به گزارش مشرق؛ در حالی‌که آمریکا با اعمال ۴۶۵ تحریم تازه، از دورترین افراد مرتبط به صنعت نفت کشور تا شخص وزیر نفت، آخرین تیر خود را برای توقف صادرات نفت ایران رها کرد، آمارها از جهشی بی‌سابقه در فروش نفت خام حکایت دارد؛ نتیجه تصمیمی که از دل تغییرات مدیریتی در صنعت نفت بیرون آمد و حالا به نقطه قوت قابل توجهی در کارنامه دولت چهاردهم تبدیل شده است.
اخیرا اداره اطلاعات انرژی آمریکا اعلام کرده است علیرغم تحریم‌های بی‌سابقه علیه صنعت نفت کشور، تولید روزانه نفت ایران در شهریور ۱۴۰۴ با جهشی ۲۵۰ هزار بشکه‌ای به بالاترین میزان خود از زمان جنگ ۱۲ روزه رسیده است. این رشد چشمگیر، بیشترین افزایش تولید نفت ایران را در بازه زمانی اخیر نشان می‌دهد.
بر اساس این گزارش، تولید روزانه نفت ایران از ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در ماه اوت به ۳ میلیون و ۴۵۰ هزار بشکه در ماه سپتامبر افزایش یافته است؛ افزایشی ۲۵۰ هزار بشکه‌ای که پس از جنگ ۱۲ روزه به بالاترین سطح بازگشته است.
در ماه ژوئن، به دنبال حمله اسرائیل، تولید نفت ایران با کاهش ۲۰۰ هزار بشکه‌ای به ۳ میلیون و ۲۵۰ هزار بشکه در روز رسید که اکنون در سپتامبر این کاهش به طور کامل جبران شده است. افزون بر این، تولید نفت ایران در سپتامبر ۵۰ هزار بشکه بیش از سطح ژانویه ۲۰۲۵ بوده است، زمانی که دولت جدید ترامپ آغاز به کار کرد.
دولت ترامپ هدف صفر کردن صادرات نفت ایران را دنبال می‌کرد، اما وزارت انرژی آمریکا اذعان کرده است که این برنامه موفقیت‌آمیز نبوده است.
همزمان با تحریم‌ها و برخی جابجایی‌های مدیریتی در سطوح بالای صنعت نفت ایران، کارشناسان و اندیشکده‌های امریکایی و تحلیلگران بر این باور بودند که رویای ترامپ برای رساندن صادرات نفت ایران به محدوده یکصد هزار بشکه، در حال عملی شدن است. در چنین شرایطی، کمتر کسی گمان می‌برد ایران بتوان در شرایط کنونی تحریم و فشارهای بین‌المللی، صادرات نفت را به وضعیت قابل دفاعی برساند. اما امروز آمارها حاکی از آن است که اعمال سیاست‌های ریسک‌پذیر و برخی تغییرات راهبردی توانست نقشه دشمن را خنثی کند و در نتیجه آمارهای جدید از فروش نفت ایران به روایت خود آمریکایی‌ها، گویای توفیق دولت در حفظ جریان صادرات انرژی کشور است.
در حالی که طی ماه‌های گذشته، فشارهای تحریمی آمریکا علیه صنعت نفت ایران به اوج خود رسیده و طی ۱۴ بسته تحریمی جدید، بیش از ۴۶۵ اقدام محدودکننده اعمال شده است، گزارش‌های رسمی و بین‌المللی از افزایش صادرات نفت خام ایران حکایت دارد.
بر اساس داده‌های تازه مراجع بین المللی، صادرات نفت ایران در نیمه نخست سال جاری شمسی، نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش معناداری داشته و حتی در برخی ماه‌ها، رکوردهای تازه‌ای در فروش و وصول درآمد ثبت شده است. این در حالی است که بخشی از اطلاعات مربوط به مسیرها و شیوه‌های مالی، همچنان محرمانه باقی مانده است.
