ادبیات کودک و نوجوان، دامانی رنگین و پرگل و نگارین در تاریخ فرهنگ و هنر ایران‌زمین است و بدون تردید تفاوت تعریف کودکی و نوجوانی در دوره‌های گوناگونِ تاریخی در واکاوی این مسئله اثرگذار خواهد بود. اکنون، این گسترۀ پهناور که فراز و فرودهای بسیاری را پشت‌سر گذاشته، در دستان ما و از آنِ کودکان و نوجوانان سرزمینمان است و البته مانند تمام ادوار گذشته با کامیابی‌ها و دشواری‌های خاصی مواجه است.
در ادامۀ این گزارش، گفت‌وگوی ایسنا با دو ناشر تخصصی کتاب‌های کودک و نوجوان در اصفهان را می‌خوانید که از چالش‌های این مسیر می‌گویند.
مافیای کنکور، خواندن کتاب غیردرسی در بین دانش‌آموزان را نابود کرد
بهجت قریشی‌نژاد در گفت‌وگو با ایسنا و با تأکید بر این که کتاب کودک و نوجوان باید از تیراژ بالایی برخوردار بوده و قیمت واحد کمتری داشته باشد، بیان کرد: ما پس از چاپ چندین کتاب در حوزۀ کودک و نوجوان، با موانع و مشکلات بسیاری روبه‌رو شدیم که یکی از نخستین مسائل پیش روی ما نداشتن کتاب‌فروشی ویژۀ نشر بود که بتوانیم آثارمان را از طریق آن عرضه کنیم. درواقع باید گفت که پشت داستان نشر کتاب ماجراهایی وجود دارد که مهم‌ترینِ آن مافیای توزیع کتاب است. ما توان مقابله با این مافیا را نداشتیم و نتوانستیم در حوزۀ کودک و نوجوان مسیر موفقی را طی کنیم و در فروش کتاب موانع زیادی بر سر راهمان بود.
او افزود: یکی از موسسه‌های با محتوای محیط زیست، مهارت‌های زندگی و بهداشت روان کودک و نوجوان را تاسیس کردیم که در اصفهان مانند آن وجود نداشت، ضمن اینکه ما از همکاری گروه ترویج جمعیت برای توزیع گستردۀ کتاب‌های محیط زیستی بهره بردیم؛ ضمن اینکه در همان دهۀ ۸۰ به برگزاری نمایشگاه در دبیرستان‌های اصفهان موفق شدیم؛ اما مانع و مشکل جدیدی بر سر راهمان ظاهر شد.
این فعال حوزۀ نشر دربارۀ تأثیر منفی نظام رقابتی آموزش‌وپرورش بر کتاب‌خوانی کودکان و نوجوانان توضیح داد: متأسفانه همۀ دغدغۀ خانواده‌ها و البته اولیاء مدارس، موفقیت در کنکور شده است، آن‌هم به هر شکلی که ممکن باشد. ما پس از چند سال توزیع کتاب در دبیرستان‌ها از برپایی نمایشگاه در این مقطع محروم شدیم. همۀ تمرکز آموزش‌وپرورش روی کتاب‌های درسی و کمک‌درسی برای کنکور بود. در ابتدا بیش‌ترین فعالیت ناشرانِ حوزۀ کنکور بر روی دانش‌آموزان دبیرستان بود، اما به‌مرور این مسئلۀ تمرکز بر کنکور و خواندن مداوم برای کسب رتبه به مقطع راهنمایی نیز رسید.
قریشی‌نژاد یادآور شد: امروزه ناشرانِ کتاب‌های تستی و تقویتیِ کنکور به جایی رسیده‌اند که نه‌فقط در دبستان که در مقطع پیش‌دبستانی هم کتاب‌هایی عرضه می‌کنند و مدعی‌اند که برای موفقیت آیندۀ دانش‌آموزان در مدارس تیزهوشان و نخبگان و کنکور مفید هستند! حتی کار به جایی رسیده است که برخی مراکز آموزشی از والدین هم آزمون و مصاحبه می‌گیرند! به‌نظرم مافیای کنکور، خواندن کتاب غیردرسی را در بین دانش‌آموزان نابود کرده است.
وی خاطرنشان کرد: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و برخی دیگر ناشران کودک و نوجوان در تهران، با توجه به پیشینه و سابقه و پشتوانه‌های خود توانستند پیشرفت کنند؛ اما انتشار و چاپ و توزیع کتاب کودک و نوجوان در اصفهان هرگز به آن پایه و توان نرسید. اکنون ناشران متعددی در اصفهان در کنار سایر آثار خود به حوزۀ کودک و نوجوان نیز وارد شده‌اند، اما واقعیت این است که خیلی حرفه‌ای و موفق نبوده‌اند.
