به گزارش همشهری؛ شب یکشنبه، مرز افغانستان و پاکستان شاهد یک تنش نظامی خونین بود. هر دو طرف ادعا می‌کنند تلفات انسانی زیادی به طرف مقابل وارد کردند، مثلا طالبان مدعی است 58 نیروی پاکستانی را کشته و طرف پاکستانی هم ادعا دارد 200 نیروی افغان طالبان را هدف قرار داده است. اگرچه خود طالبان مدعی است 9 نیروی خود را از دست داده و پاکستانی‌ها خبر از کشته‌شدن 23 نیروی خود می‌دهند. سابقه روابط نزدیک پاکستان و طالبان بر کسی پوشیده نیست؛ اما این تنش نظامی شدید برای اولین بار بعد از به قدرت رسیدن طالبان رخ می‌دهد و یادآور تنش‌های نظامی پیشین میان دو کشور در دوره‌های مختلف حکومت افغانستان است.

گزارش‌ها حاکی است که اسلام‌آباد از طالبان برای تحویل شورشی‌های پاکستانی که در افغانستان پناه گرفته بودند؛ درخواست داده بود. اما درنهایت طالبان که از زمان به قدرت رسیدن در سال 2021، مکررا استقرار این نیروهای شورشی پاکستان را انکار کرده؛ به نوعی به این درخواست پاسخ منفی داد.

تبادل آتش اصلی که روز یکشنبه رخ داد، دراصل نتیجه اقدامات تلافی‌جویانه طالبان از حملات پنج‌شنبه پاکستان بود؛ مقامات طالبان مدعی هستند که به درخواست مقامات قطری و سعودی حملات را متوقف کردند. با این حال پاکستان اعلام کرد گذرگاه پرمناقشه دیورند را می‌بندد؛ همچنین که دو گذرگاه مرزی اصلی با افغانستان، در تورخم و چمن، و حداقل سه گذرگاه فرعی، در خارلاچی، انگور ادا و غلام خان، روز یکشنبه بسته شدند. این تحولات همزمان با دیدار بی‌سابقه امیر خان متقی، وزیرخارجه افغانستان از هند بود که همزمان پاکستان عیله افغانستان رشته حملات هوایی انجام داد.

گذرگاه مرزی دیورند از همان بدو تاسیس پاکستان، عامل اختلاف و تنش‌های اصلی و عمده میان دو کشور است. این خط مرزی به‌جامانده از دوران استعماری بریتانیا در سال 1893 ترسیم شده و موجب جدایی گروه قومی پشتون‌ها در منطقه شده است.

در این گزارش به بررسی و مرور تنش‌های نظامی میان دو کشور بر سر اختلافات مرزی در دروه‌های مختلف پرداخته می‌شود.

1-بمباران‌ها و درگیری‌های مرزی اولیه -1950-1949

پس از استقلال پاکستان، اختلاف روی مسئله پشتونستان و پذیرش خط دوراند باعث شد خشونت‌های مرزی، حمایت از گروه‌های قبیله‌ای و حتی حملات هوایی و بمباران‌های متقابل در سطح محلی رخ دهد. یک مورد مهم در ۱۹۴۹ گزارش شده که پاکستان به‌عنوان اقدام مقابله‌ای به مناطق مرزی (شامل روستاهایی در افغانستانِ مرزی) حملاتی انجام داد. حکومت‌ وقت در افغانستان، پادشاه محمد ظاهرشاهو در پاکستان هم دولت تازه‌تشکیل تحت نخست‌وزیری لیاقت‌علی‌خان در قدرت بود. روابط دو طرف خصومت‌آمیز و فاقد اعتماد بود. افغانستان به نماینده اصلی در حمایت از پشتونستان تبدیل شد و روابط دیپلماتیک رو به سردی گرایید.

2- کمپین باجور (Bajaur Campaign)- 1961-1960

نیروهای نظامی و شبه‌نظامیان همراه افغانستان که در اصل عناصر پشتونی بودند، طرفدار وارد مناطق باجور در خاک پاکستان شدند. پاکستان هم با استفاده از نیروی زمینی و نیروی هوایی مقابله کرد و در نهایت حملات عقب زده شدند. حکومت‌های وقت در افغانستان حکومت محمد داوود خان بود و در پاکستان هم حکومت دست ژنرال ایوب خان بود.