عملکرد کشور در حوزه انرژی نشان می‌دهد که با اتخاذ تصمیمات راهگشا و هوشمندانه در حوزه دیپلماسی فعال، تغییرات راهبردی و مدیریتی هدفمند و اتکا به ظرفیت‌های داخلی، می‌توان به نحو موثری اثرات سوء ناشی از تحریم‌ها را کاهش داده و حتی آن را به فرصتی برای اصلاح ساختار فروش نفت تبدیل کرد.
اکنون صادرات نفت ایران نه تنها از محدودیت‌های گذشته عبور کرده، بلکه در مسیر پایدارتری نسبت به سال‌های قبل قرار گرفته است.
چرخش مدیریتی و بازتعریف دیپلماسی نفت
از شواهد و آمارها اینطور برمی‌آید که دولت با هدف مقابله با تحریم‌ها، جلوگیری از انزوای اقتصادی ایران و بازتعریف جایگاه ایران در بازار جهانی انرژی، تغییرات مهمی را در سطوح مدیریتی و راهبردهای خود در دستور کار قرار داد؛ تغییراتی که اگرچه در ابتدا گمان می‌رفت زمینه ساز چالشی جدید در حوزه سیاست خارجی نفت باشند، اما نتیجه نهایی آن به پررنگ تر شدن ایران در بازارهای جهانی انرژی انجامید.
اعمال تغییرات راهبردی در بخش بین الملل شرکت ملی نفت، تجدیدنظر و تغییر در سکانداری بازاریابی و صادرات نفت خام و ریل‌گذاری جدید متناسب با تحریم‌های تازه، اکنون از سوی کارشناسان به عنوان یکی از عوامل اصلی رشد صادرات نفت شناخته می‌شود؛ اتفاقی که در ابتدا با واکنش‌ها و نقدهای منفی همراه شده بود.
وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران توانستند تا با به روزرسانی برخی فرآیندها و متنوع‌سازی مقاصد صادراتی، صادرات نفت کشور را از فشارهای ناشی از تحریم های جدید رهایی بخشند.
یک منبع آگاه در وزارت نفت در این رابطه گفت: «در شرایط فعلی، صادرات نفت ایران به سطحی رسیده که نه‌تنها از دوران اوج تحریم‌ها فراتر رفته، بلکه ثباتی پایدار در حجم فروش ایجاد شده است. این آمار مستند و موثق است، اما وزارت نفت به دلیل محدودیت های اطلاعاتی در زمان تحریم ها و تبعات سوء ناشی از بازخوردهای اطلاعاتی، از شفاف سازی آمار مستند در این رابطه معذور است.»
فصل تازه دور زدن تحریم های نفتی
با تشدید تحریم های یکجانبه غرب در ماه های گذشته، انتظار می‌رفت که صادرات نفت ایران کاهش یابد؛ اما بر خلاف پیش بینی های اولیه، وزارت نفت طی یک سال و نیم گذشته توانست تا به مدد شیوه های مبتکرانه خود، تنگنای تحریم ها را دور بزند و اقتصاد ایران را از دام تحریم های تازه برهاند.
نگاهی به آمارهای منابع موثقی همچون موسسه انرژی آمریکا و اوپک گویای این واقعیت است که صادرات نفت طی همین مدت، نه تنها کاهش نیافته، بلکه از شیبی افزایشی نیز برخوردار بوده است.
به عنوان مثال، گزارش اخیر EIA نشان می‌دهد که در سه‌ماهه نخست ۲۰۲۴، میانگین صادرات روزانه نفت ایران حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز بوده است. در همین حال در سال ۲۰۲۴ مجموع صادرات نفت خام ایران به ۵۸۷ میلیون بشکه رسیده که نسبت به سال ۲۰۲۳، بیش از ۱۰ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
طبق گزارش ماه فوریه اوپک نیز، تولید نفت ایران با رشد ۱۲.۹ درصدی به ۳.۲۵ میلیون بشکه در روز رسیده است.
