندگارترین میراث این شهر تبدیل شد.

این هنر یکی از رشته‌های اصیل، تاریخی و ماندگار شهر زنجان به شمار می‌رود که با حمایت مسئولان استانی، رونق دوباره به خود گرفته و خیابان‌های شهر دوباره به فعالیت مسگران تبدیل شده است.

ظروف مسی در حال حاضر با استفاده از ورق مس و روش چکش‌کاری گرم و سرد ساخته می‌شود که مهم‌ترین مراحل کار به اختصار عبارتند از فرم‌دهی ورق مس به روش چکش‌کاری، دندانه‌دار کردن لبه‌هایی که به هم متصل می‌شوند.

در دوران معاصر و اندکی قبل از آن شنیدن واژه مس و مسگری در اذهان عموم تداعی‌کننده زنجان و بازار مسگران آن بوده است اما متأسفانه هنر صنعت مسگری در زنجان طی دو دهه اخیر به دلایل مختلفی دچار افول شد، به طوری که از حدود ۸۰۰ مسگر فقط ۲۵ مسگر باقی مانده بود.

ظروف مسی در حال حاضر با استفاده از ورق مس و روش چکش‌کاری گرم و سرد ساخته می‌شود که مهم‌ترین مراحل کار به اختصار عبارتند از فرم‌دهی ورق مس به روش چکش‌کاری، دندانه‌دار کردن لبه‌هایی که به هم متصل می‌شوند، باز کردن دندانه‌ها به روی هم، چفت کردن و چکش کاری آن‌ها، اضافه کردن بار و گرم کردن و چکش‌کاری مجدد آن انجام می‌گیرد.

مس علاوه بر زیبایی و اصالت هویت، دارای خواص درمانی بسیاری است، به گونه‌ای که بسیاری از پزشکان استفاده از ظروف مسی را به بیماران خود توصیه می‌کنند. به همین جهت علاوه بر ساخت ظروفی مانند قابلمه و دیگچه‌های مسی، به ساخت سایر ظروف با این فلز گران‌بها همچون کتری، قوری و لیوان نیز توجه شده است.

چاقوی زنجان؛ هنری به یادگار مانده از نیاکان

نام صنایع‌دستی زنجان با چاقوی این منطقه عجین شده است، به طوری که در قرن دهم هجری قمری، یکی از مراکز مهم صنعتی ایران به شمار می‌رفت و کارگاه‌های بی‌شمار اسلحه‌سازی در آن دایر بود.

چاقوهای زنجان تنوع فراوان دارد و ظرافت، تناسب، شیوه آب‌کاری و قدرت برش از ویژگی‌های آن‌ها است. تیغه این چاقوها معمولاً از جنس فولاد سخت است و پس از برش و حرارت دادن در کوره، با مهارت چکش‌کاری، ساییده و صیقل داده می‌شود.

در حال حاضر استان زنجان از تولیدکنندگان زیرمجموعه محصولات چاقو بوده و ۱۷ دسته کلی چاقو در زنجان، از جمله چاقوهای آشپزخانه در سایزهای مختلف، قلم‌تراش‌ها، چاقوهای باغبانی، کاردهای شکاری، کاردهای قصابی، قمه، قداره، شمشیر و خنجر تولید می‌شود.

ملیله زنجان؛ شهرتی به وسعت جهان

از کارهای دستی بومی استان زنجان، ساخت وسایل نقره‌ای و به ندرت طلایی به صورت ملیله‌کاری است که در اوایل فقط در زنجان معمول بوده که در دهه ۲۰ هجری تعدادی از هنرمندان زنجانی به تهران و اصفهان کوچ کردند و این هنر ظریف را در آن شهرها رواج دادند.

در کتب تاریخی بسیاری به فلزکاری به عنوان یکی از صنایع دستی زنجان اشاره شده است که ملیله کاری شاخه‌ای از این صنعت است. ملیله کاری تا قبل از حکومت پهلوی یکی از هنرهای بومی زنجان بود اما پس از آن هنرمندان این حرفه به شهرهای تهران، اصفهان و… مهاجرت کردند و این هنر در دیگر نقاط ایران رواج یافت.

این هنر، فنی بسیار پیچیده و ظریف دارد. در حال حاضر ملیله‌کاری زنجان با همت و تلاش هنرمندان با ذوق این شهر روز به روز پیشرفت کرده و برخی از آنان دست به ابتکاراتی زده‌اند که موجب تحول و تکامل این هنر شده‌اند. همچنین زنان هم‌گام با مردان، کم و بیش به فعالیت در این رشته مشغول هستند.

استان زنجان علاوه بر موارد ذکر شده، از صنایع‌دستی ارزشمند دیگری چون سفالگری و فرش دست‌بافت نیز برخوردار است.

از دیرباز تاکنون روستاهای سلطانیه، بلوبین، گلابر سفلی و علیا و قلتوق، از جمله مراکز سفالگری استان زنجان بوده و ظروف مختلف مانند خمره، کشک‌ساب، کوزه و تنور در این مراکز تولید می‌شده است.

فرش بیدگینه زنجان

فرش بیدگینه زنجان، فرشی با نقش و نگار و طرح‌های متعدد و متنوع، بافته دستان هنرمندانی است که جای خالی آن در فهرست آثار هنری جهان احساس می‌شود.

روستایی در ۳۰ کیلومتری زرین آباد زنجان، در سکوت و آرامشی وصف ناپذیر، زادگاه هنری است که شاید نتوان در نقطه دیگری از ایران نمونه کوچکی از آن را یافت.

روستای بیدگینه سرزمین زنان و مردانی است که هنر بافت فرشی را از پدران و مادران خود به ارث برده‌اند که آن را شایسته معرفی به تمام جهانیان و ثبت در فهرست آثار جهانی کرده است.

فرش بیدگینه خاص است چون از بدو تولید مواد اولیه آن تا بافت و نقش نگاری اش، مسیر ویژه ای را طی می‌کند. تار و پود و گره‌های آن را از پشم خالص گوسفند تولید می‌کنند و رنگ هر گره آن از رنگ‌های طبیعی سیراب می‌شوند.

همین موضوع است که آن را به فرشی خاص و گران بها تبدیل می‌کند و ارزش آن را در کنار سایر فرشهای زیبایی ایرانی دو چندان می‌سازد.

این نوع فرش فقط در یک روستا بافته می‌شود و البته هنر بافت و آماده سازی چنین فرشی امروز نیز همچون سایرهنرهایی که با مرور زمان به باد فرموشی سپرده می‌شوند، مسیر فراموشی را طی می‌کند.

در روستای بیدگینه امروزه در کمتر خانه‌ای می‌توان نقش و نگار قدیمی فرش بیدگینه را یافت و طرح ریز ماهی افشار جایگزین حاجی اورنگی شده است.

همچنین قالی‌بافی در استان زنجان یکی از صنایع‌دستی عمده مناطق روستایی محسوب می‌شود و اغلب توسط زنان روستایی و در کنار کار کشاورزی و دامپروری تولید می‌شود. طرح‌ها و نقش‌های به کار رفته در قالی زنجان با توجه به اعتقادات، باورها و خواهش‌های باطنی بافندگان به صورت ذهنی و تجریدی است.