او گفت: بعدها همه‌گیری کرونا هم مانعی بر سر راه برپایی نمایشگاه برای کودک و نوجوان در اصفهان شد به نحوی که در سال جاری فقط یک مورد تقاضا برای برگزاری نمایشگاه در مدارس داشتیم. بین این‌همه مدرسۀ شهر و مقاطع مختلف فقط یک مدرسه برای ارائۀ آثار کودک و نوجوان در حوزۀ غیردرسی و غیرکنکوری علاقه نشان داد! متأسفانه باید بگویم که وضعیت کتاب کودک و نوجوان در اصفهان و حتی کل کشور مناسب نیست.
ضرورت تجدیدنظر در خط‌مشی آموزش و پرورش
این ناشر در خصوص آیندۀ نشر کودک و نوجوان در اصفهان و راهکارهای رفع معضلات آن نیز چنین بیان کرد: به‌نظرم مافیای کنکور مانعی بر سر راه کتاب‌خوان‌شدن بچه‌هاست و باید دید آیندۀ آموزش‌وپرورش به چه سمتی می‌رود. باید در نظام آموزشی تجدیدنظر شود.
او به اثرگذاری خانواده‌ها در مسیر نشر و ترویج کتاب اشاره و اظهار کرد: کودکان از سنین بسیار پایین موبایل در دست می‌گیرند. درگیر انواع برنامه‌های اینترنتی و بازی‌های کامپیوتری می‌شوند. خانواده‌ها بر این موضوع به‌درستی نظارت نمی‌کنند. به نظر می‌رسد که آن‌ها هیچ کنترل و مدیریتی در استفادۀ کودک یا نوجوان از اینترنت و وسایل مختلف الکترونیکی ندارند. خانواده‌ها باید بدانند که فرزندانشان چه آسیب‌هایی ممکن است از این طریق ببینند. کودکان و نوجوانانِ ما با توجه به همین مسیر، پیوندشان با اجتماع و طبیعت گسسته شده است. کودک و نوجوان باید به دل طبیعت بزند و جهان‌های متعددی را کشف کند و از این مسیر بالنده شود.
این ناشر که در حوزۀ طبیعت نیز فعالیت دارد، ادامه داد: بارها دیده‌ام کودک یا نوجوانی به یک درخت یا گل می‌رسد به آن ضربه می‌زند و بی‌اعتنا می‌گذرد، زیرا تاکنون نه از سایۀ درخت و نه از چیدن میوۀ تازۀ درخت لذت برده است. آن‌ها باید در درجۀ اول ارتباط و پیوندی دوستانه با طبیعت برقرار کنند تا بتوانند به عرصه‌های دیگر نیز هدفمند و با آرامش پا بگذارند. نباید همۀ زندگی یک کودک یا نوجوان رقابت در درس و مشق باشد.
قریشی‌نژاد اظهار کرد: خانواده‌ها بیشتر به اتاق کودک و نوجوان توجه دارند، اتاقی که پر از اسباب‌بازی و وسایل تزئینی است و آن هم نه به سلیقه فرزندانشان، بلکه به میل خودشان است. بچه‌ها باید یاد بگیرند با طبیعت ارتباط برقرار کنند و به دنیای کتاب‌ها وارد شوند. ما مدتی مدرسۀ طبیعت هم در اصفهان داشتیم و در آنجا برای تعامل اجتماعی بچه‌ها و پیوند دوستی آنان با طبیعت و کتاب تلاش می‌کردیم.
وی بیان کرد: مشکلات متعددی بر سر راه یک ناشر در شهرستان وجود دارد و نمی‌تواند به‌طور تخصصی در موضوعی ویژه متمرکز شود. متأسفم که باید بگویم وضعیت به‌صورتی است که ما اخیراً به‌دلیل اجاره‌ای‌بودن دفتر کارمان و جابه‌جایی مجبور شدیم یک‌ونیم تُن از کتاب‌های خود را به کارخانۀ کارتن‌سازی بدهیم.
او یادآور شد: در حال حاضر، سرمایه‌گذاری برای نشر کتاب بسیار دشوار است و ما ترجیح می‌دهیم کتاب‌های نهادهای فرهنگی، دانشگاهی و سازمان‌های دولتی یا اشخاصی که سرمایه‌گذاری شخصی دارند را برای نشر قبول کنیم. با همۀ این مشکلات پیش رو، من هنوز امیداوارم و علاقه‌مندم که در عرصۀ کتاب شهر اصفهان و اعتلاء فرهنگی میهنم تلاش کنم.
کتاب‌فروشی کودک و نوجوان، مقصد اردوهای دانش‌آموزی باشد
علی صاحب فصول نیز در گفت‌وگو با ایسنا و با اشاره به چالش‌ها و مسائل پیش روی کتاب کودک و نوجوان، چنین بیان کرد: کار در حوزۀ کودک و نوجوان امری سهل و ممتنع است. برخی گمان می‌کنند چون این گروه‌ها سن کمی دارند، بنابراین نوشتن و تصویرگری نیز برایشان آسان است، درحالی‌که حتی کار ترجمه در این شاخۀ نشر سختی‌های بسیاری دارد.