وزیر نفت نیز در مصاحبه اخیر خود در هیات دولت، با تاکید بر تداوم صادرات اعلام کرد: «در طول سال گذشته، با وجود فشارهای بی‌سابقه، روند صادرات نفت نه‌تنها متوقف نشد، بلکه در برخی مقاطع رکوردهای تازه‌ای ثبت کرد.»
رشد صادرات در سایه «اسنپ‌بک»
اگرچه ممکن است آمار کامل و به‌روز صادرات نفت در دوره پس از اعمال اسنپ‌بک هنوز عمومی نشده باشد، اما گزارش‌ها و تحلیل‌های مستقل نشان می‌دهند که ایران همچنان صادرات نفت را با حجم قابل توجهی ادامه داده است؛ که خود گواهی است بر موفقیت مکانیزم‌های طراحی‌شده برای دور زدن محدودیت‌ها.
در این رابطه می توان به داده‌های شرکت تحلیل نفتی Vortexa اشاره کرد؛ مبنی بر اینکه در شرایط بازگشت اسنپ‌بک، شبکه صادرات سایه ایران توانسته صادرات روزانه نفت خام و میعانات را در محدوده ۱.۳ تا ۱.۶ میلیون بشکه در روز حفظ کند. این در حالی است که این رقم در برخی مقاطع بالاتر از ۱.۸ میلیون بشکه در روز ثبت شده است و نشانه خوبی از پایداری صادرات نفت ایران در شرایط تشدید تحریم است.
گزارشات اخیر تانکر ترکرز نیز از دستیابی به صادرات ۲ میلیون بشکه ای نفت در ماه سپتامبر حکایت دارد که دلیل دیگری بر موفقیت رشد صادرات نفت ایران در شرایط تحریم است.
وزارت نفت نیز اذعان کرده است که با اتخاذ تدابیر لازم توانسته است تحریم‌هایی مشابه اسنپ‌بک را دور بزند و صادرات را «رضایت‌بخش» ادامه دهد.
در تایید این داده های آماری، اخیرا عباس عراقچی وزیر خارجه نیز گفته است که در اختیار داشتن بازارهای فروش نفت ایران، نتیجه سال‌ها تلاش برای خنثی سازی تحریم‌هاست و تجربه چندروز گذشته نشان داده است که با وجود اسنپ بک ادعایی، فروش نفت ما بیشتر شده است.
عملکرد موفق نفت، ذیل تأکید رهبری بر تنوع بازارهای صادراتی
نفت نه صرفاً یک منبع درآمد بلکه ابزاری برای تحرک اقتصادی و تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی ایران تلقی می‌شود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در دیدار اخیر با فعالان اقتصادی و مدیران صنعت نفت، بر اهمیت تنوع بازارهای صادراتی تأکید کرده‌اند و هشدار داده‌اند که اتکای تک‌وجهی به بازاری خاص، آسیب‌پذیری کشور را در شرایط تحریم افزایش می‌دهد.
این دیدگاه، در پس‌زمینه تصمیمات جدید وزارت نفت و هماهنگی آن با وزارت امور خارجه، تبدیل به نقشه عملیاتی شده است. اکنون نفت ایران راه خود را به سمت بازارهای جدید گشوده است و اتکا به همین راهبرد باعث شده تا مسیرهای فروش نفت در آسیا، آمریکای لاتین و حتی برخی کشورهای آفریقایی تنوع و عمق تازه‌ای پیدا کند.
گزارش‌های موثق آماری نشان می‌دهد طی سال گذشته، سهم آسیا از سبد صادرات نفت ایران افزایش یافته و مقاصد تازه‌ای نیز در آفریقا و اروپا در حال بررسی است.