3- دوره جنگ شوروی و دهه ۱۹۸۰؛ تجاوزات هوایی و عبور نیروها و پناهجویان

در جریان جنگ شوروی و افغانستان (۱۹۷۹–۱۹۸۹) هواپیماها و نیروهای شوروی به‌طور متناوب مرز را نقض کردند؛ گزارش‌هایی از بمباران‌ها، تعدادی از حملات و شکایت رسمی پاکستان وجود دارد (مثلاً گزارش‌های مربوط به نقض حریم هوایی و بمباران در ۱۹۸۴ و ورودهای زمینی/هوایی). همزمان پاکستان پایگاه آموزش و لجستیک برای مجاهدین فراهم کرد که باعث تنش‌های مکرر شد. در افغانستان حکومت‌های مورد حمایت شوروی مستقر بودند و در پاکستان هم حکومت مختلف نظامی و غیرنظامی از جمله حکومت ضیاء مستقر بودند که در آن زمان همکاری نزدیکی با آمریکا داشتند.

4- دهه ۱۹۹۰ — ظهور طالبان و تبادل پناهگاه وحمایت نظامی

با رشد و پیروزی طالبان در اواسط و اواخر دهه 1990، عبور آزادگونه جنگجویان و پشتیبانی لجستیکی از خاک پاکستان به افغانستان، و بالعکس، تنش‌ها را تشدید کرد؛ درگیری مرزی آشکار گسترده‌ای بین ارتش‌های رسمی کمتر گزارش شد، اما حمایت و تسهیل عبور شبه‌نظامیان یکی از عوامل اصلی تنش بود و منجر به برخوردها و درگیری‌های محلی شد.

5-تنش‌های 2007 تا 2016

از آوریل ۲۰۰۷ و عدم تمرکز قدرت در طالبان ()، دور جدیدی از برخوردهای مرزی شامل تبادل آتش، حملات متقابل، بسته‌شدن گذرگاه‌ها آغاز شد. در بسیاری از موارد، برخوردها با ادعاهای مربوط به حضور یا عبور شبه‌نظامیان آغاز شد. این تنش‌ها موجب شد بارها مرزها بسته و روابط محلی شود.

حکومت‌های وقت در افغانستان شامل دولت‌های جمهوری (انتخاب‌شده یا موقت؛ تا ۲۰۲۱ حکومت اشرف غنی )؛ و در پاکستاندولت‌های مختلف و ارتش قدرت را در دست داشتند.

6- تورخم (Torkham) و درگیری 16-13 ژوئن 2016

در درگیری سه‌روزه در تورخم شاهد تبادل آتش شدید بین نیروهای دو طرف بودیم. چند نفر کشته و زخمی شدند و گذرگاه تعطیل شدند. در آن زمان، درافغانستان حکومت اشرف غنی سرکار بود و در پاکستان هم نواز شریف

7- برخورد چمن، ۵ مه ۲۰۱۷

درگیری پس از آن رخ داد که افغانستانی‌ها به گفته پاکستان به گروهی (در گزارش‌ها، یک تیم سرشماری) تیراندزای کردند؛ در نتیجه تبادل آتش و خسارات جانی و ملکی گزارش شد و مرز مجدد بسته شد. ارقامِ تلفات بین طرفین متناقض بود؛ پاکستان از کشته و زخمی‌شدن غیرنظامیان و نظامیان گزارش داد و کابل تلفات کمتر اعلام کرد. در این زمان هم اشرف غنی در افغانستان در قدرت بود و همتای‌ش در پاکستان نواز شریف بود.

8- دوره پساحضور ناتو و بازگشت طالبان (2024-2021)، برخوردهای پراکنده و تلفات نظامیو غیرنظامی

پس از بازگشت طالبان به قدرت، تنش‌ها بر سر حضور گروه‌های پاکستانی مسلح بالا گرفت و عملیات‌های تهاجمی در اعماق مرزی و گزارش‌هایی از شلیک و حملات نقطه‌ای ادامه یافت. چندین مورد حمله و تبادل آتش گزارش شد که به بستن گذرگاه‌ها و افزایش تنش‌های دیپلماتیک انجامید. بروز این تنش‌ها از زمان دولت عمران خان در پاکستان آغاز شده است