او ادامه داد: امروزه وسائل الکترونیکی متعددی در اختیار کودکان و نوجوانان است که از همین طریق می‌توانند به داده‌های متعدد و در حوزه‌های مختلف دسترسی پیدا کنند، سلیقه و علاقه‌های آن‌ها نیز در دامنۀ گسترده‌ای تعریف می‌شود. از طرفی نوع نیازهای آنان هر روز در حال تغییر و دگرگونی است. کودک و نوجوانِ امروز، بستری پهناور از نیازهای واقعی یا کاذب دارد که باید موردتوجه قرار بگیرد.
این فعال حوزه نشر دربارۀ قلمرو توزیع کتاب کودک و نوجوان نیز توضیح داد که هر انتشاراتی که در مرکز نیست، به مراتب بیش از نشرهای پایتخت با معضل توزیع مواجه می‌شود. توزیع کتاب به مرکز وابستگی فراوانی دارد.
او با نظر به این نکته که مخاطب اصلی کتاب‌های مختلف در کشور ما قشر متوسط هستند، گفت: همین قشر متوسطِ کتاب‌خوان هر روز کوچک‌تر می‌شود. یکی از پیامدهای کوچک‌شدن طبقۀ متوسط پایین‌آمدن میزان خرید کتاب و کاهش مطالعه در جامعه است. از طرفی، کتابی که تولید می‌شود تمام مواد چاپی آن، مانند کاغذ و رنگ و چسب و سلفون و...، وارداتی و گران‌قیمت است. خرید این‌ها وابستگی بسیاری به قیمت ارز دارد.
صاحب فصول یکی از مسائل و پیچیدگی‌هایی نشر کودک و نوجوان را بحث کتاب‌فروشی دانست و یادآوری کرد: حوزۀ کودک و نوجوان در مقایسه با کتاب بزرگسال حتی از جنبۀ فروش نیز متفاوت‌تر است و مسائل و مشکلات خاص خود را دارد. اگر ناشر کودک و نوجوانی یک کتاب‌فروشی نداشته باشد و از هیچ راه دیگری برای به نمایش‌گذاشتن آثارش موفق نشود، به بن‌بست می‌رسد. کتاب بزرگسال قطور است و در هر صورت به‌راحتی می‌توان از عطفش آن را در قفسه چید.
این ناشر تأکید کرد: کتاب کودک و نوجوان غالباً قطر زیادی ندارد و از پشت باید آن را در قفسه به نمایش گذاشت. همین مسئله نیازمند محیط و قفسه‌های ویژه است. الان کتاب‌فروشی‌های معروف را هم که در شهرهای بزرگ در نظر بگیرید، بخش بزرگی از فضای فیزیکی خود را به کالاهایی به غیر از کتاب اختصاص داده‌اند، چون فروش کتاب در کُل اقتصادی نیست.
او به بسته‌شدن کتاب‌فروشی‌ها نیز اشاره و اظهار کرد: در شهری همچون اصفهان باید حمایت‌های محلی و بومی به‌طور جدی از کتاب‌فروشان اتفاق بیفتد، درغیراین‌صورت روندِ بسته‌شدن کتاب‌فروشی‌ها ادامه خواهد یافت. باید محیطی جذاب و آرام برای خانواده‌ها فراهم شود. حتی کتاب‌فروشی کودک و نوجوان می‌تواند مقصد مهمی برای اردوهای دانش‌آموزی باشد.
صاحب فصول پیشنهاداتی درخور اعتنا نیز برای رونق گرفتن عرضۀ کتاب ارائه کرد و گفت: پیشنهاد می‌کنم آموزش‌وپرورش فضاهای دور افتادۀ خود را که دیگر برایش کاربردی ندارد، به این برنامه‌های عرضه و نمایش کتاب اختصاص بدهد. اوقاف، شهرداری و خیران مختلف می‌توانند به این عرصه وارد شوند.
این فعال فرهنگی گفت: در حال حاضر در شهر تهران مجتمع‌های بزرگ تجاری پس از ساخت موظف‌اند یک واحد را به کتاب‌فروشی اختصاص بدهند؛ اما ما در شهر اصفهان چنین قانونی نداریم. نهادهایی مانند شهرداری اصفهان، ادارۀ ارشاد اصفهان یا نهاد کتابخانه‌های عمومی اصفهان برنامه‌هایی دارند، اما واقعاً پاسخگو نیست.
این بازنشستۀ آموزش‌وپرورش و متخصص نشر کودک و نوجوان تأکید کرد: شاید بهترین راه‌حل، حمایت جدی خیّران از کتاب‌فروشان و کتابخانه‌های مدارس باشد، تا از این طریق آثار مختلف به‌طور متناسب و عادلانه در اختیار همۀ کودکان و نوجوانان قرار بگیرد.
انتهای پیام