تحریم وزیر نفت؛ پیام سیاسی یک تحریم زودهنگام
تحریم مستقیم وزیر نفت دولت چهاردهم از سوی ایالات متحده، تنها چند ماه پس از آغاز به کار کابینه، رخدادی کم‌سابقه در تاریخ تحریم‌های نفتی ایران محسوب می‌شود. این تصمیم، به گفته تحلیلگران، نه‌تنها اقدامی نمادین، بلکه حامل پیامی چندبعدی به تهران و بازار جهانی نفت است.
از یک‌سو، سرعت و دامنه این تحریم، نشانه‌ای از حساسیت بالای واشنگتن نسبت به تحرکات تازه در ساختار فروش نفت ایران است؛ به‌ویژه پس از آنکه آمارهای غیررسمی از منابع معتبر جهانی، خبر از رشد صادرات و افزایش درآمدهای نفتی ایران می داد.
به تعبیر برخی ناظران بین‌المللی، «تحریم وزیر نفت در این مقطع، بیش از آنکه جنبه‌ی بازدارنده داشته باشد، نوعی اذعان ناخواسته به موفقیت‌های ایران در عبور از تحریم‌هاست.»
در سوی دیگر، کارشناسان حوزه انرژی معتقدند که دولت آمریکا با این اقدام، کوشیده پیامی بازدارنده به خریداران نفت ایران و واسطه‌های منطقه‌ای بفرستد تا هزینه تعامل با تهران افزایش یابد. با این حال، بررسی واکنش بازار و رفتار خریداران اصلی – به‌ویژه در شرق آسیا – نشان می‌دهد تأثیر عملی این تحریم، کمتر از هدف اعلامی آن بوده است.
به باور تحلیلگران داخلی، تحریم سریع وزیر نفت ایران را می‌توان نشانه‌ای از تحول در سازوکار صادراتی ایران دانست؛ چراکه در دولت‌های پیشین معمولا اعمال چنین تحریم‌هایی پس از چند سال فعالیت وزیران رخ می‌داد، اما این شتاب تحریمی در مقطع زمانی فعلی، نشان می‌دهد که سیاست‌های جدید وزارت نفت، در سطح تصمیم‌سازی بین‌المللی، زودتر از انتظار مورد توجه و حتی نگرانی قرار گرفته است.
به همین دلیل، برخی رسانه‌های اقتصادی این اقدام را «تحریم اعتراف‌آمیز» نامیده‌اند؛ تحریمی که نه از موضع قدرت، بلکه از درک واقعی پیشرفت ایران در بازسازی شبکه صادرات نفتی خود نشأت می‌گیرد.
نقش آفرینی نفت با اتکا به تجارب سازنده
تحلیل داده‌ها و روند بازار جهانی نشان می‌دهد که علی رغم تمامی تلاش های صورت گرفته برای بازدارندگی صادرات نفت ایران اما، کشور توانسته است تا با وجود فشارهای سنگین، صادرات نفت ایران را به مسیر صعودی بازگرداند.
ترکیب مدیریتی جدید در راس صنعت نفت به همراه «دیپلماسی فعال نفتی» و «تمرکز بر تنوع بازار» باعث شده ایران در دوره‌ی بازگشت تحریم‌ها نه‌تنها از بازار حذف نشود، بلکه سهمی پایدارتر از گذشته را حفظ کند.
با این حال، چالش‌های بیمه، حمل‌ونقل و مالی همچنان پابرجاست و آینده‌ی صادرات نفت ایران به توان دولت در تداوم این مسیر و مدیریت هوشمندانه فشارهای خارجی گره خورده است، اما آنچه از تجربه ماه های اخیر برمی‌آید این است که اگر مدیریت جدید و راهبردهای راهگشا ادامه یابند، ایران می‌تواند از فشار تحریم‌ها عملا عبور کند و صادرات نفت را در سطحی پایدار و موثر حفظ نماید.
